مراسم عروسی عشایر قشقایی | ازدواج بر پایه سنت های قومی

ایران از هر نژاد و قومی مردمانی دارد شریف، میهمان نواز، خوش مشرب و مهربان. به هر نقطه از آن که کوله بار سفر ببندی، رنگ زیبایی را خواهی یافت. گاهی در شمالی و میان شالیزارهای برنج و عطرخوش دل هایی به رنگ خزر گاهی در جنوبی و هم کلام با مردمانی خونگرم. در میان ایران، پس از گذر از آب و هوایی چهار فصل، مردمانی هستند که با هر ییلاق و قشلاق کوله بار سفر می بندند و عزیمت به مکان دیگری می کنند، آنان که دلیرانه نام ایل را با خود همراه کرده اند. ایل قشقایی، ایلی ترک زبان بوده که مذهبشان اسلام است و از خطه فارس نشینان سرآغاز پیدا کرده و در چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویر احمد، اصفهان، خوزستان، قم و مرکزی نیز دیده می شوند. مردمانی که با پیشینه ای از قوی بازو بودن و کوشش های جانانه درگذراندن زندگی شهرت داشته و سبک برگزاری مراسم های آنان نیز آوازه خاصی میان ایرانیان دارد. با ما در مطلب آداب و رسوم ازدواج در ایل قشقایی همراه شوید تا کمی برایتان از مراسم عروسی عشایر قشقایی سخن بگوییم.

آداب و رسوم قشقایی

اگر از آداب و رسوم ایل قشقایی بخواهیم سخن بگوییم، به برگزاری مراسم هایی خاص با رنگ و بویی ناب معروف هستند. آداب و رسومی که از فرهنگ و عقاید پیشینیان منشا می گیرند. جشن عروسی از قدیم الایام یهترین اتفاق در هر خانواده ای بوده است. آنگاه که پدر و مادرها با شور و شعف دختر و پسر خود را راهی خانه بخت می کنند و از دعای خیر خود فرزندانشان را بی نصیب نمی گذارند و عروس و داماد با توشه ای آغازین راه زندگی را شروع می کنند. در هر جامعه، قوم و مذهبی سبک و شیوه اجرایی جشن ازدواج متفاوت است. لذا، قومی به شیربهای سنگین و عده ای به چندین روز جشن و پایکوبی می پردازند و در هر شهر و دیاری این پیوند آسمانی به شکل خاص خود رقم می خورد.

ازدواج با شیوه و سنت های قشقایی

در ایل قشقایی، جوان ها به انتخاب خانواده به ازدواج تن می دهند و کمتر نظر آن ها در این امر پرسیده می شود. پدرها، مادرها و سوجی ها (ریش سفیدان فامیل) برای هر دختر و پسر قشقایی در امر ازدواج انتخاب کننده هستند. در میان قشقایی ها مردها حرف های مهمتر و مورد تائیدی دارند و کلام نهایی از زبان آنان تصویب خواهد شد. جالب است بدانید که مردان ایل قشقایی برای ازدواج بار دوم مورد سرزنش قرار می گیرند، مگر اینکه همسر مرد نتواند باردار شود و یا تمام فرزندانش دختر باشند! در آن هنگام مرد هم اگر نخواهد جهت ازدواج مجدد اقدام کند، مورد تمسخر از سوی دیگر مردان ایل قرار می گیرد و در نهایت به تجدید فراش تن می دهد. آداب و رسوم ازدواج در ایل قشقایی به تدبیر بزرگان شکل می گیرد تا خانواده ها آسان تر به توافق های مصلحت آمیز برسند.

مقدمات ازدواج

از مقدمات مراسم عروسی عشایر قشقایی اگر بگوییم به این صورت رقم می خورد که ابتدا مادر پسر، مسئله را با مادر دختر در میان می گذارد و مادر دختر نیز موظف است با پدر دختر صحبت کند. آنگاه هم اندیشی میان بزرگان صورت می گیرد و ریش سفیدان اقدام به تحقیق و بررسی می کنند. پس از آن، خانواده دختر اگر پاسخ منفی داشته باشند، آن را به صورت یک کلام نمی گویند و با به تعویق انداختن زمان، نارضایتی خود را اعلام می کنند. سوارکاری و شکار درگذشته از امتیازات مثبت داماد به حساب می آمد و رای زنی را به سمت موافقت می برد. در ایل قشقایی دختر و پسر به صورت رسمی به عقد هم در نمی آیند، مگر در نزدیکی مراسم عروسی؛ چون بر این باورند که عدم آشنایی دختر و پسر با خلق و خوی یکدیگر می تواند مشکل ساز باشد! همچنین، آن ها معتقدند که این امر تاثیرات ناخوشایندی بر زندگی فرزندانشان دارد. پس از اعلام پاسخ مثبت به خانواده داماد؛ مادر داماد، با هدایای تهیه شده ویژه عروس در یک میهمانی کوچک و مختصر به نام " شال انگشت " و یا " شال و انگشتر " نامزدی عروس و داماد را اعلام می کند. در آن هنگام باشلق (مهریه و شیر بها) نیز به عنوانین متفاوت تقسیم می شود. گاهی از راس های گوسفند، طلاها و گاهی از شترها و اسب ها تعیین می گردد. خویشاوندان و نزدیکان داماد نیز در تهیه این شیربها همکاری می کنند و این باعث سر بلندی داماد خواهد بود. قسمتی از این باشلق که قدمتی 150 ساله دارد، صرف مهریه می گردد و قسمتی از آن ادای احترام به خانواده عروس محسوب می شود. پس از مشخص شدن باشلق، روز ازدواج از طریق جهت یابی ستارگان مشخص شده و مراسم عروسی عشایر قشقایی در منزل پدر عروس برپا می گردد.

مراسم عروسی با سنت های ایل قشقایی

قشقایی ها در برگزاری مراسم عروسی سنت های جالب و ماندگاری دارند که باید به نحو احسن انجام گیرند که در ادامه به آنان می پردازیم. آنچه در ذهن عموم مردم از محل زندگی قشقایی ها شکل گرفته، چادرهای سیاه رنگ و گسترده است. اما در مراسم عروسی چادرهای سیاه به سفید تغییر می کنند و تمام آن ها با قالی و نمد پوشش داده می شوند و نمای آن با تزئینات ویژه ای چون گلیم شکل می گیرند. مکان برپایی جشن عروسی نیز توسط اقوام از سنگ و بوته ها آماده شده تا مکانی برای جشن و پایکوبی شود. دعوت از میهمانان توسط پیک های پیام آور شادی که " اوخ چی" نامیده می شوند، انجام می گیرد.

برنج کوبی ویژه مراسم عروسی

از آداب و رسوم ازدواج در ایل قشقایی، برنج کوبی هست. به این صورت که این برنج توسط "دوبک" که نوعی ابزار جداسازی برنج از پوسته بوده، توسط دو نفر با زمزمه شعر کوبیده می شود. پس از بارها تکرار آن سبوس و برنج از یک دیگر جدا خواهند شد. در نهایت عطر این برنج در هنگام طبخ تا دوردست ها هر عابری را به اشتها می آورد. پس از آن زمان به تهیه هیزم و جمع آوری چوب های لازم زمان سپری خواهد شد تا نان عروسی نیز به سبک سنتی پخت شود. همچنین، خرید ملزومات عروسی از جمله توتون، تنباکو، قند، چای و ...نیز در کنار آن انجام خواهند شد و کم کم همه چیز رنگ و بوی عروسی عشایر قشقایی را به خود می گیرد.

ساز و آواز در جشن عروسی

در مراسم عروسی عشایر قشقایی از "توشمال" ها که همان نوازنده ها هستند، دعوت به عمل می آید و آن ها در روز موعود با بوق و کرنا به محل عروسی عزیمت می کنند و همه به عروسی فراخوانده می شوند. نواختن موسیقی از صبح آغاز شده و تا پاسی از شب ادامه دارد و در آخر انعام توشمال با نقل، شیرینی و پارچه ای ابریشم داده می شود. آنچه که همه ما از ایل قشقایی بیشتر به خاطره داریم؛ رقص مخصوص و دسته جمعی آن هاست که به رقص دستمال معروف بوده و به آن یاقلق آتما می گویند.

قیجاق در مراسم عروسی

قشقایی ها در چند شبانه روز رقص و پایکوبی، بازی های جالبی را نیز جای داده اند. از چوب بازی گرفته تا قیجاق، همه از سنت های خاص در برگزاری این جشن هستند. قیجاق که ریشه در سوارکاری و تیراندازی دارد؛ یک بازی محلی، از زدن نشانه و در آوردن زین هست. مرحله اول به این صورت است که دو تیر در اخیار سوارکار قرار می گیرد و در مسیر رفت و برگشت به صورت عقب گرد باید آن را به هدف بزند. در مرحله دوم با درآوردن زین از زیر پا و در دست گرفتنش با حفظ تعادل به سمت برنده شدن پیش می رود و در مرحله آخر، با حرکت مارپیچی بین مانع های مشخص امتیاز قیجاق را جمع می کند و در پایان امتیازات شمرده و برنده اعلام خواهد شد.

جهاز برون به رسم قشقایی

پس از اجرای اقدامات لازم برای عروسی عشایر قشقایی، نوبت به بردن جهزیه عروس می رسد. جالب است بدانید که میان جهزیه "آرخالق" یا "لباس بلند و گشاد مردان" قرار ندارد، زیرا بر این باور هستند که مانع از برکت بوده و خوش یمن نیست.

روز خوش یمن عروس قشقایی

روز عروسی فرا می رسد. در این روز عروس با سرمه ای بر چشم و " چتر زلف" که جالب توجه ترین آرایش آن هاست و متاهل را از مجرد تفکیک می کند، راهی خانه بخت می شود. پوشش عروس در این روز از پیراهن و دامنی با پارچه های رنگین، دستمال، پیشانی بند و یک چادر زیبا تشکیل شده است. سپس سوار بر اسب می شود و پسری کوچک به یمن این که اولین فرزند آن ها پسر بوده، بر ترک عروس سوار می شود و به سمت داماد می روند. در میان راه میهمانان با قیجاق و سوارکاری به شور و حال مراسم عروسی عشایر قشقایی می افزایند.

فصل رویش جوانه عشق

عروس پس از رسیدن پارچه هایی را به جهت پیراهن، دامن و ... که خود باید آن را بدوزد، هدیه می گیرد. این در حالیست که عروس همچنان نباید به داماد نشان داده شود. در مردانه مجلس عقد برپا شده و در نهایت پس از تائید و امضای میرازی طایفه و بزرگان، تمام شرایط مکتوب به عاقد داده می شوند. پس از آن با اتمام مراسم، عروس به وداع با خانواده خود می پردازد. در این هنگام کمربندی از نان، نمک، خاکستر به کمر می بندد و به شکرانه و قدردانی از پدر خود و تداوم رونق زندگی، رهسپار خانه همسر می شود. مراسم حجله نیز در میان قشقایی ها با سبک و سنت خود اجرا شد. عروس پس از رسیدن با دریافت پاانداز به سمت حجله می رود و گوسفندی در مقابل پایش ذبح می شود و به این گونه زندگی مشترک آنان آغاز خواهد شد. چند روز پس از عروسی، هدایایی به عنوان پاگشا به عروس و داماد بخشیده می شوند، از راس های گوسفند گرفته تا طلا و گلیم و این آخرین مرحله از اقدامات این سنت پسندیده هست.