خیابان ویلا به روایت تاریخ و هنر ایرانی + تصاویر

مرور تاریخ شکل گیری خیابان ها، جذابیت های خاص خود را دارد. شنیدن قصه های یک خیابان و ربط آن ها به تاریخ یک کشور، نگاه آدم هایی که از آن خیابان عبور یا در آن زندگی می کنند را به آن خیابان تغییر می دهد. یکی از خیابان های تاریخی تهران که شکل گیریش به دوران پهلوی اول و جنگ جهانی دوم برمی گردد، خیابان ویلا است که چند سالی است تابلوی «استاد نجات اللهی» را برایش نصب کرده اند.

در سال های اشغال ایران توسط متفقین، ایران میهمانان ناخوانده زیادی داشت که در پایتخت و شهرهای دیگر ساکن شدند. حضور بسیاری از این میهمانان حتی بر معماری شهرها و مناطق مختلف هم تاثیر گذاشت. در خیابان ویلا هم حضور آن ها باعث شکل گیری یک خیابان با بناهایی خاص شد که تا امروز هم پا برجاست. به مرور زمان و حتی بعد از خروج متفقین از ایران، ویلا همچنان محل سکونت خارجی ها بود. در مقطعی از زمان هم ارامنه به سکونت در این خیابان که دیگر تقریبا در مرکز تهران قرار داشت، اقبال نشان دادند.

تهرانی ها در گذشته نه چندان دور، خیابان «ویلا» را با آژانس های مسافرتی می شناختند، آژانس هایی که به واسطه حضور خارجی ها تاسیس شدند و گسترش پیدا کردند. تهرانی ها هر بار عزم سفر داشتند، راهی این خیابان می شدند تا بلیط هواپیما یا قطار یا تور مسافرتی شان را از دفاتری که در این خیابان بود خریداری کنند. هر چند امروز بسیاری از این دفاتر مسافرتی ورشکست و تعطیل شده اند. نمایندگی ایرلاین هایی که در این خیابان فعالیت داشتند، بعد از شروع تحریم ها برای همیشه دفاترشان در ویلا را تعطیل کردند، اما هنوز آژانس های بزرگی در این خیابان فعالیت دارند.

ویلا خیابانی بود که با آژانس های مسافرتیش شناخته می شد، تا اینکه سازمان میراث فرهنگی در یکی از ساختمان های زیبای این خیابان مستقر شد و فروشگاهی سه طبقه را در همسایگی اش اختصاص داد به فروش صنایع دستی نقاط مختلف ایران.

وجود چند هتل در این خیابان و رفت و آمد مسافران به آژانس های مسافرتی و خرید سوغات از این فروشگاه باعث رونق آن شد و کم کم در کنارش فروشگاه های دیگر صنایع دستی شکل گرفت و ویلا تبدیل شد به بورس صنایع دستی نفیس ایران. حالا دیگر نام صنایع دستی با خیابان «ویلا» گره خورده است. خیابانی که از ابتدا تا انتهایش می شود هنر فاخر ایرانی را از نظر گذراند.

مدتی است که مدیران شهری و متولیان میراث فرهنگی با نصب تابلویی پر حاشیه در این خیابان، تصمیم گرفتند ویلا را به عنوان «گذر صنایع دستی» معرفی کنند. تبدیل این خیابان به خیابانی یک طرفه و آماده سازی زمینه های پیاده راه شدن آن، چالشی بود که در روزهای ابتدای تابستان گریبان گیر کسبه شد. هر چند حالا با مذاکرات صورت گرفته، تردد در خیابان به حالت قبل برگشته اما سایه این طرح های خام و نسنجیده همچنان به سر این خیابان سنگینی می کند.

ویلا تنها خیابانی برای صنایع دستی نیست. ادارات، مراکز دولتی و خدماتی، کافه ها، هتل ها و فروشگاه های متعدد در کنار منازل مسکونی هم در این خیابان قرار دارند که وجودشان این ضرورت را ایجاد می کنند که برگزاری هر طرح و ایده ای با مطالعات همه جانبه همراه باشد.

با مرور این تاریخ با ما همراه باشید تا به اتفاق قدمی در یکی از خیابان های قدیمی تهران بزنیم.

اگر از خیابان کریم خان وارد ویلا شوید، اولین بنایی که نظرتان را جلب می کند، کلیسایی زیباست که درست در تقاطع ویلا و کریم خان قرار گرفته است. کلیسای سرکیس مقدس، بزرگترین کلیسای تهران بوده و از سال 1349 تا به امروز محل برگزاری مراسم مذهبی ارامنه است. مقر خلیفه گری ارامنه هم در کنار همین کلیسا قرار دارد. کلیسای سرکیس یکی از زیباترین کلیساهای ایران است که طراحی بنای آن را مهندس اوژن آفتاندلیانس انجام داد.

کمی پایین تر از کلیسا، نبش بن بست چلیپا، یک کافه قنادی قدیمی می تواند کامتان را شیرین کند. کافه قنادی لرد یکی از قدیمی ترین قنادی های تهران است که از سال 1344 در خیابان ویلا شروع به کار کرده و تهرانی ها آنرا با تارت های خوشمزه و قهوه های خوش طعمش می شناسند. اگر گذرتان به قنادی لرد افتاد تارت زردآلو را که پر طرفدارترین شیرینی این قنادی است، از دست ندهید.

ویلا سال هاست که به عنوان بورس صنایع دستی ایران شناخته می شود. درست تر آنکه بگوییم بورس صنایع دستی لوکس، چرا که بعضی از محصولات صنایع دستی از جمله حصیر بافی، کپو بافی، ورشو و بسیاری موارد دیگر را در فروشگاه های آن نمی توان پیدا کرد و همین نشان می دهد، مخاطب این فروشگاهها کسانی هستند که قصد سفر به خارج از کشور را دارند و در پی خرید یک سوغاتی اصیل و نفیس هستند.

هر چند دیدن صنایع دستی چینی در میان هنر فاخر ایرانی باعث دلگیری و تاسف است. هنرهایی که با سلیقه بازار عجین هستند و برای تامین نظر مشتریان از اصالت هنر ایرانی دور شده اند نظیر مینا کاری های سرخ و سبز و بنفش، قلمکارهای صورتی.

قدیمی ترین و بزرگترین فروشگاه صنایع دستی ویلا متعلق به سازمان میراث فرهنگی است و با نام «فروشگاه سازمان» شناخته می شود. بنای قدیمی و نمای جالب این فروشگاه در نبش کوچه ارشد جلب توجه می کند. فروشگاهی در سه طبقه با ویترین هایی قدیمی که متعلق به سال 1346 هستند، همان روزهایی که این فروشگاه کار خود را به عنوان مرکزی برای عرضه صنایع دستی شهرهای مختلف ایران در تهران آغاز کرد.

در فروشگاه های صنایع دستی خیابان ویلا انواع هنر فاخر ایرانی را می توانید، پیدا کنید. اما بهتر است به این نکته توجه کنید که کیفیت محصولات در مغازه های مختلف متفاوت است و بهتر است تنها به قیمتی که روی این آثار هنری گذاشته شده، توجه نکنید.

فروشندگان می گویند: «توریست ها برای خرید اینجا نمی آیند، بیشتر مشتری های ما کسانی هستند که سفری خارجی در پیش دارند و یا برای تکمیل جهیزیه قصد دارند صنایع دستی بخرنند.»

ویلا در کنار فروشگاه های صنایع دستی و ساختمان های بلند ادارات، جذابیت های دیگری هم دارد. مثل کافه های دنجی که در کوچه پس کوچه های خیابان می توانید چند دقیقه ای در آن ها آرامش را تجربه کنید. یکی از این کافه ها، کافه «دور میز» است که در خیابان اراک قرار دارد.

کافه «ث» یکی دیگر از کافه های این خیابان است که در طبقه همکف یک خانه قدیمی در خیابان صارمی شرقی قرار دارد.

اما معروف ترین کافه این خیابان «کافه تهرون» است که چند سالی است از باغ نگارستان به خیابان ویلا، کوچه خسرو نقل مکان کرد. کافه تهرون فقط یک کافه دنج نیست، محل برگزاری رویدادهای فرهنگی هم هست و همچنین تورهایی برای آشنایی بیشتر با تهران توسط مدیران این کافه برگزار می شود.

در همسایگی کافه تهرون یک خانه با قصه ای شنیدنی قرار دارد. درست در تقاطع کوچه خسرو و خیابان ویلا، خانه ای آجری بدون پنجره قرار گرفته که احمد شاملو شاعر معاصر دو سال در آن زندگی کرده است. قصه این خانه از زبان آیدا سرکیسیان شنیدنی است: «شبی پیش شاملو بودم. تابستان بود و در غروبش باران عجیبی هم بارید. او نبود. نشستم روی تختش که کنار دیوار بود و پشت به دیوار. ناگهان دیدم با مِداد روی دیوار شعری نوشته شده با اسم «آیدا در آیینه» که تاریخ و امضا هم دارد. متحیر شده بودم و حال عجیبی داشتم. ناگهان وارد شد. نگاهش کردم! گفت بخوان. شعر که می نوشت من باید با صدای بلند می خواندم. خیلی عادی گفت دیشب بیدار شدم خواستم بنویسم دیدم کاغذ نیست روی دیوار نوشتم. آن شعر بدون هیچ تغییری در کتاب چاپ شد. هیچ وقت نتوانستم این وجه او را کشف کنم.» گفته می شود این خانه که آیدا از آن سخن می گوید همان خانه نبش خیابان خسرو است که این روزها در آستانه تخریب است.

چند قدم پایین تر از خیابان خسرو، پارکی کوچک قرار دارد که اهالی محل به خصوص کودکان عصرهای تابستان را در سایه خنک درختانش می گذرانند.

در کنار این پارک یکی از شناخته شده ترین سالن های اجتماعات تهران قرار دارد. سالن فردوسی را کسانی که اهل شرکت در «شبهای بخارا» باشند، خوب می شناسند.

خانه اندیشمندان علوم انسانی که محل برگزاری نشست ها و کارگاه های مرتبط با این حوزه است، هم در کنار پارک ورشو قرار گرفته است.

از قنادی لرد در ابتدای خیابان گفتیم و شیرینی های محبوبش، در انتهای خیابان هم یکی دیگر از قنادی های قدیمی و معروف تهران قرار گرفته است. یکی از شعب شیرینی دانمارکی در خیابان ویلا نرسیده به خیابان انقلاب قرار دارد.

و البته یک قنادی دیگر که اطلاعاتی در مورد قدمت آن در دست نیست، اما در میان شیرینی هایش، تارت آلبالو حسابی خودنمایی میکند و کیفیتی شبیه به تارت قنادی لرد دارد. قنادی ویدا هم کمی پایین تر از شیرینی دانمارکی نرسیده به خیابان انقلاب قرار گرفته است.

از خیابان ویلا که وارد خیابان انقلاب شوید، با چند قدم فاصله می توانید سری به یکی از قدیمی ترین قهوه فروشی های تهران بزنید. فروشگاه قهوه ست، روبروی خیابان ویلا و در کنار پل کالج قرار دارد.

جایی که با اطمینان خاطر می توانید قهوه تازه آسیاب شده و مرغوب تهیه کنید و از عطر قهوه مست شوید.

اگر هم قصد نوشیدن قهوه مطبوع دارید، در کافه کنار این فروشگاه این امکان فراهم است. قهوه ست یکی از معتبرترین برندهای ایرانی قهوه بوده که در سال 2007 به عضویت انجمن تخصصی قهوه اروپا در آمده است.

بنیانگذار این برند ست ساناری بوده که در دهه 20 شمسی قهوه ست را تاسیس کرد. کارگاه اولیه آن در چهارراه استانبول بود و بعدها به محل فعلی منتقل شده است.

خیابان ویلا در تمام بناهایی که سال هاست به حال خود رها شده اند و مالکانش کیلومترها آنسوتر رنج غربت را به جان خریده اند، قصه یک شهر را روایت می کند. قصه ای از تاریخ شهری که بخشهایی از آن نور و اصالت دارد و بخش هایی شیشه هایی زنگار گرفته، بخش هایی از خیابان زنده و پویاست و بخش هایی بوی مرگ می دهد و رکود و ورشکستگی، با تمام این ها، ویلا یکی از خیابان های تاثیر گذار و دیدنی تهران است که هزاران قصه ناشنیده و ناگفته در خود دارد.