قنات زارچ یزد، میزبان گردشگران

سال 2016 بود که یونسکو با ثبت قنات ایرانی در فهرست میراث جهانی موافقت کرد. این سازه منحصر به فرد که در سرزمین خشک ایران یک سیستم هوشمند برای مدیریت منابع آب محسوب می شود، تحسین جهانیان را برانگیخته است. از مجموع 11 قناتی که یونسکو در پرونده «قنات ایرانی» به ثبت رسانده، دو قنات در استان یزد قرار دارد. «زارچ» که بخشی از آن از شهر یزد عبور می کند، به عنوان طولانی ترین قنات ایران با طول حدود 100 کیلومتر و قنات «حسن آباد» مهریز که قدمتی 700 ساله دارد. بازدید از قنات های جهانی ایران به دلیل شرایطی که دارند، امکانپذیر نیست اما پس از ثبت جهانی آن ها، مسئولان میراث فرهنگی در صدد ایجاد شرایطی برای آشنایی بیشتر گردشگران با ساختار قنات هستند.

قنات زارچ پس از آماده سازی و لایروبی های کامل در حال تبدیل شدن به محلی تخصصی برای گردشگری قنات است. این قنات قدیمی ترین و طولانی ترین قنات جهان است که در یزد واقع شده است. قدمت این قنات که با 2115 حلقه چاه دارای 250 کیلومتر طول است، حدود 1200 سال برآورده شده و از آنجایی که برخی از میله های این قنات در محل کنونی مسجد جامع یزد واقع شده، قدمت آن را قبل از اسلام نیز روایت می کند. این قنات که تا چندین سال پیش به دلیل برخی ناملایمتی ها و بی توجهی ها در حال نابودی بود، اینک و پس از ثبت جهانی، در حال آماده سازی برای تبدیل شدن به محلی تخصصی برای گردشگری قنات است.

براساس طراحی های صورت گرفته، گردشگران پس از ورود به این قنات به درون یکی از پایاب ها وارد می شوند و پس از گذشتن از مسیر آبی آن، وارد یک آسیاب آبی قدیمی می شوند و حتی امکان استفاده از نان طبخ شده در پای آسیاب این قنات برایشان مهیا می شود و در ادامه مسیر نیز از پایاب دیگر این قنات خارج خواهند شد.

یکی از ویژگی های جالب قنات زارچ، مقطع مربعی آن است چرا که دیگر قنات ها عمدتاً مقطعی بیضوی یا دایره وار دارند و همین ویژگی نشان می دهد که قدمت این قنات به دوران قبل از اسلام بازمی گردد. هرچند میزان آبدهی قنات زارچ تا نیم قرن پیش افزون بر 150 لیتر در ثانیه بوده اما در حال حاضر به دلیل حفر بی رویه چاه های عمیق و نیمه عمیق در حریم قنات، آبدهی آن به شدت کاهش یافته است.

یکی از نکات قابل توجه این قنات، مسیرهایی است که با اختلاف 10 متر ارتفاع بهم رسیده اند، در حالی که تراز این قنات صفر است و این شگفتی را برای بازدیدکنندگان به دنبال دارد که این اختلاف تراز چگونه مدیریت شده است. مظهر این قنات در شهر زارچ واقع شده و دارای سه شاخه یا تونل زیرزمینی جدا شامل شاخه های شیرین، شور و ابراهیم خویدکی است. البته دو شاخه شیرین و ابراهیم خویدکی جز شاخه های خشک شده قنات هستند و اکنون تنها شاخه شور به طول 72 کیلومتر از آبدهی 60 لیتر در ثانیه برخوردار است.

البته احیای دوباره و جریان یافتن مجدد آب در این قنات نیز مدیون تلاش های چهار ساله اداره کل میراث فرهنگی استان بوده که با مسدود کردن و مبارزه با فاضلاب های متصل به این قنات که شاید بیش از 100 مورد بوده، صورت گرفته است.

منبع: ایسنا