مدرسه شوکتیه بیرجند

مدرسه شوکتیه یکی از بناهای تاریخی بیرجند بوده و اولین مدرسه ایرانی به شیوه جدید و پس از مکتب خانه های سنتی است. این بنا مربوط به دوره قاجار بوده و در تاریخ 16 اسفند 1356 با شماره 1371 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. این ساختمان ابتدا به نام حسینیه شوکتیه توسط امیر اسماعیل خان معروف به شوکت الملک اول در سال 1308 و به دست استادان و معماران یزدی شروع و در سال 1312 بنای آن به پایان رسید. در سال 1326 این ساختمان توسط محمد ابراهیم خان علم (شوکت الملک دوم)، پدر اسدالله علم به مدرسه تبدیل شد و شهریور 1382 هم همایشی به مناسبت یکصدمین سالگرد تاسیس آن در دانشگاه بیرجند برگزار گردید.

مدرسه شوکتیه به سبک معماری کویری ایران به صورت چهار فصل ساخته و از یک فضای مرکزی به صورت حیاط و بخشی پیوسته دور تا دور آن تشکیل شده است. حیاط بخش عمده ای از بنا را در بر می گیرد که با آجر فرش شده و در میان آن حوضی قرار گرفته و در وسط آن هم سکویی به ارتفاع حدود 30 سانتیمتر جای دارد. سردر ورودی بنا با طاق جناقی دارای تزئینات مقرنس هست. این بنا تک ایوانی بوده و ایوانی بلند و باشکوه دارد و از اجزا و عناصر معماری ایرانی از قبیل ورودی، هشتی، دهلیزها، ایوان، حجره های اطراف حیاط، شاه نشین و حمام تشکیل شد. این بنا دارای دو ورودی بوده که یکی در ضلع جنوبی و دیگری در ضلع غربی بنا واقع است.

بنای مدرسه شوکتیه با بهره گیری از حیاط مرکزی به بهترین نتایج از نظر تنظیم عملکرد و فراهم آوردن شرایط محیطی متعادل دست یافته است. در این بنا یک کلاه فرنگی زیبا در میان گنبد تالار شوکتیه وجود داشته که با رسمی بندی زیبایی تزئین شده است. همچنین مقرنس ها، گچ بری ها و آجرکاری هایی بسیار زیبا در این بنا بچشم میخورند. این بنا توسط استاد حسین بنا معروف به استاد فرج دوم (فرزند استاد فرج بنا) ساخته شد.