قلعه جونقان (قلعه سردار اسعد بختیاری)

قلعه جونقان در تاریخ 5 دی 1356 با شماره 1548 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. این قلعه شهرت خود را مدیون مشروطیت و شروع قیام بختیاری ها در این قلعه و سپس فتح اصفهان و تهران است. مدرسه اسعد هم در ضلع غربی این کاخ همچنان برپاست. این کاخ اولین مکانی بوده که به موتور برق و الکتریسیته مجهز گردید. بسیاری از پناهندگان سیاسی هم در اثنای جنگ جهانی اول در این کاخ میهمان بودند. این قلعه هم اکنون توسط سازمان گردشگری و میراث فرهنگی به عنوان موزه مشروطیت ایران مورد بهره برداری قرار گرفته و سالانه هزاران نفر از سراسر ایران و جهان از آن بازدید می کنند.

این بنای دو طبقه اواخر دوره قاجار و پس از دستیابی فرزندان حسین قلی ایلخانی به قدرت سیاسی توسط سردار اسعد دوم بختیاری با الهام از کاخ های اروپایی قرن نوزدهم میلادی بر سر گذرگاه جاده لینچ با هماهنگی میرزا علی اصغر اتابک (امین السلطان) صدراعظم ناصرالدین شاه قاجار ایجاد گشت. این بنا دارای محوطه ای وسیع تر از محدوده فعلی آن بوده که به مرور ایام و در اثر عوامل مختلف طبیعی و اجتماعی در طول یک صد سال گذشته و نیز کمی دقت در شالوده های اصلی و استفاده هایی نامناسب نظیر پاسگاه ژاندارمری، کتابخانه عمومی و مدرسه دچار آسیب های فراوان شد و در واقع به جز قسمت شاه نشین اصلی بقیه ابنیه و ساختان های جانبی آن از میان رفته است.

کاخ قلعه جونقان در دوران شکوه خویش دارای باغ های پیرامونی، استخر مرکزی، سردر باشکوه، ورودی مشرف بر جاده سنگ فرش باستانی، آینه کاری و نقاشی های دیواری همراه با کتابخانه ای معظم بوده که در حال حاضر از آن همه ویژگی های ارزشمند تنها این نمونه ها قابل مشاهده هستند: طبقه فوقانی که در سه جهت شرقی، جنوبی و شمالی دارای ایوان با ستونهای سنگی است و در مرزهای اتصال آجر کاری متنوعی دارد. در جبهه غربی به صورت دیوار یک دست و بدون ستون یا آجرکاری یکنواخت و ساده دیده می شود. در این قسمت سقف اتاق ها به صورت هندسی توفال کوبی شده اند. این بخش از بنا اعیانی و شاه نشین بوده است، طبقه زیرین در عمق یک متری از کف محوطه کاخ قلعه قرار دارد که ورود به آن از زیر پله های طبقه فوقانی امکان پذیر می شود.

در این طبقه سقف تمامی راهروها و اتاق های منشعب به شیوه (قمی پوش) طاق زده شده است. هر اتاق دارای یک بخاری دیواری با گچبری های ساده بوده و این قسمت از بنا انبار مورد استفاده خدمتگذاران بوده است. در این بنا ویژگی های تزئینی زیر را میتوان سراغ گرفت: حجاری های نمای بیرونی طبقه زیرین شامل قطعات سنگ نما و نما و ازاره های سنگی ابزار کاری شده با نقوش هندسی مستطیل و لوزی است. بر برنه جرزهای بین پنجره ها، لچک، پیشانی و لبه ایوان نیز نقوش اسلیمی و گل بوته وجود دارد، ستون های سنگی در سه جبهه شرقی، جنوبی و شمالی به صورت جفت در کنار هم، شش جفت در ایوان شمالی، شش جفت در ایوان جنوبی و شش جفت در ایوان شرقی قرار دارد.

سر ستون های منقوش طوماری با گل چند پر در میان هر کدام تزئین شده اند. میله ستون ها ساده و صیقلی بوده و پایه ستون ها به صورت قطعات بریده وصل به ستون دارای برجستگی نواری هست. زیر ستون ها نیز به صورت مکعب مستطیل با نقوش یکنواخت شامل گل چند پر و نیلوفر تزیین یافته است، سر بخاری های اتاق ها، زیرزمین و طبقه فوقانی و همچنین در طرفین در ورودی اصلی این طبقه دارای گچبری است. هنر آجر کاری در تمامی سطوح بیرونی دیوار غربی از بالای بنا و سطوح پیشانی ازاره های سنگی تا انتهای دیوار و نیز پخ های چهار زاویه قس های ایوان ها با استفاده از فرم های مستطیل ساده، گل میخی، لوزی و مربعی در این بنا قابل توجه است.

برای شکوه بیشتر فضاهای مرتبط فوقانی، درهای ورودی راهروی اصلی با استفاده از روش معرق روی چوب و فلزکوبی به صورت گل و بوته تزین شده که قابل مقایسه با دیگر بناهای تاریخی منطقه از این حیث هست. در شرق محوطه کاخ هم سردر ورودی مرتفعی با سقف هلالی در دو طبقه واقع شده که در طرفین آنها اتاق های دیده بانی و نگهبانی قرار گرفته است. مصالح بکار رفته در آن همچون دیگر اجزای کاخ خشت با نمای آجر است که در اطراف آن ارازه های سنگی مستطیلی منقوش با ارتفاع شصت سانتیمتر قرار دارد.