مروری کوتاه بر معروف ترین جاذبه های گردشگری شهر قم

قم یکی از مهمترین و تاریخی ترین شهرهای ایران بوده و به دلیل جایگاه مذهبی و فرهنگی خود، هر ساله میزبان گردشگران و زائران بسیاری از سراسر کشور و جهان است. این شهر که در جنوب تهران و در نزدیکی مرکز کشور واقع شده، از جذابیت خاصی برای بازدیدکنندگان برخوردار است. از باغ های زیبا و طبیعت بی نظیر گرفته تا بناهای تاریخی و فرهنگی را میتوان در شهر قم مشاهده کرد. با ما در مقاله بهترین جاهای دیدنی شهر قم همراه شده تا شما را با شماری از معروف ترین جاذبه های گردشگری شهر قم آشنا کنیم. قطعا، آشنایی با برترین دیدنی های شهر قم برایتان جالب خواهد بود. در ضمن، اگر دوست دارید که هر چه بیشتر با دیدنی های قم آشنا گردید، می توانید سری هم به راهنمای سفر به قم زده و حسابی کسب اطلاعات کنید.

حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه (س)

اولین و مهمترین جاذبه مذهبی و گردشگری قم، بدون شک حرم حضرت معصومه (س) است. این حرم متعلق به حضرت فاطمه معصومه (س)، دختر امام موسی کاظم (ع) و خواهر امام رضا (ع) هست. حضرت معصومه در سال 201 هجری قمری به قم سفر کردند اما در راه بیمار شدند و در قم به دیار باقی شتافتند. ایشان در خانه موسی بن خزرج که از بزرگان قم بود، مدفون شدند. حرم حضرت معصومه دارای معماری اسلامی بسیار زیبایی است. ساختمان اصلی حرم از دوران صفویه تا به امروز چندین بار بازسازی گشته و توسعه یافته است. گنبد بزرگ و طلایی حرم هم یکی از نشانه های بارز آن بوده که از دوردست ها قابل مشاهده است.

همچنین، صحن های بزرگ و فضای باز اطراف حرم محلی برای زیارت و استراحت زائران را فراهم می کند. حرم حضرت معصومه (س) مقصد بسیاری از زائران از سراسر ایران و جهان است. مردم برای زیارت، دعا و طلب شفای امراض به این مکان می آیند. همچنین، در ایام مذهبی مانند ماه محرم، ماه رمضان و سایر مناسبت های اسلامی مراسمات و مجالس مذهبی خاصی در این حرم برگزار می شوند. حرم حضرت معصومه (س) نه تنها از لحاظ مذهبی بلکه از لحاظ فرهنگی و اجتماعی نیز اهمیت زیادی دارد. بسیاری از مردم معتقدند که زیارت این حرم می تواند باعث برکت و آرامش در زندگی شود.

مسجد جمکران

مسجد جمکران مسجدی منسوب به حجت بن الحسن است که در محدوده محله جمکران شهر قم واقع شد. این مسجد به خاطر قرار داشتن در این محله به مسجد جمکران شهرت یافته و به سبب انتساب به حجت بن الحسن هم مسجد صاحب الزمان نامیده می شود. این بنا در گذشته به مسجد قدمگاه نیز مشهور بوده است. اولین مسجدی که در قم پیش از مهاجرت اشعریان از کوفه به این شهر و در اوایل قرن دوم بنا گردید، مسجد قریه جمکران بود که خطاب اسدی آن را بنیان نهاد و در آن به تنهایی نماز می گزارد. اما قول مشهور درباره ساخت مسجد کنونی جمکران به داستانی بر می گردد که میرزا حسین نوری نقل کرد.

بر طبق این حکایت، حسن بن مثله جمکرانی در پی رویایی که می بیند، در سه شنبه 17 رمضان 373 هجری قمری به خدمت حجت بن الحسن می رسد و در آن جلسه دستور ساخت مسجد در مکانی که برگزیده و در آن نشانه هایی قرار داده شده، به او ابلاغ می گردد. سپس، سید ابوالحسن از درآمد زمین مزبور که در اختیار حسن بن مسلم بوده، به اضافه وجوه حاصل از اراضی رهق ناحیه اردهال کاشان، مسجد را با سقفی از چوب احداث می کند. در اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی ساختمان مسجد قدیمی و نیمه ویران بود. رونق مسجد جمکران در دوران اخیر به دلیل کوشش محمد تقی بافقی است. قبل از او فقط بعضی از افراد مطلع برای شب زنده داری به مسجد جمکران می رفتند.

بافقی هر شب چهارشنبه به همراه گروهی از طلاب پیاده به مسجد می رفت و نماز مغرب و عشاء را در آنجا اقامه میکرد و تا اذان صبح در آنجا به عبادت می پرداخت. پس از تشکیل نخستین هیئت امنای مسجد در 1394 و تحت نظارت سازمان اوقاف توجه بیشتری به این مسجد شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی هم شورای مدیریت حوزه علمیه قم اعضای هیئت اعضای هیئت امنا را معرفی کرد و اداره اوقاف نیز نظارت بر امور مسجد را برعهده گرفت. این مسجد دارای ساختمان اداری، هیئت امنا، دایره انتظامات، دفتر ثبت کرامات، واحد انتشارات و تحقیقات، واحد ارشاد و کتابخانه تخصصی بوده و سالانه حدود پانزده میلیون زائر دارد.

بازار قدیم قم

بازار قدیم قم که از آثار تاریخی و دیدنی قم بوده، شامل دو راسته سرپوشیده با پوشش گنبدی است. سرپوشیده بودن بازار از یک سو به سنت معماری بازار باز می گردد و از سوی دیگر به خاطر گرمای شدید تابستان و سرمای شدید زمستان و ناشی از هوای کویری قم است. تهویه و نوررسانی بازار از طریق دریچه هایی که در پوشش گنبدی آن تعبیه شده، صورت می گیرند. برخی از بناهای مجموعه بازار نیز قدمت سلجوقی ایلخانی دارند و با استامپ های گچی این عصر زینت یافته اند.

خانه تاریخی یزدان پناه

خانه تاریخی یزدان پناه یکی از جاذبه های دیدنی قم بوده که در بافت قدیمی شهر واقع شده است. این خانه که قدمتش به دوره های قاجار و پهلوی باز می گردد، دارای سردری بسیار زیبا و باشکوه است. دیوارهای این عمارت از کاهگل ساخته شده و بیشتر عظمت خانه یزدان پناه هم به واسطه همین سردر است. از اجزای معماری شاخص در این خانه میتوان به پنج دری (اتاق میهمان) در ضلع غربی، سه دری (اتاق خواب) در سمت های شمالی و جنوبی و زیرزمین ها اشاره کرد.

نکته جالب این است که این مورد از معروف ترین جاذبه های گردشگری شهر قم به رستوران تبدیل شده و پذیرایی از میهمانان را در اتاق ها، سراها و حیاط عمارت انجام می دهد. انواع غذاها، دسرها و نوشیدنی های گرم و سرد سنتی ایرانی به گونه ای سرو می شوند که گویی به زمان گذشته سفر کرده اید و میهمان یک خانه اشرافی شده اید. این عمارت جذاب با تاریخچه و معماری منحصر بفرد خود یکی از مکان هایی است که بازدید از آن به علاقمندان تاریخ و فرهنگ توصیه می شود.

کوه خضر نبی

کوه خضر نبی در 6 کیلومتری شهر قم و در نزدیکی مسجد جمکران و شهرک قدس واقع شد. بر روی قله این کوه غاری با قدمتی حدود سه هزار سال وجود داشته که بنا به روایت ها، محل نیایش حضرت خضر نبی بوده است. امروزه این غار به یک مسجد تبدیل شده و از درون آن می توانید نمایی زیبا از شهر قم را مشاهده کنید. مسیر دسترسی به قله کوه و این مسجد به گونه ای طراحی شده که برای همه افراد از کودکان تا بزرگسالان و حتی میانسالان قابل پیمایش است. این مکان به دلیل داشتن طبیعت بکر و چشم اندازهای زیبا یکی از جاذبه های گردشگری و زیارتی مهم قم به شمار می آید. سفر به این کوه و بازدید از مسجد آن تجربه ای معنوی و بی نظیر را برای بازدیدکنندگان به ارمغان می آورد.

گنبد نمکی قم

در گنبد نمکی قم یک معدن نمک قرار گرفته و این معدن در 25 کیلومتری شمال غربی شهرستان قم واقع شد. این گنبد خیلی بزرگ بوده و گسترش شمالی تا طول 3 کیلومتر دارد. سن آن به الیگومیوسن نسبت داده شده و لایه نمک در آن به رنگ های مختلفی مثل سفید، کرم قهوه ای، بنفش، قرمز و ابری درآمد. جنس باطله روی نمک شامل مارن قرمز، لایه های گچ و نمک مارن بوده که ظاهرا همگی خرد شدند. این گنبد حالت تقریبا مدوری داشته و نهشته های اطراف به سن میوسن را از جا بلند کرده و از خلال آن سر برآورد. در گنبد نمکی قم قطعات بزرگ سنگ های آندزیتی و بقایایی از گچی هم دیده می شوند.

دریاچه حوض سلطان

دریاچه حوض سلطان یکی از زیباترین و مسحورکننده ترین دریاچه های نمکی ایران بوده و به دلیل داشتن مناظر خیره کننده و آینه ای به آینه ایران معروف شده است. این دریاچه در 35 کیلومتری شمال قم و در مسیر بزرگراه قم تهران جای دارد. این دریاچه با جذابیت خاص خود بسیاری را به یاد قصر ملکه صبا می اندازد. بهترین زمان برای بازدید و عکاسی از این مورد از معروف ترین جاذبه های گردشگری شهر قم هم زمان های طلوع و غروب در فصل پاییز و زمستان است. در این زمان ها نور خورشید به شکلی خاص بر سطح دریاچه می تابد و مناظر خیره کننده ای را ایجاد می کند. همچنین، بازدید از دریاچه حوض سلطان هیچ هزینه ای نداشته و می توانید بدون هیچ مشکلی از آن لذت ببرید.

موزه آستانه مقدسه قم

موزه آستانه مقدسه یکی از قدیمی ترین موزه های ایران است که در آبان سال 1314 خورشیدی در محوطه داخلی حرم حضرت فاطمه معصومه و مکان فعلی مسجد شهید مطهری افتتاح شد و در فروردین سال 1361 هم به مکان فعلی واقع در میدان آستانه انتقال پیدا کرد. پس از احداث موزه، بخشی از آثار بیوتات حرم به آنجا انتقال یافت. بخشی از آثار نیز از برخی بقاع اطراف قم به موزه منتقل شدند. موزه آستانه مقدسه قم مساحتی حدود یک هزار متر مربع دارد و شامل دو طبقه و دو تالار نمایش آثار و همچنین بخش های اداری، موزه داری، مخزن آثار، حراست و نگهبانی می شود و مجهز به سیستم های حفاظتی است.

قرآن های خطی، مسکوکات تاریخی، کاشی های مختلف دوره های اسلامی، انواع سفالینه ها، ظروف شیشه ای، آثار منبت کاری، آثار حجاری، آثار نقاشی، فلزکاری، پارچه های دستبافت، قالی های دستبافت و انواع درهای خاتم کاری، انواع مهرها و عقیق ها، تابلوهای خط و تذهیب، ظروف چینی، انواع تمبر و اسکناس های ایرانی و خارجی و همچنین بخش صدف ها و موجودات دریایی مهمترین بخش های مجموعه آثار موزه را تشکیل می دهد.

باغ گنبد سبز

باغ گنبد سبز قم مجموعه ای از سه آرامگاه برج مانند بوده که به خانواده صفی اختصاص دارد؛ خانواده ای که در قرن چهاردهم میلادی این شهر را اداره می کرد. این باغ دارای دو گنبد مخروطی فیروزه ای و یک گنبد مدور است که از بیرون به شکل دوازده وجهی و از داخل به صورت هشت وجهی مشاهده می شوند. طرح های پیچیده آجری و خوشنویسی کوفی و ثلث هم از جمله ویژگی های مشترک این گنبدها با گنبد سلطانیه زنجان است. گفته می شود که در طراحی این بناها از گنبد سلطانیه الهام گرفته شد.

کاروانسرای دیر گچین

کاروانسرای دیر گچین کاروانسرایی در ایران است که بر سر راه جاده تاریخی ری به قم قرار دارد. دیر گچین یکی از بزرگترین کاروانسراهای ایران بوده و ویژگی های منحصر بفرد این اثر باعث شده تا آن را مادر کاروانسراهای ایران بنامند. این بنا را به خاطر داشتن گنبدی از جنس گچ دیر گچین نامیده اند اما اکنون چنین گنبدی در بنا وجود ندارد. بنای کاروانسرا مربوط به دوره ساسانی بوده و آن را در دوران سلجوقیان، صفویان، و قاجاریان مرمت و بازسازی کرده اند. شکل کنونی آن هم متعلق به دوران صفویه است.

ساختمان دیر گچین به صورت چهار ایوانی بوده و حدود 12000 متر مربع وسعت دارد. فضاهای موجود در آن را میتوان به فضاهای انسانی، دامی و رفاهی تقسیم کرد. این بنا دارای چهار برج گرد در گوشه ها بوده و دو برج با قاعده نیم بیضی در دو سوی سردر اصلی قرار گرفته اند که سردر خود در وسط دیوار جنوبی جای دارد. در دیر گچین همچنین 44 اتاق مسکونی یا حجره، 4 تالار (اصطبل) بزرگ، مسجد، شبستان خصوصی (دستگاه مستقل و بخش اعیانی)، انبار علوفه، آسیاب، حمام و 6 چشمه توالت دیده می شود. مصالح بکار رفته در دیر گچین آجر، آهک، خشت و گچ است.

در اطراف کاروانسرای دیر گچین تعدادی بنا به صورت مجموعه وجود دارند مانند دو آب انبار در پشت ضلع غربی و نزدیک به حمام، یک کوره آجرپزی، یک آب بند و قبرستانی متعلق به دوران اسلامی در ضلع جنوب غربی است که روی قبرهایش را با آجر پوشانده اند. در 500 متری شرق کاروانسرا هم بنایی خشتی گلی از دوره قاجار وجود دارد که به شکل قلعه است و فقط یک دروازه ورودی دارد. سازمان میراث فرهنگی این مورد از معروف ترین جاذبه های گردشگری شهر قم را در تاریخ 1 مهر 1382 با شماره 10408 به فهرست آثار ملی ایران افزود. پس از ثبت ملی بنا هم در سال 1382 مرمت اضطراری در آن آغاز شد که تا سال 1385 همچنان ادامه داشت.

قبرستان شیخان

اگر به قم سفر می کنید، علاوه بر زیارت حرم مطهر، حتما به قبرستان شیخان هم سری بزنید. این قبرستان یکی از مهمترین و قدیمی ترین قبرستان های جهان اسلام بوده و آرامگاه بسیاری از بزرگان و علما در آن واقع شده است. دکتر قریب هم یکی از بزرگانی بوده که در این قبرستان دفن شده است. از لحاظ تاریخی و معماری، قبرستان شیخان ارزش بالایی داشته و بسیار دیدنی است. این مکان به عنوان یک زیارتگاه فضایی آرام و دلنشین را به بازدیدکنندگان ارائه می دهد. بنابراین، این مکان نه تنها برای زیارت بلکه برای آشنایی بیشتر با تاریخ و معماری قدیمی قم هم توصیه می شود.

غار وشنوه

غار وشنوه حدود 60 کیلومتر از شهر قم فاصله دارد و در کوهستانی به نام اردهال واقع شده است. در این کوهستان 3 غار دیگر نیز وجود دارد. برسی های انجام شده نشان می دهند که قدمت این غار به حدود 5 هزار سال پیش بر می گردد و در گذشته دور مردم در آن به معدن کاری و ذوب فلزات مشغول بوده اند. علاوه بر این، در این غار چندین اثر تاریخی و سفال هایی با قدمت بیش از 3 هزار سال یافت شده است. در اطراف چاله غار وشنوه هم مناطق ییلاقی قرار دارد که به یکی از مکان های تفریحی مردم قم تبدیل شده و در روزهای تعطیل پذیرای طبیعت دوستان هست.

در اطراف این مورد از معروف ترین جاذبه های گردشگری شهر قم 21 معدن مس وجود دارد که در آنها نیز سفال های تاریخی با قدمت های طولانی کشف شده است. همچنین، این غار دارای منابع غنی آب بوده که این آب ها از چشمه های کوهستان وارد آن می شوند. اگر قصد بازدید از این غار را دارید پیشنهاد می کنیم یا با تیم های غارنوردی همراه شوید یا تجهیزات کامل غارنوردی را به همراه خود داشته باشید. غار وشنوه در تاریخ 25 آبان 1387 با شماره 23649 به فهرست آثار ملی کشور اضافه شد.

قلعه قمرود

قلعه قمرود یک بنای باستانی و دیدنی در استان قم بوده که قدمت آن به دوران اشکانیان باز می گردد. این قلعه در بخش شمالی کوه سفید واقع شده و اعتقاد بر این است که توسط میرزا نظام غفاری و در نزدیکی قلعه ای قدیمی از دوران صفویه احداث شده است. این بنا دارای دو طبقه، یک حیاط مرکزی، حوضخانه، بادگیر و اتاق هایی در اطراف حیاط مرکزی بود. از خشت و گل هم برای ساخت این قلعه استفاده شده است. در حال حاضر، بیش از نیمی از قلعه قمرود تخریب شده و تنها دیوارها و ستون های آن باقی مانده اند.

خانه تاریخی زند

خانه تاریخی زند در شهر قم جای گرفته و یکی از جاذبه های دیدنی این شهر محسوب می شود. این خانه معماری اصیل ایرانی را به نمایش گذاشته و قدمتش به اواخر دوره قاجار باز می گردد. این بنا در سال 1379 ثبت ملی شد و در سال 1380 هم مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. خانه تاریخی زند شامل سه بخش شاه نشین اول، شاه نشین دوم و بخش خدمه بوده و فقط از خشت و آجر ساخته شده است. در ابتدا، این خانه دو قسمت بود که هر قسمت در اختیار یک برادر قرار داشت. حاج علی خان زند و حاج قلی خان زند دو برادر بوده که صاحب این خانه ها بودند.

بعدها هر دو خانه با هم ترکیب شده و مورد مرمت و بازسازی قرار گرفتند. بخش ورودی بنا شامل سردر کوتاهی بوده و در قسمت پیشانی این سردر هم اشکال هندسی جالبی دیده می شوند. این سردر از طریق یک راهروی مسقف به حیاط مرکزی متصل می گردد. بخش شاه نشین اول عمارت دارای یک بادگیر منفرد بوده و در حیاط مرکزی قرار دارد. بخش شاه نشین دوم دارای فضای بیشتری نسبت به بخش های دیگر خانه بوده و در قسمت شمالی قرار دارد.

بخش مربوط به خدمه هم در سمت غربی این ساختمان دیده می شود. پنجره های منتهی به حیاط مرکزی و حیاط شمالی چوبی با نقش و نگارهای دوره قاجار بوده و دارای شیشه های رنگی هستند. سرستون ها و پایه ستون ها و حتی لبه چینی پشت بام دارای تزئینات زیبایی بوده که توجه ها را به خود جلب می کنند. بخشی از این اثر در گذشته ساختمان اداری میراث فرهنگی قم بوده و امروزه تبدیل به موزه مردم شناسی قم شده است. در این بخش میتوان انواع ابزارها و سلاح های مفرغی، ظروف مسی و مجسمه هایی از افراد قدیمی را دید.

به عنوان مثال، پیرزنی با لباس قاجار را میتوان مشاهده کرد که با دستان پینه بسته در حال آسیاب کردن گندم است. همچنین، میتوان انواع افراد و مشاغل مختلف را در این موزه مشاهده کرد. از قدیمی ترین اشیای داخل موزه مردم شناسی قم میتوان به خمره های 800 ساله اشاره کرد. این خمره ها پشت یک دیوار شیشه ای قرار گرفته اند.

مسجد جامع قم

مسجد جامع قم در مرکز شهر قم واقع شده است. این مسجد مجموعه ای از بناهای چند عصر و دوره بوده و بانی آن معلوم نیست. اما در کتاب گنجینه آثار قم آمده که بانی این مسجد و مدرسه روبروی آن که جانی خان نام دارد، سلطان جانی خان پادشاه تاتار ترکستان است و تاریخ بنای آن هم سال 755 بود. قدیمی ترین منبعی که در آن به وجود مسجد در این مکان اشاره شده، کتاب تاریخ قم نوشته حسن بن محمد قمی است که در سال 38 هجری نوشته شد و در آن تصریح گشت که ابوالصدیم حسین بن علی بن آدم اشعری مسجد جامع قم را که در میان قم بوده، در میانه قرن چهارم هجری بنا کرده است.

مسجد جامع قم از جمله مساجد دو ایوانی بوده و به شکل مربع مستطیل است. اسکلت اصلی گنبد خانه متوازن آن به نیمه نخست سده ششم هجری تعلق دارد. این مسجد پس از مسجد حسن عسگری قدیمی ترین مسجدی است که در قم بنا شد. گنبد مسجد جامع قم یکی از باشکوه ترین، شگفت انگیزترین و رفیع ترین گنبدهای مساجد ایران است. جای تعجب نیست اگر برای هر بیننده ای در مورد چگونگی ساخت این گنبد جای سوال وجود داشته باشد.

برای ساخت این مسجد بزرگ و گنبد آن که حدود 6000 متر مربع وسعت دارد، حتی یک شاخه آهن نیز بکار نرفته و با گذشت سالیان سال از ساخت آن همچنان پابرجا و استوار مانده است. این مسجد دارای مقصوره و گنبدی باستانی، ایوانی قدیمی با دو گوشواره، سه شبستان، زیرزمین، صحن و سردر ورودی هست.