بازدیدی کوتاه از دیدنی های موزه تاریخ علوم پزشکی ایران

کشور ما ایران از دیرباز پرچم دار فعالیت های علوم پزشکی در دنیا بوده و هست و در این بین از تاریخچه بسیار قابل توجه و غنی نیز برخوردار می باشد که نمونه کوچکی از این تاریخچه پر فراز و نشیب را می توان در دیدنی های موزه تاریخ علوم پزشکی ایران به نظاره نشست! در ایران اولین مرکز آموزش طب پزشکی در زمان حکومت ساسانیان (سده سوم میلادی) و در دانشگاه معروف آن دوران. یعنی دانشگاه جندی شاپور تاسیس شد و یک صد سال بعد یعنی درست با شروع سده چهارم میلادی به بعد، این طب پزشکی ایران بود که در تمام دنیا زبانزد خاص و عام شد و به نوعی می توان گفت شکوه و عظمت چشمگیر پزشکی ایران از سده چهارم میلادی تا پنج سده آن طرف تر یعنی سده نهم میلادی بحساب می آید که در کتب تاریخی، از این بازه زمانی به عنوان دوران طلایی پزشکی ایران یاد می شود که منجر به کشف و پرورش استعدادهای بزرگ و بی همتایی در زمینه طب پزشکی جهان همچون ابوعلی سینا و زکریا رازی شده است. این دو چهره مشهور ایرانی از جمله کسانی بودند که تا مدت ها دستاوردها و روش های پزشکی آنان در دنیا مورد استفاده و استقبال بسیاری واقع شده بود و تا اواسط قرن هفدهم میلادی همچنان علم طب پزشکی جهان، از اکتشافات این دو دانشمند بزرگ ایرانی بطور جدی تاثیر می گرفت و اکنون نیز برای این دو دانشمند فقید کشورمان، تمامی پزشکان در اقصی نقاط این کره خاکی احترام بسیار زیادی قائل می شوند! با فرا رسیدن سده نوزدهم میلادی رنسانس غیرقابل باوری در زمینه علوم پزشکی ایران بوجود آمد و پزشکی سنتی در ایران به پزشکی نوین تغییر یافت و با ساخت مدرسه دارالفنون در سال 1268 هجری قمری توسط امیر کبیر، به تدریج رونق گرفت تا بالاخره با تاسیس یک مرکز تخصصی در سال 1313 هجری شمسی. یعنی دانشکده پزشکیِ دانشگاه تهران، ایران نیز همچون سایر کشورهای توسعه یافته رو به آموزش و پرورش نیروهای متخصص و استعدادهای جوان و قابل اعتماد خود آورد! با تمام این اوصاف، پس خیلی نباید از وجود یک موزه تمام عیار در پایتخت کشورمان که بیانگر تاریخ علوم پزشکی این مرز و بوم می باشد، احساس شگفتی کنیم زیرا ایران نقش مهم و حیاتی در علم پزشکی روز جهان داشته، دارد و خواهد داشت! در مطلب معماری موزه تاریخ علوم پزشکی ایران، مجله گردشگری همگردی این بار سری به تاریخچه موزه تاریخ علوم پزشکی ایران زده و شما را به قلب پزشکی و مسائل مرتبط با آن می برد.

موقعیت مکانی موزه تاریخ علوم پزشکی ایران

معماری موزه تاریخ علوم پزشکی ایران که در حقیقت موزه پزشکی ایران نیز می باشد، در حال حاضر واقع در تهران، خیابان کارگر شمالی، بالاتر از چهار راه جلال آل احمد و درب ورودی شماره یک پردیس دانشگاه تهران قرار گرفته است. البته این نشانی فعلی معماری موزه تاریخ علوم پزشکی ایران می باشد و اگر بخواهیم کمی در خصوص اصالت ساختمانی و تاریخچه موزه تاریخ علوم پزشکی ایران صحبت کنیم باید بگوییم که ساختمان دیدنی های موزه تاریخ علوم پزشکی ایران به دستور امیر کبیر در دوره وزارت وی در عصر حکومت ناصری ساخته شده و در گذشته به آن، کالسکه خانه امیر کبیر نیز گفته می شد! کالسکه خانه میرزا تقی خان امیر کبیر در سال 1378 هجری شمسی به فهرست آثار ملی کشورمان اضافه شد و در سال 1380 با عنایاتی ویژه و همکاری کاملا شایسته از سوی سازمان میراث فرهنگی ایران، به عنوان مکان استقرار موزه تاریخ علوم پزشکی ایران انتخاب شد و این موزه در آن افتتاح گردید. همچنین بد نیست بدانید که این موزه دانشگاهی در سال 1391 به عنوان نخستین موزه دانشگاهی ایران در سایت موزه های دانشگاهی جهان یعنی UMAC که در حال حاضر اسامی بالغ بر 3 هزار موزه دانشگاهی در آن به چشم می خورد، به ثبت رسیده است! موزه علوم پزشکی ایران که در پردیس دانشگاه تهران واقع شده، از بخش های متعدد و مختلفی برخوردار می باشد که از مهمترین این بخش ها می توان به داروخانه نظامی، چشم پزشکی، دامپزشکی، دندان پزشکی، تالار مربوط به اسناد و ابزار علم پزشکی، مردم شناسی و همچنین قدیمی ترین بخش آن یعنی انسان شناسی اشاره نمود. شایان ذکر است که اکثر اشیا و اجسامی که در این بخش ها و یا سایر بخش های معماری موزه تاریخ علوم پزشکی ایران برای تماشای شما بازدید کنندگان عزیز قرار گرفته، از قدمتی شناور برخوردار هستند زیرا تعدادی از آنان مربوط به پیش از تاریخ و تعدادی نیز مربوط به دستاوردها و ره آوردهای نوابغ پزشکی دوره معاصرمان می باشند! حال توجه شما را به 2 مورد از دیدنی های موزه تاریخ علوم پزشکی ایران جلب می نماییم.

مومیایی یک زن 65 ساله با قدمتی 900 ساله: تا جایی که در نوشته های تاریخی مربوط به ایران و در دیدنی های موزه تاریخ علوم پزشکی ایران آمده، مومیایی کردن اجساد در ایران تقریبا در تمامی برهه های تاریخی کشورمان مکروه و حتی ممنوع تلقی می شده است یعنی در حقیقت چه در دوره های پیش از ظهور اسلام در ایران که آیین و مذهب زرتشتیان در کشور ما رواج داشت و چه بعد از ظهور دین مبین اسلام در سرزمین پارس، کمتر کسی به فکر حفظ اجساد مردگان خود از طریق مومیایی کردن کالبد بی جان آنان افتاده بود! عمل انجام مومیایی کردن اجساد در کشور مصر بسیار رواج داشته و دلیل آن هم اعتقاد شدید مصریان باستان به (کا) یا همان روح فرد مرده عنوان شده است زیرا مصریان باستان بر این باور بوده اند که با مرگ هر شخصی روح آن در بدن وی تا ابد باقی می ماند. با تمام این اوصاف، با جستجوهای پراکنده در اقصی نقاط ایران، باستان شناسان توانسته اند با اجساد مومیایی شده بسیاری که به صورت کاملا طبیعی مومیایی شده بوده اند، مواجه شوند و آن ها را کشف نمایند و از زیر خروارها خاک بیرون آورند. یکی از این مومیایی های کشف شده که تقریبا می توان گفت کاملا سالم است و از صدماتی همچون فرسایش ناشی از گذر زمان در امان مانده، مومیایی زنی است حدودا 65 ساله که به گفته محققان از قدمتی بالغ بر 900 سال برخوردار است و در حوالی شهر یزد آن را پیدا کرده اند! توجه داشته باشید مومیایی کردن به شیوه طبیعی مستلزم وجود شرایط خاصی می باشد که از جمله آنان می توان به رطوبت کم محیط، نبود باکتری ها و میکروب های مخرب در خاک و همچنین وجود درصد قابل توجهی نمک در خاک اشاره کرد.

جمجمه جراحی شده با قدمتی 5 هزار ساله: باور داشته باشید یا نداشته باشید در گذشته (حدود 5000 سال پیش) عمل جراحی ای که امروزه بدون بیهوشی و یا استفاده از داروهای شیمیایی مناسب و از همه مهمتر تخصص اماکن پذیر نیست، در گذشته ای بسیار دور در کشور عزیزمان ایران صورت گرفته که به خودی خود و بطور کاملا شفاف گواه از وجود مهارت و تخصصی ذاتی در میان ایرانیان در زمینه پزشکی و علوم پزشکی دارد! جمجمه قرار گرفته در موزه پزشکی ایران آنطور که محققان و تیم های کارشناسی آن را بررسی و واکاوی نموده اند، مربوط است به یک دختر بچه سیزده ساله در شهر سوخته زابل که از بیماری جمع شدن مایع درون جمجمه یا همان هیدروسفالی رنج می برده و در آن موقع، پزشکان بدون داشتن ابزار مناسب تشخصی و جراحی در کمال تعجب، هم بیماری را به درستی تشخیص داده اند و هم عمل جراحی کاملا مناسب و مفیدی را بر روی جمجمه این دختر بچه سیزده ساله توانسته اند، انجام بدهند! نکته قوت و حیرت انگیز این ماجرا به جایی ختم می شود که پزشکان توانسته اند با انجام مطالعات میکروسکوپی و آزمایشگاهی به این نتیجه برسند که در طی انجام این عمل جراحی کاملا بافت های جمجمه مورد ترمیم قرار گرفته و آنطور که از شواهد و قرائن معلوم است، حال دختر بچه سیزده ساله نیز روز به روز در حال بهبودی بوده است و این مورد از شگفتی های ثبت شده در تاریخچه موزه تاریخ علوم پزشکی ایران هست.

بخش مردم شناسی موزه تاریخ علوم پزشکی ایران

همانطور که گفتیم معماری موزه تاریخ علوم پزشکی ایران از بخش های مختلفی برخوردار می باشد که یکی از این بخش ها، بخش مردم شناسی نام دارد. در این بخش شما می توانید با دستاوردهای مردم پیشین این سرزمین کهن از نزدیک بیشتر آشنایی پیدا کنید و متوجه تلاش ها و تحقیقات آنان برای پیشگیری از بیماری و همچنین درمان بیماری های مختلف شوید. لازم است بدانید ایرانیان از دیرباز تاکنون نقش مهم و بسزایی در پیشرفت علم پزشکی داشته اند و طبق آنچه که در کتب تاریخی مربوط به زمینه های پزشکی کشورمان وجود دارد، هر نسلی موفق به ایجاد راهکارهای درمانی نوین و یا کامل تر کردن دستاوردهای پیشین خود بوده و در این میان از خواص دارویی گیاهان و همچنین تغذیه ای سالم برای بالا بردن سطح سلامت جسمانی خود نیز هیچگاه غافل نبوده اند که البته در حال حاضر نیز بسیاری از مردم شهرهای مختلف کشورمان بجای استفاده از داروهای شیمیایی ترجیح می دهند از خواص گیاهی و مواد غذایی سالم که کاملا طبیعی می باشند، برای درمان قطعی و یا تسکین دردهای خود استفاده نمایند! فارغ از تمام این بحث ها، بیشترین آثاری که در دیدنی های موزه تاریخ علوم پزشکی ایران به چشم می خورد، مربوط است به روش ها و ابزارهای پزشکی قدیمی همچون قیچی، چاقو، کیف ابزار طبابت حکیم باشی، نیشتر، ترازو، انبرک های دندانپزشکی، شاخ های طبیعی حیوانات جها حجامت و همچنین ابزار دعا نویسی! در ایران قدیم راه های درمان و یا پیشگیری از بیماری بطور کلی به دو دسته تقسیم می شدند که یکی رو آوردن به دعانویسی و باورهای خرافاتی جهت خارج کردن نیروهای بد و ویروس های بیمار زا از بدن فرد بیمار بوده و دیگری استفاده از راه و روش های کاملا علمی که در حال حاضر نیز تقریبا جامعه پزشکی جهان بخش اعظمی از آنچه ما در قدیم برای درمان بیمارهایمان از آنان بهره می گرفتیم را مورد قبول خود قرار داده است نظیر رگ زنی، حجامت، زالو اندازی و دیگر روش های درمانی که امروزه تقریبا متداول و رایج شده اند. ناگفته نماند فرار و گریز مردم از انجام روش های درمانی کاملا علمی در گذشته های دور برای برطرف نمودن منشأ بیماری خود صرفا به دلیل عدم سواد آنان و اعتقاد و باورهای محکم در زمینه سالم نگه داشتن جسم برای داشتن روحی تمیز از راه های دعا و نیایش، بوده است.

داروخانه نظامی

از جذاب ترین و دیدنی ترین بخش های تاریخچه موزه تاریخ علوم پزشکی ایران که در پردیس دانشگاه تهران قرار گرفته، بخش اختصاص یافته به داروخانه یا همان دواخانه نظامی می باشد که در روزگاران پیشین توسط جناب هادی خان سرتیپ صرفا جهت استفاده وزارت جنگ و ارتش پایه گذاری شد و تمام امکانات و تجهیزات موجود در داخل این داروخانه را نیز مستقیما از کشور اتریش خریداری نمودند! داروخانه نظامی که یکی از قدیمی ترین داروخانه های کل ایران بحساب می آید، بعد از فوت مرحوم هادی خان سرتیپ، خواهرزاده وی یعنی عبدالحسین خان نظامی مسئولیت اداره داروخانه را برعهده خود گرفت و چندی بعد نیز به دلیل حجم زیاد مطالبات عبدالحسین خان از وزارت جنگ و همچنین ارتش، با حکمی مهر شده داروخانه به بطور تمام و کمال به او به عنوان پرداخت مطالباتش واگذار گردید. پس از فوت عبدالحسین خان نظامی، پسر او یعنی دکتر امیرهوشنگ نظامی درصدد به عهده گرفتن مسئولیت اداره داروخانه پدرش برآمد و با اینکه از اساتید به نام و پرکار در بخش تدریس و آموزش دانشکده پزشکی و داروسازی دانشگاه تهران بود، این مسئولیت خطیر را نیز پذیرا شد. داروخانه خاندان نظامی در سال 1367 شمسی بخاطر یک سری دلایل کاملا مبهم بسته شد و بعد از مرگ دکتر امیرهوشنگ نظامی نیز دولت، داروخانه نظامی را به دانشکده داروسازی دانشگاه تهران در سال 1371 شمسی منتقل نمود. در سال 1381 شمسی با پیگیری های بی وقفه و تلاش های انکار ناپذیر همسر دکتر نظامی یعنی سرکار خانم دکتر زرین دخت شرقی، داروخانه به همراه تمام تجهیزات قدیمی خود و همچنین اسناد و مدارک مربوط به خود به تاریخچه موزه تاریخ علوم پزشکی ایران تقدیم شد و ظرف مدت تنها یک سال، با تلاش و همت مضاعف مسئولان و همچنین پرداخت های شخصی بسیار از سوی خانم دکتر زرین، داروخانه کاملا بازسازی شد و در تاریخ 12 شهریورماهِ سال 1382 برای بازدید عموم مردم افتتاح گردید. شایان ذکر است در بخش داروخانه نظامی موزه علوم پزشکی ایران تجهیزات و آثاری همچون دستگاه شربت سازی، دستگاه حب بر، همزن، صافی، دستگاه شیشه پر کن، ظروف آزمایشگاهی، هاون چینی، دستگاه تقطیر، دستگاه عصاره گیری، ساکشن دستی، قالب شیاف، دستگاه مهر برجسته، قابل قرص، کلیشه های قدیمی، ظروف دوجداره، چراغ الکلی، آتش گردان، سرنگ شیشه ای مدرج، دستگاه پرس، دستگاه آلبومین متر به نمایش درآمده است.

یکی بودن پزشکی و دامپزشکی در ایران باستان

در زمان های بسیار دور که مربوط می شود به دوره حضور مادها در ایران و پس از آن ظهور خاندان هخامنشی در رأس حکومت ایران (یعنی از هزاره سوم تا هزاره ششم قبل از میلاد)، به گواهی تاریخ و وجود اسناد و مدارک متعدد یک پزشک به نوعی دامپزشک نیز بحساب آورده می شد و آموزش های مربوط به دامپزشکی را نیز فرا می گرفت! در این دوران رهبران آیین زرتشتی و مغان (مسئولان اجرای احکام و فریضه های دینی و مذهبی زرتشتیان) اغلب در کنار انجام کارهای دینی خود به دامپزشکی نیز مشغول بوده و آن را نزد خود یک اشتغال بزرگ و قابل احترام بشمار می آوردند. دامپزشکی در این برهه تاریخی به اندازه ای مهم و حائز اهمیت بوده که حتی برای کسانی که موفق به یادگیری اعمال مربوط به دامپزشکی می شدند، مدارک معتبر مختلفی بسته به سطح یادگیری آنان ارائه می شده و آنطور که از این مدارک هویدا است، آنان به خوبی با بیماری های مختلف حیوانات همچون تورم حاد گوش میانی، آنژین های شدید، کرم روده ای، سیاه زخم و طاعون گاوی و سایر بیماری های مربوط به جانوران آشنایی داشته و از سواد انجام عمل جراحی نظیر شکسته بندی، تراشیدن سم، خارج کردن تومور از بدن حیوانات، داغ کردن، خون گیری، اصلاح نمودن دست و پای حیوانات و همچنین انجام درست و دقیق فرآیند نعلبندی برای چهارپایان نیز برخوردار بوده که البته در صورت انجام هر گونه عمل پزشکی بر روی حیوانات و وارد کردن صدمه ای به آن ها، بایستی متحمل پراخت خسارت نیز می شدند! عجیب تر از یکی بودن پزشکی بر روی انسان ها با پزشکی بر روی حیوانات در عصر هخامنشیان و پس از آنان، توجه بیش از حد ایرانیان به اسب در تمام طول تاریخ بوده است. ایرانی ها از دیرباز از جمله ملت های اسب باز در جهان به حساب می آمدند که در تشخیص بیماری های این حیوان نجیب، آموزش اندام شناسی، سن شناسی آن از روی دندان و همچنین پی بردن از روی رنگ بدن آنان به یک سری فاکتورهای علم فیزیولوژیک که تازه در طول 50 ساله اخیر دامپزشکان و محققان توانسته اند به آنان دست یابند، کاملا مهارت داشته اند و به اسب به چشم یک حیوان برتر از زنجیره حیوانات هستی نگاه می کرده اند. بخاطر همین، تصویری از آناتومی بدن یک اسب در معماری موزه تاریخ علوم پزشکی ایران و در بخش دامپزشکی این موزه جذاب و دیدنی قرار گرفته که البته از نظر علمی نمی توان خیلی به آن استناد کرد اما خوب به دلیل قدمت بالای این نقاشی کشیده شده از بدن اسب که تقریبا در 500 سال پیش آن را ترسیم نموده اند، می توان آن را از نظر وجهه تاریخی و هنری به عنوان یک شاهکار بصری چشم نواز به حساب بیاوریم.

ظهور اسلام در ایران و آغاز شکوفایی علم پزشکی در آن

اگر تاکنون سری به کتاب ها و دست نوشته های تاریخی مربوط به گذشته این مرز و بوم زده باشید، قطعا متوجه شده اید که ایرانیان در تمام اعصار از جمله ملت های پیشرفته و مشتاق علم در جهان بوده اند و همیشه نیز از جمله پیشگامان عرصه های مختلفی همچون علمی و صنعتی در جهان بوده اند همچون ترجمه کتاب هایی از زبان سریانی و یونانی به زبان شیرین فارسی، آن هم در برهه ای از تاریخ که بیشتر کشورهای جهان حتی فاقد یک زبان ملی برای گفتگوهای عامیانه مردم خود بوده اند! همچنین با کمی دقت می توانید به راحتی متوجه تاثیرات غیر قابل انکار ایرانیان باستان در زمینه های پزشکی و طب سنتی شوید که اوج این تاثیرگذاری را بایستی به دوران پس از ظهور اسلام در ایران و به طور مشخص، به سده های سوم و چهارم هجری قمری که مربوط می شود به دوره زندگی زکریای رازی، گره بزنیم! محمد ابن زکریای رازی از اواخر سده سوم تا اوایل سده چهارم هجری قمری رو به تألیف نوشته ها و کتاب های بسیار نفیس و ارزشمندی در زمینه طب پزشکی می آورد و آنطور که از ابوریحان بیرونی نقل شده، نزدیک به 56 کتاب مختلف با موضوعات منسجم و یکتایی در خصوص علم طب از او تألیف شده که از جمله آنان می توان به کتاب الحاوی و المنصوری (طل المنصوری) اشاره داشت. شایان ذکر است که کتاب الحاوی یک دایرة المعارف غنی و جامع در علم پزشکی بحساب آورده می شود. البته دومین اثر معروف زکریای رازی یعنی کتاب المنصوری نیز از جایگاه خاص و حائز اهمیتی در جوامع پزشکی درون مرزی و برون مرزی برخوردار است. این کتاب که فشرده تر و خلاصه تر از کتاب الحاوی می باشد، در 10 جز کوچک نوشته و تألیف شده که یکی از نسخه های کاملا قدیمی و تاریخی آن در حال حاضر در بین دیدنی های موزه تاریخ علوم پزشکی ایران واقع شده است، موجود می باشد. این نسخه از کتاب المنصوری با خط کهن پارسی بر روی کاغذهای سمرقندی نوشته شده و جلدی از تیناج عنابی بر روی آن نقش بسته است. همچنین بد نیست بدانید این کتاب در سال 484 هجری قمری نگاشته شده و از قدمتی قابل توجه برخوردار می باشد.

بخش چشم پزشکی موزه و بازدید از آثار پروفسور شمس

محمدقلی شمس که اغلب او را با عنوان بنیانگذار چشم پزشکی مدرن در ایران می شناسند، متولد سال 1283 در تهران بوده و از جمله محصلان فرنگ رفته ایرانی به اروپا بحساب می آید. پروفسور شمس بعد از اتمام دوره آموزش و اخد مدرک تحصیلی خود از فرانسه بدون تلف کردن وقت راهی ایران شد و به معنای درست کلمه خود را وقف خدمت به هموطنانی کرد که روزی برای سعادت آنان، سختی تحصیل در مملکتی غریب را به جان خریده بود! او بعد از بازگشت در اولین اقدام خود دست به تاسیس مرکز چشم پزشکی ارتش در خیابان حافظ شهر تهران نمود و پس از آن نیز با کمی گذر زمان، درست در پایین ساختمان مدرسه دارالفنون، چشم پزشکی تحت نام چشم پزشکی مدارس را افتتاح نمود. بنیانگذار چشم پزشکی نوین در ایران در طول عمر خود خدمات چشمگیر شایانی در حیطه های چشم پزشکی، پزشکی و حتی اجتماعی و فرهنگی داشته و از جمله چشم پزشکانی بود که به محض مطلع شدن از بروز بیماری تراخم در نواحی جنوبی ایران، بی درنگ راهی بخش های جنوبی کشورمان شد و برای ریشه کن کردن منشأ این بیماری نیز از انجمن چشم پزشکی جهان درخواست آمدن تعدادی پزشک حاذق را نمود و توانست تا اندازه بسیار زیاد و قابل تحسینی در زمینه نابودی بیماری تراخم نیز نقش آفرینی کند! پروفسور محمدقلی شمس در طول حیات خود دست به اقدام کارهای مهم و حائز اهمیت دیگری نیز زده که از مهمترین آن ها می توان به انجام نخستین عمل پیوند قرنیه در ایران و در سال 1313 شمسی، انجام عمل پیوند صلبیه و پیوند همزمان صلبیه و قرنیه در سال 1314 شمسی در ایران، احداث انجمن چشم پزشکی ایران در سال 1326 شمسی، تاسیس بیمارستان و برپایی مجله انجمن چشم پزشکی ایران در سال 1347 شمسی اشاره داشت. پروفسور شمس در شهریورماه سال 1375 هجری شمسی و در حالی که در سن 92 سالگی به سر می بردند، دار فانی را وداع گفتند و به پاس ارجمندی و احترام فراوان به خدمات برجسته ایشان، بخش چشم پزشکی تاریخچه موزه تاریخ علوم پزشکی ایران به وسایل کاری، اسناد و دست نوشته های پروفسور شمس و همچنین لوازم و وسایل شخصی این نابغه فراموش نشدنی ایرانی تعلق گرفته است.

نگاهی جامع به تاریخچه دندان پزشکی ایران

دندان پزشکی نیز همچون دیگر علوم پزشکی در ایران از سابقه ای طولانی برخوردار است و قطعا درک سیر پیشرفت این شاخه پزشکی با بازدید از بخش دندان پزشکی موزه پزشکی ملی ایران که عمدتا با آثاری اعطایی از سوی آقایان دکتر مصفا، دکتر صدرعاملی، دکتر طاهرزاده، دکتر نواب و همچنین جناب دکتر یزدی همراه بوده، می تواند بسیار جالب توجه و خوشایند باشد. لازم به ذکر است، علم مدرن دندان پزشکی در ایران که هم اکنون نیز به همین شکل و شمایل تاکنون ادامه پیدا کرده، مربوط می شود به سال های پایانی قرن 13 هجری شمسی! تا پیش از فرارسیدن اواخر قرن سیزده شمسی یعنی دقیقا تا قبل از سال 1290 خورشیدی، دندان پزشکی نیز همچون دیگر شاخه های پزشکی در ایران خیلی از قوانین خاص و بهداشتی پیروی نمی کرد و هر کسی که ادعای درمان بیماری های مربوط به دهان و دندان را داشت از روش درمانی و استفاده از داروهای مختلفی که ممکن بود حتی جان فرد بیمار شده را نیز به خطر بی اندازد، استفاده می نمود. در آن زمان جامعه اجتماعی ایران به دسته کاملا مجزا از هم تقسیم می شدند که در یک دسته خانواده های فقیر نشین و رعیت قرار می گرفتند و آن یکی دسته نیز به خانواده های اعیانی و اشرافی تعلق می گرفت. خاندان اشرافی ایران تقریبا برای هر دردی به سراغ پزشکان فرنگی می رفتند و حتی حاضر به یک ویزیت کاملا احترام آمیز از سوی یک پزشک ایرانی نیز نبودند! این در حالی است که تقریبا تمامی اقشار مردمی و فقیر نشین ایران حتی امکان استفاده و بهره گیری از پزشکان ایرانی را نیز نداشتند مثلا برای یک دندان درد و یا کشیدن آن به جای اینکه به سراغ دندان پزشک بروند، راهی سلمانی ها، عطاری ها و زرگری ها می شدند تا آنان بتوانند با خواص و معجزات کاری خود، درد و آلام آنان را کمی کاهش دهند. با آغاز سال 1290 شمسی فعالیت در زمینه دندان پزشکی نیز همچون دیگر شاخه های پزشکی در آن سال تنها برای کسانی ممکن شد که بتوانند در کلاس های آموزشی که در آن هنگام از سوی وزارت معارف با دعوت تنی چند از اساتید علم دندان پزشکی همچون دکتر میلچارسکی (از لهستان) و دکتر استپانیان (از ترکیه) و استخدام موقت آنان جهت برپایی کلاس های آموزشی و تدریس مباحث دندان پزشکی به علاقمندان این رشته از علم طب برگزار کرده بود، شرکت کرده و موفق به اخذ مدرک و یا همان اجازه نامه دندان پزشکی و همچنین دندان سازی از این سری کلاس های آموزشی شوند. به موازات برپایی همین دوره های آموزشی، یک مدرسه طب در دارالفنون تاسیس شد و به دلیل وخامت بیش از حد بیماری های دهان و دندان در آن برهه از زمان، خیلی زود جناب آقای دکتر لقمان الدوله ادهم که ریاست مدرسه طب تازه بازگشایی شده را به عهده داشتند، آموزش و لزوم انتقال مفاهیمی مهم برای آشنایی بیشتر عموم مردم با بیماری های خطرناک دهان و دندان که حتی جان برخی از مردم با بروز این بیماری ها می توانست به خطر بی افتد را ضروری اعلام نمود و برای آموزش این نکات مهم پزشکی، دکتر محسن سیاح را به عنوان مسئول تدریس این مباحث و مفاهیم برجسته در علم دندان پزشکی انتخاب نمودند. بد نیست بدانید جناب دکتر سیاح در آن موقع تازه موفق به اتمام دوره تحصیل خود در اروپا شده بود و به هنگام انتخاب وی به عنوان مسئول آموزش در مدرسه طب دارالفنون، تنها مدت اندکی از حضور او در ایران می گذشت. دکتر سیاح را می توان موسس و پدر دندان پزشکی نوین ایران دانست چرا که او نخستین دندان پزشک ایرانی بود که در حیطه فعالیت خود یعنی همان دندان پزشکی از دانش و مدرک آکادمیک برخوردار بود و در این زمینه نیز فعالیت های چشم گیری برای ارتقا سطح دندان پزشکی کشور عزیزمان ایران انجام داده است. مدرسه دندان سازی مرتبط با مدرسه طب دندان پزشکی دارالفنون در سال 1309 خورشیدی تاسیس شد و هفت سال پس از افتتاح آن یعنی در سال 1316 خورشیدی نیز نخستین دانشکده دندان پزشکی ایران در دانشگاه تهران دایر شد که آثار آن در معماری موزه تاریخ علوم پزشکی ایران به چشم می خورد.

گواهی دیپلم میرزا ارسطوخان از مدرسه دارالفنون

یکی از جذاب ترین و دیدنی ترین آثار مکتوب در بخش تالار استاد در تاریخچه موزه تاریخ علوم پزشکی ایران، گواهی دیپلم مربوط به میرزا ارسطوخان از مدرسه دارالفنون می باشد که بیانگر تحصیل وی در خلال سال های 1915 تا 1919 میلادی در این مدرسه می باشد. ناگفته نماند در تالار اسناد و در میان دیدنی های موزه تاریخ علوم پزشکی ایران، نسخ خطی دیگری هم به چشم می خورند که از جمله آن ها می توان به بخش نامه وزارت معارف در زمینه اخذ مجوز برای برپایی مطب پزشکی در شهر تهران، اسناد مربوط به سازمان های بهداشتی و پزشکی اولیه ای که در ایران تاسیس شدند (اداره صحیه عمومی)، مدارک مربوط به تعیین پزشکان شهرهای مختلف ایران، اسنادی مرتبط به آمار میزان مرگ و میر در شهر تهران، معرفی نامه انواع بیماری ها اشاره داشت که البته برجسته ترین این اسناد، همان مدرک فارغ التحصیلی چهارخانه ای میرزا ارسطوخان از مدرسه دارالفنون می باشد.

حضور تعدادی از آثار موزه ملی ایران در موزه تاریخ علوم پزشکی

با تلاش های پیوسته سازمانی و تفاهم نامه امضا شده میان موزه ملی ایران و موزه تاریخ علوم پزشکی، قرار بر این شد تا 163 اثر از موزه ملی ایران که در ارتباط با زمینه های مختلف پزشکی می باشند نیز به موزه تاریخ علوم پزشکی ایران که در پردیس دانشگاه تهران مستقر شده، به صورت کاملا امانی انتقال داده شوند که عموما این آثار از سری سفال ها، مفرغ ها و شیشه هایی است که در گذشته های بسیار دور از کارایی پزشکی برخوردار بوده و در تمامی این مدت به عنوان اشیای کاملا با ارزش در موزه ملی کشورمان نگهداری می شده اند! لازم به ذکر است این بخش از تاریخچه موزه تاریخ علوم پزشکی ایران که در اختیار نمایش این آثار ارزشمند قرار گرفته، در همان سال های نخست ساخت معماری موزه تاریخ علوم پزشکی ایران به همت موزه ملی ایران ایجاد شده است تا بیانگر شفاف مسیر پیشرفت و صعود علم طب و پزشکی از دیرباز تا کنون در این مرز و بوم باشد.