آثار باستانی شهرستان بجنورد | سفر به دنیایی کهن

بجنورد یکی از زیباترین و تاریخی ترین شهرهای خراسان شمالی در شمال شرق سرزمین ایران است. رود اترک و هوای مرطوب دریای مازندران تاثیر بسزایی در سرسبزی و طبیعت زیبای این شهر دارد. اینجا شهریست که در میان کوه ها محاصره شده، رشته کوه کپه داغ مرز طبیعی شهر زیبای بجنورد و کشور ترکمنستان است و رشته کوه آلاداغ در جنوب غربی بجنورد واقع شده است. شهرستان بجنورد از شمال با کشور ترکمنستان همسایه است. شیروان در شرق، شهرستان مانه و سملقان در غرب و شهرهای جاجرم و اسفراین در جنوب این شهر قرار گرفته اند. بجنورد تنها 6157 کیلومترمربع وسعت این استان را داراست اما دنیایی از تاریخ رنگارنگ و کهن این سرزمین را درون خود جای داده است. بجنورد، گرمخان و چناران شهر سه شهرستان مهم هستند، 3 بخش، 8 دهستان و 222 آبادی هم دارد. 324 هزارنفر در این شهر زندگی می کنند که آداب و فرهنگ متنوع شان زبانزد عام و خاص است. علاوه بر جاذبه های دیدنی بجنورد، طبیعت سرسبزش برای گردشگران جذاب و دلنشین است. در سفر به این شهر از آثار باستانی شهرستان بجنورد دیدن کنید و تاریخ کهنش را بشنویید، چراکه این سرزمین قدمتی کهن دارد و تاریخ تلخ و شیرینش شنیدنی است. در این مطلب قصد داریم زیباترین اثر دیدنی در بجنورد را معرفی کنیم. پس با ما در مجله گردشگری همگردی همراه باشید...

پیشینه

جلگه بجنورد با چشمه ها، رودها، جنگل ها و کوه های بلندی که گراگرد آن را چون نگینی دربرگرفته اند، از جمله زیستگاه های مناسب در بخش شمال غربی خراسان می باشد. در جای دره های حاصل خیز رشته کوه آلاداغ، واقع در جنوب شهر بجنورد، از گریوان گرفته تا اسدلی و سرحصار کلاته نقی، نشانه هایی از سکونت اقوام بومی و آریایی در هزاره اول پیش از میلاد مسیح به دست آمده است. وجود تپه های باستانی سریوان و تاتار و بدرانلو و تپه های بلبل و حصار گرمخان در حاشیه رود اترک متعلق به هزاره اول قبل از میلاد پیشینه تاریخی تمدن بجنورد را به سه هزار سال پیش می رساند و پژوهش های مقدماتی انجام شده بر روی سنگ نگاره (تکه) بیانگر حیات و تمدن در حداقل پنج هزار سال پیش در این نواحی است.
تپه باستانی سر خرمن برج از آثار باستانی شهرستان بجنورد در 2 کیلومتری غرب بجنورد با قدمتی سه هزارساله، خرابه های شهر بیژن یورد یا کهنه کند از دیگر اثر دیدنی در بجنورد در 2 کیلومتری غرب این شهر، بازمانده از روزگار اشکانیان، حاکی از وجود مراکز تمدن بشری در پیرامون شهر کنونی بجنورد بوده است. بجنورد که تا پیش از حمله مغول چهارمغان نامیده می شد، یکی از شهرک های آباد (نسا) بوده و قدمت آن به پیش از اسلام می رسد. شهر قدیم چهار مغان، تپه های (معصوم زاده) و بخشی از (قلعه عزیز) را در بر می گرفته و از جنوب به (تپه چغورباغ) و (بش قارداش) از مهم ترین آثار باستانی شهرستان بجنورد و از شمال شرقی با (تپه های صندل آباد) از جاذبه های دیدنی بجنورد ارتباط داشته است. شهر چرمغان در سال 617 هجری قمری به دست مغول ها ویران گردید. این شهر در طی تاریخ، حیات پر تلاطمی را از سر گذرانده و از امکان تداومی مستمر بازمانده است.
در اواخر دوران صفویه شهر بجنورد به دست تولیخان دوم (دولی خان) بزرگ شادلو پایه گذاری شده و در دوران حکومت یار محمدخان شادلو به سردار مفخم به اوج اهمیت و شهرت خود رسیده است. وجود 2 بنای باشکوه آیینه خانه و عمارت سردار مفخم از آثار باستانی شهرستان بجنورد در دل باغی بزرگ و نیز نارنجستان، حوضخانه، کلاه فرنگی، عالی قاپو و سایر ابنیه ای که به مرور و در خلال تحولات و اقدامات توسعه ای مدرن تخریب شدند و برخی شواهد شهرسازی دیگر، همه و همه نشانه فراز و نشیب های تاریخی شهر بجنورد می باشد.

فرهنگ و هنر

هنر انسان شکارگر و نگاره های پیش از تاریخ تکه نرگسلو را باید کهن ترین آثار هنری شناخته شده در شهرستان بجنورد دانست. همچنین معدود آثار و اشیا بدست آمده از کاوش های محوطه باستانی معصوم زاده، نمونه ها و شواهد هنر تاریخی به جای مانده از ساکنان بجنورد کهن به شمار می روند. کاشیکاری، گچ بری، آجرکاری و آیینه کاری به کار رفته در دو عمارت به جای مانده از دوران حکومت سردار مفخم نمونه هایی از معماری و هنر شاخص این دوران دیده می شود.
جشن ها، رسوم و سنت ها و آیین های رایج در میان بجنوردی ها بسیار متنوع اند. آیین های شادی بخش نوروزی ملهم از تاریخ و طبیعت زیبای منطقه از رسوم پاسداشت نوروز باستانی و جلوه هائی چون "نوروزخانی" و "نوروز بیگی" و "هنروری "توره"ها، سیزده بدر و کشتی چوخه و عروسی کرمانج ها، آغاز شادی آفرینی بجنوردی ها را در شروع هر سال و بهار رقم زده است. در فصل کار که تقریبا تمام بهار، تابستان و پاییز را شامل می شد، فرهنگ کار و تلاش به ویژه در کشتزارها و باغات سرسبز و نیز دامداری در دامان طبیعت سخاوتمندش، مشارکت ها و آیین های شکرانه محصول و... فراگیر بوده است.
ماه رمضان فرصتی برای خودسازی و نزدیکی به خدا و محرم الحرام به آیین ها، سنت های سوگواری و عزای شهدای کربلا اختصاص می یابد. مساجد و حسینیه ها و تکایا در این ایام همواره پر رونق بوده و نذوراتی چون "حلیم"، "شله"، "شوربا" و... همچنان پررونق رواج دارند. هنرهای سنتی و صنایع دستی کرمانجی چون چارق دوزی، گلیم و سفره کردی و... از گذشت رونقی کم نظیر داشته اند. موسیقی مقامی و موسیقی بخشی هم در جای جای این شهرستان مورد توجه است.

جاذبه های تاریخی و آثار باستانی شهرستان بجنورد

آیینه خانه مفخم (موزه اسناد و نسخ خطی)

عمارت معروف به آیینه خانه مفخم یکی از یادمان های برجسته ی دوره قاجار و آثار باستانی شهرستان بجنورد و در منتهی الیه شمالی خیابان شریعتی قرار دارد. در دوره قاجاری بنای آیینه خانه همراه با آثار دیگری از جمله عمارت مفخم، کلاه فرنگی، حوضخانه و سردر، باغ بزرگی قرار داشته و مجموعه دارالحکومه سردار مفخم را تشکیل می داده است. این بنا در حدود 1300 هجری، همزمان با دوره حکومت ناصر الدین شاه به دستور یار محمدخان شادلو، معروف به سردار مفخم بجنوردی ساخته شده و به عنوان فضای اداری و دیوانی، برای انجام دیدارهای رسمی سردار با رجال سیاسی عهد قاجار و نیز انجام مراسم تشریفات نظامی و رایزنی در باب مسائل سیاسی و اجتماعی با سران ایل شادلو و... مورد استفاده قرار می گرفته است.
شماره ثبت ملی: 1167

عمارت مفخم (موزه باستان شناسی و مردم شناسی)

عمارت مفخم بزرگترین و شاخص ترین اثر تاریخی قاجاری در استان خراسان شمالی است که همزمان با آیینه خانه در اوایل قرن چهاردهم هجری به دستور سردار مفخم، به عنوان محل سکونت وی و خانواده اش ساخته شده و یکی از برترین اثر دیدنی در بجنورد است. این بنای مجلل در دو طبقه ساخته شده و دارای دو تالار بزرگ و 34 اتاق می باشد. نمای اصلی ساختمان در سمت جنوب می باشد. بنای عمارت مفخم پس از مرمت و احیا به موزه بزرگ باستان شناسی و مردم شناسی استان تبدیل شده است.
شماره ثبت ملی: 952

حسینیه جاجرمی

بنای حسینیه جاجرمی از اثر دیدنی در بجنورد، ابتدای خیابان طالقانی شرقی، کوچه جاجرمی، از بناهای اواخر دوره قاجار است به استناد کتیبه ی موجود در سال 1325 هجری قمری به دست استاد غلامرضا بنا یزدی ساخته شده است. این بنای کوچک و زیبا با پلان مربع سنتی نوع حیاط مرکزی است. در چوبی آن و همه پنجره ها و نورگیرها رو به حیاط باز می شوند. ورودی حسینیه از طریق یک هشتی به حیاط مرکزی متصل شده که با دو رشته پلکان در گوشه های شمال شرقی جنوب غربی به مهتابی های طبقه بالا راه می یابد. قسمت فوقانی دیوار ایوان شرقی یک افریز تزیینی با کتیبه به خط نستعلیق دارد که در آن گزیده ای از ترکیب بند مشهور محتشم کاشانی در مرثیه شهدای کربلا (باز این چه شورش است) گچ بری شده است.
شماره ثبت ملی: 1151

کوشک باغ علی آباد

کوشک تاریخی باغ علی آباد از آثار باستانی شهرستان بجنورد، واقع در روستای علی آباد در شمال غربی این شهر، بنایی است زیبا در دو طبقه با پلان مستطیل که در دوره ی قاجاریه در مرکز باغی بزرگ ساخته شده و از مهم ترین آثار باستانی شهرستان بجنورد است. این کوشک چهار ورودی در جهات اصلی دارد و طرح کلی آن در طبقه همکف شامل یک حوضخانه با سقف گنبدی در مرکز و دو اتاق در ضلع شرقی و غربی است. سقف حوضخانه دارای تزیینات رسمی بندی کاربندی های زیبایی می باشد. برای رسیدن به طبقه دوم و پشت بام پلکان هایی تعبیه شده است.
شماره ثبت ملی: 4953

خانه بانک ملی

ساختمان بانک ملی یکی از خانه های دوره پهلوی و اثر دیدنی در بجنورد و ابتدای خیابان امیریه جنوبی می باشد که با تلفیق معماری سنتی و فرنگی ساخته شده است.
پوشش سقف بنا به شکل پوشش شیروانی و دارای کلاه فرنگی می باشد و با ستون های دارای سرستون مزین در نما، جلوه ای زیبا یافته است. پنجره ها و برخی ورودی های بنا با قوس و قاب های کاشیکاری شده ای در بالای آن تزیین شده است.
شماره ثبت ملی: 12150

مقبره شهدا

بنای یادبود مقبره ی شهدا واقع در خیابان 33 متری شهدا از آثار ارزشمند معماری اوایل دوره پهلوی اول و یکی از اثر دیدنی در بجنورد است که در گذشته در مرکز باغی ساخته شده بود. این بنا مدفن چند تن از افسران ارتش است که در واقعه ی سرکوب شورش لهاک خان (در سال 1304 در منطقه علم طغیان برافراشته بود) کشته شده و پیکرشان در این مکان به خاک سپرده شد.
شماره ثبت ملی: 9241

مجموعه سبزه میدان

مجموعه ی تاریخی سبزه میدان از اثر دیدنی در بجنورد واقع در ابتدای خیابان شهید بهشتی شمالی متشکل از یک کاروانسرا، حمام، راسته بازار و چندقهوه خانه از آثار دوره قاجار، امروزه به یکی از جاذبه دیدنی بجنورد تبدیل شده است. شاخص ترین اثر این مجموعه کاروانسرای سردار می باشد که طرح کلی آن از یک میان سرا و 34 حجره در اطراف آن تشکیل شده است. بنای حمام تاریخی در شمال شرقی مجموعه قرار دارد. مسجد انقلاب از آثار باستانی شهرستان بجنورد در نزدیکی این میدان تاریخی به شماره 15 در فهرست میراث یادمان انقلاب اسلامی ثبت شده و جز جاذبه های فرهنگی به شمار می آید. بازار سنتی شهر بجنورد و نیز چهارشنبه بازار و بازار پای توپ اندکی بالاتر در جهت شمالی، محل خرید لوازم ضروری زندگی، لبنیات و خشکبار اعلا و گیاهان دارویی استان است.
شماره ثبت ملی: 14223

بقعه متبرکه امامزاده سلطان سید عباس (ع) معروف به معصوم زاده

در جنوب شهر یکی از آثار باستانی شهرستان بجنورد و بر بلندای تپه ای مشرف به محوطه باستانی هزارساله موسوم به معصوم زاده بارگاهی باشکوه باگنبدی فیروزه ای جلب نظر می کند که به سلطان سید عباس (ع) یا معصوم زاده شهرت دارد. بنا بر روایات مشهور این امامزاده از فرزندان امام موسی کاظم (ع) است که در دوران حکومت عباسیان از مدینه به خراسان هجرت فرموده و در اواخر سده ی دوم هجری وفات یافته اند.
بنای بقعه تاریخی معصوم زاده در مرتفع ترین بخش تپه و در جنوب باغ ساری به وسعت 3/2 هکتار واقع شده است. در این مجموعه گورستان عمومی شهر و گلزار شهدای بجنورد قرار دارد.
این بقعه تاریخی و مذهبی امروزه به همت اداره کل اوقاف و امور خیریه به پردیسی بزرگ توسعه یافته و با امکانات و خدمات قابل توجهی همواره پذیرای زوار عزیز و علاقه مندان این امامزاده شریف می باشد.

جاذبه های طبیعی بجنورد

منطقه نمونه گردشگری بش قارداش

بش قارداش از جاذبه های دیدنی بجنورد واقع در 6 کیلومتری جنوب غربی بجنورد، از زیباترین تفرجگاه های گردشگری خراسان شمالی محسوب می شود که در تمامی فصول سال پذیرای خیل جمعیت زائران و مسافران از نقاط مختلف کشور است. این مکان با داشتن درختانی سر به فلک کشیده و استخرهای آبگرم در کنار امکانات اقامتی و رفاهی در مجاورت جاده بجنورد به اسفراین قرار دارد.
وجود آرامگاه سردار مفخم حاکم بجنورد و استراباد متعلق به دوره قاجاریه به شماره ثبت ملی 4757 نشان دهنده قدمت و اهمیت تاریخی این منطقه گردشگری است.

منطقه نمونه گردشگری بابا امان

پارک ملی بابا امان از دیگر اثر دیدنی در بجنورد که امروزه به منطقه نمونه ملی گردشگری نام گرفته، از گذشته های دور تفرجگاهی بسیار زیبا در مجاورت جاده سنتو (شاهراه آسیایی) در فاصله حدود 10 کیلومتری شرق بجنورد بوده و در سال های اخیر تحت مدیریت شهرداری بجنورد رونق و توسعه ای قابل توجه یافته است.
چشمه پر آب بابا امان و بقعه مذهبی امامزاده سید اسماعیل (ع) یک متل، چندین رستوران و واحد خدماتی در دل طبیعت سرسبز و درختانی سر به فلک کشیده جذابیت کم نظیری به این منطقه خوش آب و هوا داده است.

منطقه نمونه و روستای هدف گردشگری اسفیدان

روستای توریستی اسفیدان یکی از اثر دیدنی در بجنورد در 45 کیلومتری جنوب شرقی بجنورد واقع شده است. این روستا به دلیل بافت مسکونی پلکانی به ماسوله خراسان شمالی نیز شهرت یافته است. از جاذبه های روستا می توان به بقعه امامزاده محمد بن باقر بن موسی بن جعفر (ع) به شماره ثبت ملی 5942 آبشار هنه ور، آبشار بارگاه، غار خزانه هنه ور، مقبره شیخ محمدرضا ربانی معروف به حاج آخوند اشاره کرد.
صنایع دستی این روستا فرش های دست بافت، صنایع چوبی، صنایع سفالی، قالی بافی و چادرشب بافی است. از ورزش های رایج محلی کشتی باچوخه، تسمه تسمه، درنا، ریسمان کشی و پشتک را می توان نام برد. غذاهای سنتی اسفیدان از جمله فتیر مسکه، آش پلو، قورمه، کاچی، آش قلیه، طرفداران زیادی دارد.

منطقه نمونه گردشگری ایوب

روستای ایوب واقع در 86 کیلومتری شمال غرب بجنورد از توابع دهستان گیفان بخش گرمخان شهرستان بجنورد است. در مجاورت غربی و جنوب غربی روستای ایوب بلندی هایی است که بر فراز آن محوطه ای باز معروف به تخته ایوب واقع است. زبان اهالی این روستا تاتی می باشد.
از جاذبه های شهرستان بجنورد در این منطقه می توان به بقعه امامزاده ایوب، چشمه و استخرهای آبگرم اشاره کرد. در کنار آن چشم انداز باغات و طبیعت زیبای روستای ایوب، طبیعت زیبا و بقعه امامزاده عسگری روستای گیفان، دره آسیا زو و... قرار دارد. در افق دوردست شمالی کوهستان معروف می سی نو از جذاب ترین جاذبه های دیدنی بجنورد دیده می شود. روستای ایوب در 15 کیلومتری جنوب مرز کشور ترکمنستان واقع است.
چشمه آبگرم ایوب از اثر دیدنی در بجنورد در تاریخ 25/ 8/1388 به شماره 45 در فهرست میراث طبیعی ایران به ثبت رسیده است. دبی چشمه اصلی ایوب حدود 6 اینچ در ثانیه و دمای آن حدود 40 درجه سانتی گراد می باشد. وجود این جاذبه ها در کنار برخی امکانات و خدمات رفاهی برای گردشگران و زائران بقعه مذهبی در این نقطه موجب تصویب و شکل گیری منطقه نمونه گردشگری ایوب در سال 1385 شده است.

آبشار حمید (حمد)

روستای سرسبز و زیبای حمید از در جنوب شرقی شهر بجنورد قرار دارد. اهالی این روستا کرمانج (کرد) هستند. در انتهای دره ای صخره ای و طولانی در جنوب روستا، آبشاری بلند در میان کوه های سر به فلک کشیده وجود دارد که زیبایی آن و نیز مسیر نسبتا طولانی این دره در حد فاصله روستا و آبشار به جاذبه ی گردشگری مهمی در نزدیکی شهر بجنورد تبدیل شده است. خیابان شهرک فرهنگیان در جنوب میدان خرمشهر، بهترین مسیر دسترسی به این جاذبه زیبای گردشگری می باشد.

منطقه گردشگری بدرانلو

گردنه بدرانلو از جاذبه های دیدنی بجنورد عنوان بلندی های سرسبز شرق بجنورد است که از قدیم نشانه ای آشنا در مسیر و مجاورت جاده سنتو (شاهران آسیایی) برای مسافران جاده شمالی است. روستای بدرانلو در میان باغات سرسبز و به ویژه در دل تاکستان های معروفش، واقع است و روستاهای زیبا دیگر چون نرگسلوی علیا و سفلی و دهگاه و چشمه خور خوری نیز در این محور قرار دارند.

روستای گردشگری باغچق

روستای باغچق در 8 کیلومتری شمال غرب شهرستان بجنورد قرار دارد. این روستا دارای طبیعتی سرسبز همراه با چشمه های فراوان است. از جاذبه های این روستا می توان به برج های بلند قدیمی، مسجد قدیمی، طبیعت سرسبز اطراف منطقه با سرچشمه همجوار و طبیعت بسیار زیبای مناطق تندوره، چشمه خان، چشمه سیدقاسم، مناطق ییلاقی سرسبز، چشمه کور و همچنین انواع و اقسام گیاهان دارویی و خوراکی اشاره کرد.
کاسنی، گون، زیره کوهی، کاکوتی، ساری گل، زردآلوی کوهی، سیب کوهی و... از جمله این گیاهان هستند. اهالی این روستا به زبان کردی کرمانجی تکلم می کنند.

منطقه نمونه گردشگری فیروزه

روستای فیروزه از زیباترین جاذبه های دیدنی بجنورد در جنوب شرق و از جاذبه های دیدنی بجنورد است. طبیعت زیبا و باغات سرسبز آن گسترده در جنوب دشت بجنورد جذابیت و توانمندی گردشگری قابل توجهی ایجاد کرده که در سالیان گذشته به عنوان منطقه نمونه گردشگری برگزیده شده است. این منطقه همواره مورد توجه اهالی بجنورد گردشگران استان به ویژه در فصول بهار و تابستان می باشد. اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان در سال های اخیر اقدام به ساخت تاسیسات گردشگری در این روستا کرده و انتظار می رود با توسعه این خدمات در آینده ای نه چندان دور به یکی از پربازدیدترین مناطق گردشگری استان تبدیل شود.

چناران شهر

در فاصله 25 کیلومتری جنوب غربی بجنورد، پس از عبور از روستاهای بابا امان، چهار خروار و پیغو به دره ای زیبا می رسیم که چناران شهر نام گرفته است.
شورای شهر و شهرداری چناران شهر در یکی دو سال اخیر تلاش قابل تحسینی برای تغییر چهره شهر و آراستگی و زیبایی و ارتقا جاذبه های دیدنی بجنورد داشته است. چشمه ای پرآب، بافت قدیمی، بقایای حمامی تاریخی و باغات میوه آن به ویژه گردو، هلو و گیلاس از جاذبه های ارزشمند شهر می باشند.

روستای سرچشمه بجنورد

در انتهای شرقی جلگه ی خوش ییلاق حصار و گرمخان و در نقطه ی پایانی ارتفاعات البرز شرقی روستای زیبا و سرسبز سرچشمه ها باچشم انداز بدیعی از جاذبه های دیدنی بجنورد، دیدگان مسافران و گردشگران در مسیر روستای گردشگری ایوب را می نوازد.
روستای مذکور به فاصله ی حدود 23 کیلومتری از مرکز استان واقع شده است. این روستا از توابع بخش حصار گرمخان شهرستان بجنورد می باشد و اهالی روستا به زبان کرمانجی تکلم می کنند. محصولات زراعی و دامی عمده فعالیت های روستاییان را تامین می کند.
اخیرا با همت مردم و مسئولین سرچشمه روستا به شکل تفرجگاه توجه علاقه مندان به تفریحات طبیعی مانند ماهیگیری، استفاده از طبیعت پارک، هوای مطبوع را به خود جلب کرده است.

بند خاکی عبدل آباد

عبدل آباد نام یکی از روستاهای تاریخی بخش حصار و گرمخان از توابع شهرستان بجنورد است. این روستا دارای یک بند خاکی معروف به سد خاکی عبدل آباد دارد. بند مذکور از دیگر جاذبه های دیدنی بجنورد حدود 2 کیلومتری شرق روستا واقع شده است. برای رفتن به این محل باید فاصله 43 کیلومتری بجنورد تا روستا را طی کرد. بند عبدل آباد در فصل های مختلف شاهد حضور علاقه مندان به طبیعت و تفریحات آبی می باشد. عمده کاربری این بند خاکی پرورش ماهی و آبرسانی به زمین های کشاورزی مجاور است.