راهنمای سفر به شهر بجنورد؛ شهری دیدنی و اسرارآمیز

بجنورد یکی از زیباترین و تاریخی ترین شهرهای خراسان شمالی است. رود اترک و هوای مرطوب دریای مازندران تاثیر بسزایی در سرسبزی و طبیعت زیبای این شهر دارد. اینجا شهریست که در میان کوهها محاصره شده و از شمال با کشور ترکمنستان همسایه هست. بجنورد 6157 کیلومتر مربع وسعت داشته و 324 هزار نفر در این شهر زندگی می کنند. با ما در راهنمای سفر به شهر بجنورد همراه گشته تا کمی شما را با معروف ترین جاهای دیدنی بجنورد آشنا نماییم.

آشنایی با تاریخچه بجنورد

جلگه بجنورد با چشمه ها، رودها، جنگل ها و کوههای بلندی که گراگرد آن را چون نگینی در برگرفته اند، از جمله زیستگاه های مناسب در بخش شمال غربی خراسان هست. در جای جای دره های حاصلخیز رشته کوه آلاداغ واقع در جنوب شهر بجنورد نشانه هایی از سکونت اقوام بومی و آریایی در هزاره اول پیش از میلاد مسیح بدست آمده است. وجود تپه های باستانی سریوان، تاتار، بدرانلو و تپه های بلبل و حصار گرمخان در حاشیه رود اترک متعلق به هزاره اول قبل از میلاد پیشینه تاریخی تمدن بجنورد را به سه هزار سال پیش می رساند و پژوهش های مقدماتی انجام شده بر روی سنگ نگاره (تکه) بیانگر حیات و تمدن در حداقل پنج هزار سال پیش در این نواحی است.

تپه باستانی سرخرمن برج در 2 کیلومتری غرب بجنورد با قدمتی سه هزارساله، خرابه های شهر بیژن یورد یا کهنه کند در 2 کیلومتری غرب این شهر و بازمانده از روزگار اشکانیان حاکی از وجود مراکز تمدن بشری در پیرامون شهر کنونی بجنورد بوده است. بجنورد که تا پیش از حمله مغول چهارمغان نامیده میشد، یکی از شهرک های آباد (نسا) بوده و قدمت آن به پیش از اسلام می رسد. شهر قدیم چهار مغان، تپه های معصوم زاده و بخشی از قلعه عزیز را در بر می گرفته و از جنوب به تپه چغورباغ و بش قارداش رسیده و از شمال شرقی با تپه های صندل آباد ارتباط داشته است.

چهار مغان در سال 617 هجری قمری به دست مغول ها ویران گردید. این شهر در طی تاریخ حیات پر تلاطمی را از سر گذرانده و از امکان تداومی مستمر بازمانده است. در اواخر دوران صفویه شهر بجنورد به دست تولیخان دوم (دولی خان) بزرگ شادلو پایه گذاری شده و در دوران حکومت یار محمدخان شادلو به اوج اهمیت و شهرت خود رسیده است. وجود 2 بنای باشکوه آینه خانه مفخم و عمارت سردار مفخم در دل باغی بزرگ و نیز نارنجستان، حوضخانه، کلاه فرنگی، عالی قاپو و سایر ابنیه ای که به مرور و در خلال تحولات و اقدامات توسعه ای مدرن تخریب شدند، همه و همه نشانه فراز و نشیب های تاریخی شهر بجنورد هست.

آشنایی با فرهنگ و هنر بجنورد

هنر انسان شکارگر و نگاره های پیش از تاریخ تکه نرگسلو را باید کهن ترین آثار هنری شناخته شده در شهرستان بجنورد دانست. همچنین، معدود آثار و اشیای بدست آمده از کاوش های محوطه باستانی معصوم زاده نمونه ها و شواهد هنر تاریخی به جای مانده از ساکنان بجنورد کهن به شمار می روند. کاشیکاری، گچ بری، آجرکاری و آینه کاری بکار رفته در دو عمارت به جای مانده از دوران حکومت سردار مفخم هم نمونه هایی از معماری و هنر شاخص این دوران هستند.

جشن ها، رسوم، سنت ها و آیین های رایج در میان بجنوردی ها بسیار متنوعند. آیین های شادی بخش نوروزی ملهم از تاریخ و طبیعت زیبای منطقه از رسوم پاسداشت نوروز باستانی و جلوه های چون نوروزخانی، نوروز بیگی، هنروری توره ها، سیزده بدر، کشتی چوخه و عروسی کرمانج ها آغاز شادی آفرینی بجنوردی ها را در شروع هر سال و بهار رقم زده است. در فصل کار که تقریبا تمام بهار، تابستان و پاییز را شامل میشد، فرهنگ کار و تلاش به ویژه در کشتزارها و باغات سرسبز و نیز دامداری در دامان طبیعت سخاوتمندش، مشارکت ها و آیین های شکرانه محصول و...فراگیر بوده است.

ماه رمضان هم فرصتی برای خودسازی و نزدیکی به خدا بوده و محرم الحرام به آیین ها، سنت های سوگواری و عزای شهدای کربلا اختصاص می یابد. مساجد، حسینیه ها و تکایا در این ایام همواره پررونق بوده و نذوراتی چون حلیم، شله، شوربا و...همچنان پررونق رواج دارند. هنرهای سنتی و صنایع دستی کرمانجی چون چارق دوزی، گلیم و سفره کردی و...از گذشته رونقی کم نظیر داشته اند. موسیقی مقامی و موسیقی بخشی هم در جای جای این شهرستان مورد توجه است.

معرفی جاذبه های گردشگری بجنورد

آینه خانه مفخم

عمارت معروف به آینه خانه مفخم یکی از یادمان های برجسته دوره قاجار بوده و در منتهی الیه شمالی خیابان شریعتی قرار دارد. در دوره قاجار بنای آینه خانه همراه با آثار دیگری از جمله عمارت مفخم، کلاه فرنگی، حوضخانه و سردر در باغ بزرگی قرار داشته و مجموعه دارالحکومه سردار مفخم را تشکیل می داده است. این بنا در حدود 1300 هجری و همزمان با دوره حکومت ناصرالدین شاه به دستور یار محمدخان شادلو معروف به سردار مفخم بجنوردی ساخته شده و به عنوان فضای اداری و دیوانی برای انجام دیدارهای رسمی سردار با رجال سیاسی عهد قاجار، انجام مراسم تشریفات نظامی و رایزنی در باب مسائل سیاسی و اجتماعی با سران ایل شادلو و...مورد استفاده قرار می گرفت.

عمارت مفخم

عمارت مفخم بزرگترین و شاخص ترین اثر تاریخی قاجار در استان خراسان شمالی است که همزمان با آینه خانه در اوایل قرن چهاردهم هجری به دستور سردار مفخم به عنوان محل سکونت وی و خانواده اش ساخته شده است. این بنای مجلل در دو طبقه ساخته شده و دارای دو تالار بزرگ و 34 اتاق هست. نمای اصلی ساختمان در سمت جنوب بوده و بنای عمارت مفخم پس از مرمت و احیا به موزه بزرگ باستان شناسی و مردم شناسی استان تبدیل شده است.

حسینیه جاجرمی

حسینیه جاجرمی در ابتدای خیابان طالقانی شرقی، کوچه جاجرمی واقع گشته و از بناهای اواخر دوره قاجار است. به استناد کتیبه موجود، در سال 1325 هجری قمری به دست استاد غلامرضا بنا یزدی ساخته شد. این بنای کوچک و زیبا با پلان مربع سنتی نوع حیاط مرکزی است. در چوبی آن و همه پنجره ها و نورگیرها رو به حیاط باز می شوند. ورودی حسینیه از طریق یک هشتی به حیاط مرکزی متصل شده که با دو رشته پلکان در گوشه های شمال شرقی جنوب غربی به مهتابی های طبقه بالا راه می یابد. قسمت فوقانی دیوار ایوان شرقی یک افریز تزئینی با کتیبه به خط نستعلیق دارد که در آن گزیده ای از ترکیب بند مشهور محتشم کاشانی در مرثیه شهدای کربلا گچ بری شده است.

کوشک باغ علی آباد

کوشک باغ علی آباد واقع در روستای علی آباد در شمال غربی این شهر، بنایی است زیبا در دو طبقه با پلان مستطیل که در دوره قاجاریه در مرکز باغی بزرگ ساخته شده و از مهمترین آثار باستانی شهرستان بجنورد است. این کوشک چهار ورودی در جهات اصلی دارد و طرح کلی آن در طبقه همکف شامل یک حوضخانه با سقف گنبدی در مرکز و دو اتاق در ضلع شرقی و غربی است. سقف حوضخانه دارای تزئینات رسمی بندی و کاربندی های زیبایی هست. برای رسیدن به طبقه دوم و پشت بام هم پلکان هایی تعبیه شده است.

خانه بانک ملی

ساختمان بانک ملی یکی از خانه های دوره پهلوی بوده و در ابتدای خیابان امیریه جنوبی جای دارد. پوشش سقف بنا به شکل پوشش شیروانی بوده و دارای کلاه فرنگی هست و با ستون های دارای سرستون مزین در نما جلوه ای زیبا یافته است. پنجره ها و برخی ورودی های بنا هم با قوس و قاب های کاشیکاری شده ای در بالای آن تزئین شد.

مقبره شهدا

مقبره شهدا واقع در خیابان 33 متری شهدا از آثار ارزشمند معماری اوایل دوره پهلوی اول است که در گذشته در مرکز باغی ساخته شده بود. این بنا مدفن چند تن از افسران ارتش است که در واقعه سرکوب شورش لهاک خان کشته و پیکرشان در این مکان به خاک سپرده شد.

مجموعه سبزه میدان

مجموعه سبزه میدان واقع در ابتدای خیابان شهید بهشتی شمالی متشکل از یک کاروانسرا، حمام، راسته بازار و چند قهوه خانه از آثار دوره قاجار امروزه به یکی از جاذبه دیدنی بجنورد تبدیل شده است. شاخص ترین اثر این مجموعه کاروانسرای سردار بوده که طرح کلی آن از یک میان سرا و 34 حجره در اطراف آن تشکیل شده است. بنای حمام تاریخی هم در شمال شرقی مجموعه قرار دارد.

بقعه متبرکه امامزاده سلطان سید عباس معروف به معصوم زاده

در جنوب شهر و بر بلندای تپه ای مشرف به محوطه باستانی هزار ساله موسوم به معصوم زاده، بارگاهی باشکوه با گنبدی فیروزه ای جلب نظر می کند که به امامزاده سلطان سید عباس شهرت دارد. بنابر روایات مشهور، این امامزاده از فرزندان امام موسی کاظم (ع) است که در دوران حکومت عباسیان از مدینه به خراسان هجرت فرموده و در اواخر سده دوم هجری وفات یافته اند. بنای بقعه تاریخی معصوم زاده در مرتفع ترین بخش تپه و در جنوب باغ ساری به وسعت 3/2 هکتار واقع شده است. در این مجموعه گورستان عمومی شهر و گلزار شهدای بجنورد هم قرار دارد. این بقعه امروزه به همت اداره کل اوقاف و امور خیریه به پردیسی بزرگ توسعه یافته و با امکانات و خدمات قابل توجهی همواره پذیرای زوار هست.

تفرجگاه بش قارداش

تفرجگاه بش قارداش واقع در 6 کیلومتری جنوب غربی بجنورد از زیباترین تفرجگاه های گردشگری خراسان شمالی محسوب می شود که در تمامی فصول سال پذیرای خیل جمعیت زائران و مسافران از نقاط مختلف کشور است. این مکان با داشتن درختانی سر به فلک کشیده و استخرهای آبگرم در کنار امکانات اقامتی و رفاهی در مجاورت جاده بجنورد به اسفراین قرار دارد. وجود آرامگاه سردار مفخم حاکم بجنورد و استرآباد متعلق به دوره قاجار و با شماره ثبت ملی 4757 هم نشان دهنده قدمت و اهمیت تاریخی این منطقه گردشگری است.

منطقه نمونه گردشگری بابا امان

منطقه نمونه گردشگری بابا امان از گذشته های دور تفرجگاهی بسیار زیبا در مجاورت جاده سنتو (شاهراه آسیایی) و در فاصله حدود 10 کیلومتری شرق بجنورد بوده و در سالهای اخیر تحت مدیریت شهرداری بجنورد رونق و توسعه ای قابل توجه یافته است. چشمه پرآب بابا امان، یک متل، چندین رستوران و واحد خدماتی در دل طبیعت سرسبز و درختانی سر به فلک کشیده هم جذابیت کم نظیری را به این منطقه خوش آب و هوا داد.

روستای اسفیدان

روستای اسفیدان در 45 کیلومتری جنوب شرقی بجنورد واقع شده است. این روستا به دلیل بافت مسکونی پلکانی به ماسوله خراسان شمالی نیز شهرت یافت. صنایع دستی این روستا فرش های دستبافت، صنایع چوبی، صنایع سفالی، قالی بافی و چادرشب بافی است. از ورزش های رایج محلی هم کشتی با چوخه، تسمه تسمه، درنا، ریسمان کشی و پشتک را میتوان نام برد. غذاهای سنتی اسفیدان از جمله فتیر مسکه، آش پلو، قورمه، کاچی و آش قلیه طرفداران زیادی دارند.

چشمه ایوب پیغمبر

چشمه ایوب پیغمبر در تاریخ 25/ 8/1388 با شماره 45 در فهرست میراث طبیعی ایران به ثبت رسیده است. دبی چشمه اصلی ایوب حدود 6 اینچ در ثانیه و دمای آن حدود 40 درجه سانتیگراد هست.

آبشار حمید

آبشار حمید یکی از جاذبه های طبیعی بجنورد به شمار می رود. آب این آبشار از روستای آبچور سرچشمه می گیرد و پس از چندین کیلومتر و عبور از مناطق مختلف در کوهستان های حمید، در انتهای دره ای پیچ در پیچ صخره ای قرار گرفته و آب آن از دو ستون (کوه) سنگی 25 متری پایین می ریزد. در اطراف این آبشار درختان برافراشته انجیر و بوته های پربار تمشک وحشی به وفور دیده می شوند که مزه میوه های شیرین آن تا چند ساعت بر زیر زبان گردشگران باقی خواهد ماند. یکی از زیبایی های دیگر این منطقه، وجود اتاقی دوار سنگی روی صخره ای است که به گفته اهالی روستا، در گذشته فردی در آنجا زندگی میکرد اما اکنون مامن گردشگران در روزهای بارانی شده است.

روستای باغچق

روستای باغچق در 8 کیلومتری شمال غرب شهرستان بجنورد قرار دارد. این روستا دارای طبیعتی سرسبز همراه با چشمه های فراوان است. از جاذبه های این روستا میتوان به برج های بلند قدیمی، مسجد قدیمی، طبیعت سرسبز اطراف منطقه با سرچشمه همجوار و همچنین انواع و اقسام گیاهان دارویی و خوراکی اشاره کرد. کاسنی، گون، زیره کوهی، کاکوتی، ساری گل، زردآلوی کوهی، سیب کوهی و...از جمله این گیاهان هستند. اهالی این روستا به زبان کردی کرمانجی تکلم می کنند.

روستای فیروزه

روستای فیروزه در جنوب شرق بجنورد است. طبیعت زیبا و باغات سرسبز آن گسترده در جنوب دشت بجنورد جذابیت و توانمندی گردشگری قابل توجهی را ایجاد کرده و در سالیان گذشته به عنوان منطقه نمونه گردشگری برگزیده شده است. این منطقه همواره مورد توجه اهالی بجنورد و گردشگران استان به ویژه در فصول بهار و تابستان هست. اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان در سالهای اخیر اقدام به ساخت تاسیسات گردشگری در این روستا کرده و انتظار می رود با توسعه این خدمات، در آینده ای نه چندان دور به یکی از پربازدیدترین مناطق گردشگری استان تبدیل شود.

روستای سرچشمه

در انتهای شرقی جلگه خوش ییلاق حصار و گرمخان و در نقطه پایانی ارتفاعات البرز شرقی، روستای زیبا و سرسبز سرچشمه با چشم انداز بدیعی دیدگان مسافران و گردشگران را می نوازد. روستای مذکور به فاصله حدود 23 کیلومتری از مرکز استان واقع شده است. این روستا از توابع بخش حصار گرمخان شهرستان بجنورد بوده و اهالی روستا به زبان کرمانجی تکلم می کنند.

بند خاکی عبدل آباد

بند خاکی عبدل آباد در نزدیکی روستای عبدل آباد دیده شده و یکی از جاذبه های گردشگری شهر بجنورد به شمار می رود. این بند در زمستان از آب رودخانه های اطراف لبریز گشته و در شرایط کم آبی از آن برای رساندن آب به زمین های کشاورزی اطراف بهره می برند. از این بند برای پرورش ماهیان گرم آبی هم استفاده می شود.