دیدنی های عالی قاپو | شکوه دوران پرافتخار صفوی

بسیاری از توریست ها و گردشگران خارجی وقتی به ایران سفر می کنند، در ابتدا از اصفهان بازدید می کنند. این خود نشان می دهد که اصفهان چقدر از نظر تاریخی و فرهنگی غنی بوده و آوازه آن در سرتاسر دنیا پیچیده است. اصفهان در دوران صفوی پایتخت ایران بوده و در همین زمان به اوج شکوفایی خود می رسد. بیشتر آثار تاریخی که در این شهر زیبا وجود دارند، متعلق به همین دوران هستند. یکی از آثار باارزش و زیبای این شهر که با آوردن نام اصفهان نقش آن در ذهنمان می آید، میدان نقش جهان است. در این میدان چندین اثر تاریخی متعلق به دوران صفوی وجود دارد که هر کدام زیبایی و معماری خاص خود را دارند. یکی از آن ها عمارت عالی قاپو است که دارای شکوه و جلال بی نظیری دارد. در ادامه به معرفی معماری عالی قاپو می پردازیم. با همگردی همراه باشید تا هر چه بیشتر شما را با دیدنی های عالی قاپو و تاریخچه عالی قاپو آشنا کنیم.

معرفی

نقش جهان میدان مستطیلی شکل است که دور تا دور آن حجره هایی واقع شده و در بین این حجره ها 3 بنای زیبا و باارزش وجود دارد. این 3 بنا مسجد شاه، مسجد شیخ لطف الله و عمارت عالی قاپو هستند. در قسمت غربی این میدان و درست رو به روی مسجد شیخ لطف الله، دیدنی های عالی قاپو را می بینیم. این بنا که در دوران صفویه ساخته شده، بلندترین ساختمان در این شهر بوده است. معماری عالی قاپو در دوران صفویه نام های دیگری داشته و آن هم قصر دولتخانه و دولتخانه مبارکه نقش جهان بوده است. این بنا را می توان ورودی میدان نقش جهان به بناهای دیگری هم چون تالار تیموری، رکیب خانه، جبه خانه، کاخ چهلستون که مجموعه دولت خانه هستند، دانست.

گذشته

این بنای زیبا بین سال های 971 تا 977 هجری شمسی ساخته شد. در این زمان پایتخت از قزوین به اصفهان منتقل شد و پادشاه ایران، شاه عباس اول بود که عالی قاپو را به عنوان دولت خانه صفوی در نظر گرفت. با توجه به تحقیقات و بررسی های انجام شده، گفته می شود که دیدنی های عالی قاپو بر روی کاخی از دوران تیموریان که بین سال های 1000 تا 1006 قمری ساخته شده، بنا شده است. تکمیل معماری عالی قاپو بین 70 تا 100 سال به طول انجامید و بعد از زمان شاه عباس اول به شاه عباس دوم و شاه سلیمان نیز ادامه پیدا کرد. در واقع بنای اصلی در همان سال های نخست ساخته شده و تزئینات و معماری آن سال های بیشتری زمان برد. با توجه به کتیبه ای که در آن بنا وجود دارد، می توان گفت که تزئیناتی که در طبقه سوم هستند در زمان آخرین پادشاه صفوی، یعنی شاه سلطان حسین مرمت یا ایجاد شده اند. بعد از اتمام معماری عالی قاپو، صائب تبریزی، شاعر آن زمان قصیده ای را تقدیم به پادشاه می کند. در دیدنی های عالی قاپو، افراد بلند پایه و سفرا به میزبانی شاه حضور پیدا می کردند. این بنا به گونه ای نماد قدرت حکومت ایران در آن زمان بوده و دلیل آن بلندتر بودن آن در بین دیگر ساختمان ها بوده است. پادشاهان دوران صفوی و همچنین مهمانان آن ها، در آخرین طبقه به تماشای بازی چوگان، آتش بازی، نمایش هایی که در میدان اجرا می شد، می نشستند. شاه عباس اول بسیاری از زمان خود را در این عمارت می گذرانده و از مهمانان ویژه خود در اینجا پذیرایی می کرده است. معماری عالی قاپو با باب عالی عثمانی بسیار در رقابت بود و رقیب هم شناخته می شدند. بعد از دوران صفوی و در دوران قاجار، تا چندین سال این عمارت محل حکومت و سکونت ضل السلطان بود. او کتیبه های این بنا را دچار تغییراتی کرد به طوری که می توان در کتیبه های قسمت شرقی عمارت این موضوع را دید که نوشته شده در سال 1274 در اینجا مرمت هایی انجام شده است. در چند سال اخیر این بنا دچار خطر ویرانی شده، به همین دلیل اقدامات بسیاری برای مرمت آن صورت گرفته شده است. ژان شاردن جهانگرد فرانسوی در سفری که به اصفهان داشته در مورد دیدنی های عالی قاپو این چنین می گوید: عالی قاپو را می توان بزرگترین عمارت در هر پایتختی شمرد. مردم برای این عمارت احترام به خصوصی قائل هستند و آن هم به دلیل دری است که رو به میدان باز می شود. این در گفته می شود که مربوط به مقبره امام علی (ع) بوده و از نجف به اینجا آورده شده است، به همین دلیل نام این کاخ، عالی قاپو شده است. هر کسی که پا بر روی این در می گذاشت، باید خود را برای مجازات سنگینی آماده می کرد چون این در از احترام بسیاری برخوردار بود. مردم این در را می بوسیدند و با تشریفات به خصوصی در مقابل این در قرار می گرفتند به حدی که شاه عباس اول برای عبور از این در از اسب خود پایین می آمد. معماری عالی قاپو، محل بست نشینی بوده که فقط به حکم شاه می توانستند از آنجا خارج شوند.

نام عالی قاپو

تلفظ عالی قاپو به دو صورت است، یکی به همین صورت عالی قاپو که از دو کلمه عالی و قاپو تشکیل شده است. قاپو در زبان ترکی به معنای درگاه یا باب بوده که به این صورت کل کلمه عالی قاپو به معنای باب یا درگاه عالی می شود. باب عالی در بین ایرانی ها و همچنین عثمانی ها مانند باب عالی عثمانیه بسیار مورد احترام بود. عالی قاپو نیز همانند دیگر باب عالی های دیگر مورد احترام بوده و افراد زمانی که وارد آن می شدند باید خم می شدند و آستانه آن را می بوسیدند. گناهکاران نیز در این زمان به این مکان آورده می شدند و به جز با حکم شاه نمی توانستند از آن جا بیرون بیایند اما دیدگاه دیگری نسبت به این نام و این احترام به این مکان وجود دارد و آن هم این است که می گویند، شاه عباس اول، درب نقره ای را به مقبره امام علی می برد و درب قدیمی را به اصفهان می آورد و در عمارت عالی قاپو نصب می کند به همین دلیل نام این مکان علی قاپو یا قاپی می شود و احترامی که برای آن قائل بودند به خاطر امیر المومنین بوده است. به این درب در تاریخچه عالی قاپو مردم دخیل می بستند و به عنوان نذری، آش و غذاهای دیگر می پختند و پخش می کردند.

معماری

کاخ هایی که در زمان صفوی به خصوص زمان شاه عباس اول ساخته شدند، همه معماری مشابهی داشتند. عالی قاپو دارای 3 طبقه است و 38 متر ارتفاع دارد. در واقع می توان گفت این عمارت 7 طبقه دارد، یعنی هر طبقه آن دو طبقه دارد و طبقه آخر نیز بام آن است که روی هم 7 طبقه می شود. همانطور که پیش تر نیز گفته شد، این بنا تا چندین سال بلندترین ساختمان اصفهان بوده است. از ویژگی های تاریخچه عالی قاپو این است که از هر طرف که به نمای آن نگاه کنید، تعدا طبقات مختلفی را خواهید دید به این صورت که از شرق دو طبقه، غرب 5 طبقه و از راه پله ویژه 7 طبقه دیده می شود. ایوان بزرگ این عمارت در ارتفاع 28 متری قرار دارد و در بین ستون های آن حوضی از جنس مس وجود دارد. عالی قاپو یک ورودی به میدان دارد که با ورود به آن، وقتی فضایی سرپوشیده را طی می کنید به ورودی اصلی این عمارت می رسید. در بالای این ورودی نوشته، نا مدینه العلم و علی بابها را می بینید که نشان می دهد شاه عباس اول دین را وارد سیاست کرده بوده است. بعد از ورودی اصلی این عمارت وارد فضایی با مساحت 64 مترمربع می شوید که بر روی آن گنبدی قرار گرفته و ارتفاع آن به 11 متر می رسد. این گنبد بسیار زیبا است و می توان آن را نمونه بارزی از نقوش اسلیمی و ختایی دانست. یکی از ویژگی های این فضا این است که اگر به یکی از گوشه های آن بروید و صحبت کنید فردی که در گوشی متقارن شما قرار می گیرد، صدا را واضح تر می شنود. سه سری پله در این بنا وجود دارد که دو سری از آن ها به صورت مارپیچ و یک سره هستند. در هر کدام از این دو 94 پله وجود دارد که در در هر طبقه می توانید از آن ها خارج شوید و به بالکن آن ها در تاریخچه عالی قاپو بروید. در طبقه سوم این عمارت بعدا در سال 1053 قمری و زمان شاه عباس دوم، تالاری اضافه شد. این تالار 10 متر ارتفاع و 480 متر مربع مساحت و 18 ستون چوبی دارد. سقف این تالار دارای نقاشی های زیبایی بوده و دیوارهای آن دارای تزئیناتی است که برخی متعلق به شاه عباس دوم و برخی متعلق به شاه سلطان حسین است. حوضی به ابعاد 5 متر در 7 متر و 60 متر عمق، با جنس مس در وسط این تالار قرار دارد. در این حوض فواره ای از جنس مرمر و مس وجود دارد. منبع این حوض 5 متر بالاتر از این حوض قرار گرفته و بین ستون های این تالار، توسط تیرهای چوبی شناژبندی شده اند که این کار باعث شده تا استقامت این بنا بیشتر شود. تالار موسیقی در طبقه 6 این بنا قرار گرفته که قسمت مرکزی آن 63 متر مربع مساحت دارد و به شکل چلیپا ساخته شده است. این تالار فضای بسیار زیبایی دارد که به کل زیبایی ساخته شده است. داخل مقرنس هایی که در این تالار هستند، فضاهای مجوفی وجود دارد که هر کدام به شکل ظرفی هستند. این مقرنس ها و فضاهای داخل آن از گچ هستند. این تالار زیبا، تزئینات بسیار زیبایی دارد که هر فردی را به خود جذب می کند. در تاریخچه عالی قاپو تزئینات بسیاری به کار برده شده که می توان گفت هر طبقه تزئینات مختص خودش را دارد. رضا عباشی نام هنرمندی است که کار مینیاتورهای این بنا را انجام داده که امروزه بسیاری از آن ها صدمه دیده اند. این متن شما را هرچه بیشتر با تاریخچه عالی قاپو نیز آشنا می کند.