تاریخچه حمام خان، رستورانی در دل بافت قدیمی یزد

شهر تاریخی یزد از جمله شهرهای زیبایی است که در ایران زبانزد می باشد. آثار تاریخی بسیاری در این شهر وجود دارد که یکی از آن ها حمام خان است. این حمام دارای معماری و ساختار بسیار زیبایی بوده که در سفر به یزد حتما باید از معماری حمام خان دیدن کنید. در ادامه به معرفی تاریخچه حمام خان می پردازیم پس با ما در دسترسی به حمام خان همراه باشید.

معرفی

حمام خان یزد بنایی تاریخی در بازار خان این شهر است که در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد. معماری حمام خان در گذشته به نام گرمابه نور نیز معروف بوده است. حمام خان دارای 1170 متر مربع مساحت بوده که به دستور حاکم وقت یزد یعنی محمد تقی خان بافقی در سال 1212 هجری قمری و در زمان ناصرالدین شاه ساخته شده است. حمام خان در گذشته به نام حمام نور نیز معروف بود. دلیل آنکه نام این حمام، خان است، استفاده کنندگان این حمام بوده که بیشتر از بزرگان این شهر بوده اند. البته این حمام برای عموم آزاد بوده و حتی افراد کم بضاعت نیز به این مکان می آمدند. در گذشته حمام ها کاربردهایی به غیر از استحمام نیز داشته و افراد برای اوقات فراغت و آرامش نیز به این حمام ها می آمدند حتی می توان گفت افراد برای حل مسائل و همچنین عبادت نیز در این مکان ها حضور داشتند. حمام خان نیز از دیگر حمام های گذشته مستثنی نبوده است. در حال حاضر تاریخچه حمام خان به رستوران تبدیل شده و هر روزه افراد بسیاری در آن رفت و آمد می کنند.

دسترسی

این حمام در بافت تاریخی شهر یزد و خیابان قیام قرار دارد که می توانید از میدان خان و بازارچه کاشی گرها به معماری حمام خان برسید. این حمام در نزدیکی مسجد ملا اسماعیل قرار دارد. اگر در خیابان امام خمینی واقع در این منطقه تاریخی هستید باید وارد بازار مسگرها شوید و این مسیر را ادامه دهید تا به میدان خان برسید. در انتهای این میدان کوچه ای وجود دارد که تاریخچه حمام خان در آن قرار دارد.

معماری

برای ساخت معماری حمام خان در زمان دسترسی به حمام خان از مصالحی همچون آجر، شفته آهک و سنگ استفاده شده است. آجر را می توان در دیوارها، ستون ها و تیغه های سقف، سنگ را در کف سازی، قرنیزها، حوض ها و قرینه ها و خشت را در طویله مشاهده کرد. کاشی های لاجوردی این حمام حس آرامش را به افراد منتقل می کند. این حمام پائین تر از سطح زمین بوده و به همین دلیل فضای حمام به خصوص در تابستان ها که هوا بسیار گرم است، خنک و مطبوع می شود. پائین قرار گرفتن این حمام همچنین باعث می شد که دسترسی به آب راحت تر صورت گیرد. فضاهای این حمام شامل ورودی، دالان، گرمخانه، گاورو، میان در، سربینه، طویله و دیگر قسمت ها است. این فضاها در بیشتر حمام های قدیمی ایرانی مشترک می باشد. در ادامه توضیحاتی در مورد برخی از این فضاها در تاریخچه حمام خان ارائه داده ایم:

1. دالان: بین ورود و خروج و همچنین سربینه سلسله مراتبی را ایجاد می کند.

2. سربینه: این قسمت از حمام فضای بزرگتری است و به همان نسبت تزئینات بیشتری دارد. سربینه در واقع فضایی برای عوض کردن لباس و آماده شدن برای رفتن به گرمخانه می باشد. در اینجا می توان چندین جا کفشی، رختکن و نیمکت هایی برای نشستن وجود دارد. نورگیر سربینه حمام خان، در کل روز این حمام را روشن نگه می دارد و به شکل زیبایی در گنبد آن قرار گرفته است. در حال حاضر می توان قسمت هایی از نقاشی هایی که بر روی دیوارهای این بخش از حمام کشیده شده بوده را دید که بسیار زیبا کشیده شده اند.

3. گرمخانه: این بخش از حمام مربوط به تطهیر و شستشوی بدن است. فضای گرمخانه در این حمام به این صورت که دارای دو گنبد، چهار ستون در وسط و چندین ستون در کنار است.

4. میان در: فضای ما بین گرمخانه و سربینه است.

5. استخر: استخر مکان اصلی استحمام است که بعد از گرمخانه قرار گرفت. استخر در یک فضای سرپوشیده قرار گرفته و دارای فضای بسیار بزرگی در زمان دسترسی به حمام خان است.

6. شاه نشین: مکانی برای اتصال استخر و گرمخانه است. داستان های شاهنامه به صورت نقاشی بر روی دیوارهای این قسمت از حمام به تصویر کشیده شده اند. این نقاشی ها زمانی که این حمام مورد بازسازی قرار گرفت و در زمان قاجار کشیده شده اند.

7. خزینه: فضایی است که گرمخانه و تون را به هم متصل می کند. خزینه در قسمت سرپوشیده قرار گرفته و دارای آب گرم است.

8. تون: فضایی دخمه مانند برای سوزاندن هیزم در قسمت زیرزمینی است. تو در کنار قرینه آب گرم قرار دارد.

9. گاورو: این فضا برای کشیدن آب از چاه است و به خاطر حرکت گاو، فضایی باریک، طویل و شیب دار می باشد.

امروزه با تغییر کاربری این مکان به رستوران، تغییر و تحولاتی در آن انجام شده است. به طور مثال راه پله تاریک این حمام حالا به سمت چایخانه و رستوران می رود و چراغانی شده است. نیمکت ها و سکوهای دیروز امروزه، محلی برای نشستن افراد و میل کردن غذا یا نوشیدنی شده است. با این وجود این تغییر کاربری آن چنان دلنشین نیست و بهتر بود که هنوز هم این مکان حمامی برای عموم بود تا ذات خود را حفظ می کرد. امروزه بسیاری از حمام های تاریخی در ایران به رستوران تبدیل می شود که می توان گفت کاربری مناسبی برای چنین فضاهایی نیست. رستوران خان همه روزه بین ساعات 9 صبح تا 11 صبح باز است. غذاهایی که در این رستوران سرو می گردد شامل غذاهای سنتی یزد مانند آش سنتی، شولی، دیزی، کشک بادمجان و قیمه یزدی نیز می شود. در کنار غذا می توانید چای و شیرینی یزدی نیز میل کنید.