باغ فین کاشان؛ تجلی کامل از باغ ایرانی

کاشان یکی از شهرهای تاریخی و زیبای ایران بوده و در آن جاذبه های تاریخی بسیاری وجود دارند. شاید بسیاری کاشان را با حمام فین بشناسند و با آوردن نام این شهر نام آن در ذهنشان نقش ببندد. این حمام در باغ زیبایی به همین نام یعنی باغ فین کاشان قرار دارد. با ما در مقاله باغ فین کاشان کجاست همراه باشید تا شما را با معماری و همچنین تاریخ ساخت باغ فین کاشان آشنا کنیم.

معرفی

تاریخ ساخت باغ فین کاشان متعلق به دوره صفویه بوده و در سال 1314 به ثبت رسید. باغ فین به همراه 8 باغ دیگر با عنوان باغ ایرانی به ثبت جهانی رسیده و می توان آن را نمونه ای کامل و برجسته از باغ ایرانی دانست. براساس مقاله باغ فین کاشان کجاست باید بدانید که باغ دارای 23 هزار مترمربع مساحت بوده که شامل برج، بارو و حیاط مرکزی می شود.

آدرس: کاشان، انتهای خیابان امیرکبیر فعلی و روستای فین قدیم

تلفن: 03155302010

ساعت بازدید: همه روزه از ساعت 9 صیح الی 16:30

قیمت بلیت: برای ایرانی ها 50000 ریال و برای غیر ایرانی ها 500000 ریال

تاریخچه و معماری

پادشاهان قدیم به منطقه فین بدلیل وجود چشمه ای در آن، بسیار علاقه داشتند. با توجه به کتاب تاریخ قم، به دستور جمشید در این منطقه کاریز و همچنین بناهایی ساخته شدند. بعد از آن، پادشاهان آل بویه بناهای سلطنتی و شاهانه ای را در اینجا ساخته و باغ کهنه یا عمارت کهنه این منطقه در دوره ایلخانان و مغول نوسازی شد. در زمان صفویه باغ فینی که امروزه شاهد آن هستیم، بنا گشت. در واقع، معماری باغ فین بعد از زلزله ای که در سال 982 قمری رخ داد، ساخته شد. بعد از دوران صفویه، در دوران زندیه در کنار این باغ عمارت خلوت کریم خانی ساخته شده و در زمان قاجار نیز قسمتهایی مانند حمام قاجار، خلوت نظام الدوله، عمارت بادگیر، شترگلوی فتحعلیشاهی و تالار شاه نشین به آن اضافه شدند. در باغ فین کاشان از عناصر طبیعی مانند درخت و آب بسیار استفاده شده و اینها جزیی از معماریش شده اند.

عناصر سازنده

آب

همانطور که مقاله باغ فین کاشان کجاست گفته شد، یکی از عناصر معماری این باغ که بسیار از آن استفاده شده، آب است. از آب به شکلهای مختلفی همچون روان در جوی ها، راکد در استخر و حوضخانه، فورانی در فواره ها و جوششی از کف استفاده شد. آبهای جاری و آبهای موجد در استخر و حوضخانه از چشمه سلیمانیه بوده و آب بدست آمده از این چشمه ابتدا در استخری واقع در پشت باغ به نام حوض جوش جمع آوری و وارد جوی های فیروزه ای می شود. انتخاب رنگ فیروزه ای، زیبایی خاصی را به این باغ داده و آن بدلیل تضادی است که با رنگ خاک دارد.

براساس مقاله باغ فین کاشان کجاست باید بدانید که بدلیل اختلاف سطحی که استخر و جوی ها دارند، فواره هایی بوجود آمده اند. این سیستم آبرسانی توسط غیاث الدین جمشید کاشانی، ریاضیدان دوران صفوی طراحی شد و او قانون اختلاف سطح را 200 سال قبل از پاسکال مورد استفاده قرار داد. تنبوشه لوله هایی از جنس سفال در عمق یک متری زمین و زیر تمامی جوی ها و دور تمامی حوض ها بکار رفته اند. این لوله ها از یک طرف به حوض اصلی و از طرف دیگر به جوی متصل می شوند. انتهای این لوله ها که به جوی ها متصل بوده، مسدود هستند و به همین خاطر، آب به صورت فواره ای خارج می شود.

درخت

یکی دیگر از عناصر تشکیل دهنده معماری باغ فین، درخت است. در این باغ درختان عمر بسیاری داشته و سن آنها بیشتر بین 100 تا 470 سال است. درخت سرو در این باغ بسیار بوده و حدود 579 اصله است. 11 اصله درخت چنار نیز در این باغ موجود هست.

بناهای باغ

کوشک صفوی

در باغهای ایرانی معمولا یک کوشک در مرکز ساخته شده که قصر کوچک بحساب می آمد. براساس تاریخ ساخت باغ فین کاشان باید بدانید که کوشک صوفی یا شترگلوی شاه عباسی در زمان شاه عباس اول و در قسمت مرکزی این باغ ساخته شد. این کوشک دو طبقه محلی برای برگزاری مراسم و جشن ها و همچنین تفریح بود. کوشک صفوی به چهار طرف باغ راه داشته و به صورت 4 ضلعی ساخته شده است. در قسمت مرکزی این کوشک، حوضی وجود دارد که باعث تلطیف فضا شده است.

برج و بارو

برج و باروی باغ فین یا حصار محیطی آن باعث شده تا این باغ همانند قلعه باشد. این برج و باروها دارای استحکام بسیاری بوده و از نظر ظاهری نیز به این باغ عظمت بسیاری داده اند. 4 برج در طی ساخت حصار باغ در زمان صفویه ساخته شده که در طی دوره های مختلف شکل و ظاهر آنها تغییر می کند. یکی از برجها که در قسمت جنوبی قرار داشت، از بین رفته و دلیل آن هم هنوز مشخص نیست. در زمان قاجار با ساخت خلوت نظام الدوله و اصطبل، 3 برج به باغ اضافه شدند.

حمام ها

دو حمام کوچک و بزرگ که یکی متعلق به دوران صفوی و دیگری متعلق به دوران قاجار بوده، در پشت حصار اصلی و قسمت شرقی باغ قرار دارند. این حمامها دارای فضایی همچون دیگر حمامهای قدیمی بوده که ابتدا وارد میان در می شوید و سپس، به رختکن یا بینه می رسید. بعد از رختکن هم صحن حمام یا گرمخانه قرار دارد که در آن حوض آب گرم و دیگر حوضها دیده می شوند. این حمامها به شکلی ساخته شدند که نیازی نبوده حتما وارد باغ شوند و به حمام بیایند. در حال حاضر، این دو حمام صفوی و قاجاری به یکدیگر وصل شده و درهایی که به سمت بیرون داشته را بسته اند. حمام فین در واقع همان حمام کوچک بوده که از سال 1268 هجری که امیرکبیر در آن کشته شد، به این نام معروف گشت.

عمارت هشتی ورودی و سردر

این عمارت در ابتدای ساخت این باغ یعنی دوران صوفیه ساخته شد، اما در طی دوره های مختلف دچار تغییرات بسیاری گشت. این ساختمان دو طبقه شامل تالار بزرگ و ایوانهایی بوده که به چهار طرف دید دارند.

خلوت کریم خانی

در کنار این باغ و سمت جنوب غربی، در زمان زندیه مجموعه ای ساخته شد که خلوت کریم خانی نیز جزیی از آن بود. در دو طرف حیاط خلوت کریم خانی اتاقهای تو در تویی وجود داشته و این قسمت هم از باغ و هم از بیرون باغ راه داشت. حیاط خلوت کریم خانی در طی سالهای اخیر بازسازی و تعمیر شده و مورد استفاده قرار گرفته است. خلوت کریم خانی امروزه مهمانسرای اداره میراث فرهنگی بوده و در تاریخ ساخت باغ فین کاشان خودنمایی می کند.

شترگلوی قاجاری و چشمه زنانه

در سال 1192 قمری، زلزله ای در این منطقه رخ داد و باعث تخریب شدن برخی از قسمتهای باغ فین شد. فتحعلیشاه بدلیل علاقه بسیاری که به این باغ داشت، به حاج حسن خان صدر اعظم اصفهانی دستور بازسازی و تعمیر این باغ را داده و خواست تا این بازسازی به بهترین شکل ممکن صورت گیرد. در همان زمان بود که در بخش جنوبی این باغ بنایی به نام شترگلوی قاجاری ساخته شد که شامل چندین اتاق، چندین حیاط خلوت، صفه شاه نشین و حوضخانه بوده و خود از جاذبه های معماری باغ فین هست.

همانطور که گفته شد، قنات چشمه سلیمانیه پشت باغ قرار دارد که طی این سیستم، اولین جایی که از آب چشمه بهره می برد، چشمه زنانه است. بیشتر از 25 درصد آب در اینجا صرف شده و مابقی به حوض جوش، حوضهای شترگلوی صفویه می ریزد. امروزه، چشمه زنانه کاربری متفاوتی پیدا کرده و از نظر ظاهر نیز بسیار تغییر داشته است.

اتاق شاه نشین و خلوت نظام الدوله

این اتاق تالار بزرگی بوده که به منظور پذیرایی از میهمانان ساخته شده است. نامهای 5 دری بدلیل 5 پنجره یا دری که رو به حیاط باز می شوند و اتاق ارسی بدلیل بازشوهای عمودی نامهای دیگر این اتاق هستند. داماد لطفعلی خان قاجار، نظام الدوله در سال 1242 قمری به حکومت کاشان رسید و برای سکونت خود و همچنین دیوانخانه باغ فین را انتخاب کرد. خلوت نظام الدوله در واقع بنایی بوده که با ورود نظام الدوله به این باغ ساخته شد. این بنا در قسمت غربی باغ قرار داشته و امروزه تنها بخشهایی از آن باقی مانده اند.

موزه ملی کاشان و کتابخانه

این موزه بر روی خرابه های بنای نظام الدوله و در سال 1346 خورشیدی تاسیس شد. کتابخانه امروزی، عمارت بادگیر دیروز بوده که تغییر کاربریش در سال 1334 صورت گرفت. این بنا در قسمت شرقی باغ فین ساخته شده است.