کاروانسراهای سمنان و نبوغ معماری در تونل تاریخ

ایرنا/ این خبر پیرامون کاروانسراهای سمنان و نبوغ معماری در تونل تاریخ برای شما نوشته شده است.

استان سمنان از گذشته تا به امروز در مسیر یکی از راه های اصلی و پرتردد قرار داشته است، به همین خاطر در گذشته کاروانسراهایی را در این مسیر ساخته اند تا مسافران پس از ساعتها پیمایش راه، برای رفع خستگی با گذران شب، به استراحت بپردازند.

سمنان با ثبت جهانی پنج کاروانسرا از 54 کاروانسرای تاریخی در قالب پرونده «کاروانسراهای ایران» رتبه دوم کشور را از لحاظ تعداد کاروانسرای ثبتی در سال 1402 از آن خود کرد. از مجموع کاروانسراهای ثبت جهانی شده از استان سمنان سه مجموعه کاروانسرا در میامی، یک مجموعه کاروانسرا سنگی و آجری در سمنان و یک کاروانسرا در گرمسار قرار دارد.

طبق بررسی ها در حدود 10 کشور جهان مانند ایتالیا، اسپانیا، افغانستان و مراکش کاروانسراهایی با نام های مختلف وجود دارد، البته ساخت کاروانسرا نبوغ و ابتکار ایرانیان بوده است و دیگر کشورها از ایران الگوبرداری کردند.

کاروانسراها فقط از ایران ثبت جهانی شد و سهم استان سمنان 6 کاروانسرا در سال گذشته بود و کاروانسراهای ثبت جهانی شده با مقایسه نقشه 200 کاروانسرا انتخاب شدند و هیچ یک از آنها نقشه تکراری ندارند و همین سند گواه بر این است که کاروانسراها نتیجه و محصول خلاقیت و نبوغ معماران ایرانی در طول تاریخ است.

تاریخچه، سازه معماری، اهمیت و جایگاه کاروانسراها در سفرهای تاریخی در مسیرهای بیابانی، و ارزش های فرهنگی از جمله عوامل توجیه ثبت جهانی کاروانسراهای ایران بود. کاروانسرای قصر بهرام در گرمسار، کاروانسرای آهوان سمنان و مجموعه سه کاروانسرای میامی شامل کاروانسرای عباس آباد، مجموعه کاروانسرای میاندشت و کاروانسرای میامی ثبت جهانی شده است.

کاروانسراها یکی از مهمترین اَشکال معماری ایرانی هستند که موجب توسعه مسیرها و نیازهای مرتبط با خواسته ها و مقتضیات سفر بوده است و یکی از این بناها کاروانسرای قصر تاریخی بهرام نام دارد.

تماشای کاروانسرای قصر بهرام نگین پارک ملی کویر گرمسار استان سمنان بنایی منحصر بفرد در مکانی بکر جلابخش جسم و روح است. این بنا در این نقطه از کویر درندشت شرق پایتخت، محل مناسبی برای تیم های رصد و اهل نجوم و تماشای ستاره ها است.

کاروانسرای قصر بهرام در دل کویر قرار دارد ولی گویی به آسمان نزدیکتر است و ستاره ها بیشتر در دسترس قرار دارند.

همه اینها را باید در کنار آسمان صاف و زلال کویر در نظر گرفت که فرصت تماشای ستارگان را از این بنای تاریخی در استان سمنان فراهم کرده است.

از دیگر مزیت های سفر به قصر بهرام، بازدید از جاده تاریخی سنگفرش و مشاهده 2 کاروانسرای دیگر در نزدیکی این کاروانسرا است، کاروانسرای عین الرشید و کاروانسرای سفید آب 2 کاروانسرایی هستند که در نزدیکی این قصر قرار دارند.

قصر بهرام از مرکز شهر گرمسار 65 کیلومتر فاصله دارد و راه دسترسی به این کاروانسرا 55 کیلومتر شوسه است، این قصر در سر راه قدیمی و تاریخی کاروان رو کویری اصفهان- کاشان-گرمسار-خراسان قرار داشته و دلیل ساختش هم در نوع خودش جالب و بی نظیر است.

کاروانسرای قصر بهرام در پارک ملی کویر گرمسار استان سمنان، مربوط به دوره ساسانی و به روایتی توسط بهرام گور ساسانی در زیستگاه گورخر ایرانی ساخته شد. این کاروانسرا در دوره شاه عباس صفوی بازسازی و به عنوان کاروانسرا استفاده شد. این اثر در تاریخ 13 اردیبهشت 1354 با شماره ثبت 1059 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

کارشناسان امر می گویند نمای این بنای تاریخی از سنگ های بزرگ آهنی صیقل شده و سفید رنگ می باشد که از کوه های همجوار آورده شده است. همچنین در اطراف این بنا 6 برج احداث شده که سردر آن سنگی بزرگ و یکپارچه تشکیل می دهد و در 2 طرف سر در بنا 2 اتاق کوچک قرار دارد که گویا قراولخانه بوده است.

سنگهای سوراخ دار در قسمت در ورودی قرار داشتند که پاشنه در دروازه های ورودی بر روی آنها می چرخیده است. اندرونی بنا محوطه بزرگی است که گرداگرد آن 20 اتاق کوچک و یک در بدون روزنه با پوشش گچی قرار گرفته است. در 2 سوی شرق آن یک صحن بزرگ ساده با طاق بلند ضربی و در بدنه غربی تالار وسیع با شاه نشین و طاقچه های دور آن و ایوانی جلوی آن دیده می شود و در زیر آن سردابی قرار دارد.

یکی از مزیتهای سفر به کاروانسرای قصر بهرام، بازدید از جاده تاریخی سنگفرش و مشاهده 2 کاروانسرای دیگر در نزدیکی این کاروانسراست. قصر بهرام از مرکز شهر گرمسار 65 کیلومتر فاصله دارد.

شهرستان میامی شرقی ترین شهرستان استان سمنان در مسیر تهران به مشهد است و به دلیل وجود 10 کاروانسرای باارزش تاریخی به «سرزمین کاروانسراها» معروف است.

کاروانسرای زیبای میامی در مرکز این شهر و خیابان امام رضا (ع) واقع شده است. این کاروانسرا به شکل حیاط مرکزی و از نوع چهار ایوانی با آجر ساخته شده است و اهالی میامی به آن کاروانسرای شاه عباسی می گویند.

کاروانسرای میامی به عنوان الگویی از کاروانسراهای درون شهری بسیار حائز اهمیت است. این کاروانسرا به مساحت چهار هزار و 623 متر مربع (69 در 67) در 2 طبقه به شماره 1718 سال 1365 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

وجود فضای متفاوت شترخان (محل نگهداری شتر) وجه تمایز این کاروانسرا نسبت به الگوی رایج کاروانسراهای هم دوره خود است که از مهارت و هنرمندی معماری در طراحی این بنا حکایت دارد.

وجود 2 فضای متفاوت در گوشه های حیاط به عنوان فضای اختصاصی شترخان از ویژگی های منحصر بفرد این کاروانسرا است، برای تمایز فضای شترخان و حجره نیز ایوانچه یا سکویی وجود ندارد.

ورودی بنا به شکل هشتی است. در سردر ورودی این کاروانسرا با خط ثلث بر روی کتیبه های سنگی تاریخ ساخت را سال 1064 به هنگام سلطنت شاه عباس دوم حک کرده اند.

نام بانی بنا نیز در این کتیبه قید شده که از این حیث نیز منحصر بفرد است.

براساس مقاله کاروانسراهای سمنان و نبوغ معماری در تونل تاریخ باید بدانید که کاروانسراهای سنگی و آجری آهوان سمنان در 36 کیلومتری شرق سمنان و در جوار جاده واقع شده است.

کاروانسرای سنگی آهوان در قرن پنجم هجری ساخته شد و در نزدیکی این بنا، کاروانسرای آجری شاه عباسی آهوان قرار دارد. کاروانسرای سنگی آهوان از سنگ و ملات ساروج است.

در کاروانسرای سنگی آهوان برای جلوگیری از ورود سرما به داخل حجره ها، دالانی در نظر گرفته شده بود که نشان از نبوغ معماران ایرانی دارد و تا به امروز الهام بخش مهندسان زیادی شده است.