خانه امین التجار یکی از خانه های زیبای اصفهان است

ایسنا/ براساس آخرین اخبار و گزارش های واصله، خانه امین التجار یکی از خانه های زیبای اصفهان است.

این خانه در محله سینه پائینی در کوچه ای قرار دارد که به نام حاج امین التجار معروف بوده و جبهه شمالی آن از تخریب های زمان احداث خیابان عبدالرزاق در امان مانده است. خانه امین التجار در ابتدا کاربری مسکونی داشت و برای این منظور طراحی و ساخته شد، اما با احداث خیابان عبدالرزاق و خرید این خانه توسط اداره فرهنگ و هنر سابق (قبل از انقلاب) به منظور دفتر شناسایی و خرید خانه های تاریخی اصفهان تغییر کاربری داد. این خانه از سال 1357 به بعد نیز با کاربری هایی مختلفی به حیات خود ادامه داده است و هم اکنون نیز در اختیار میراث فرهنگی است.

محسن بهزاد، پژوهشگر معماری ایرانی با بیان اینکه خانه امین التجار یکی از خانه های اعیان نشین، تاریخی، فرهنگی، مذهبی و سیاسی و ارزشمند دوره قاجار و از خانه های درونگرای در شهر تاریخی اصفهان بوده، اظهار کرد: احداث خیابان جمال الدین عبدالرزاق اصفهانی در سالهای دهه 40 شمسی گسست جبران ناپذیری را در منطقه تاریخی اصفهان خصوصاً بازار بوجود آورد و یکپارچگی و ارتباط ارگانیک این منطقه را تحت الشعاع قرار داد و نه تنها باعث پارگی بافت آن شد، بلکه موجب تخریب کلی و جزئی خانه ها، سراها، تیمچه، بازار، مسجد و اماکن تاریخی ارزشمند شد.

او ادامه داد: طرح اولیه خیابان عبدالرزاق درست در امتداد خیابان مسجد سید بود که پس از بررسی های فنی جهت جلوگیری از تخریب مدرسه علمیه نیم آورد (صفوی)، مسجد علی (صفوی) و مناره آن (سلجوقی) و مدرسه سلطان سنجر، از چهارراه تختی با انحراف تقریبی 8 درجه رو به شمال طراحی و احداث می شود. البته افرادی دلسوز در آن زمان با تذکر و اقدامات پیشگیرانه و ثبت آثار تاریخی، مسیر خیابان ها را تغییر می دادند تا مانع از انهدام آنها شوند.

بهزاد پیرامون اینکه خانه امین التجار یکی از خانه های زیبای اصفهان است، یادآوری کرد: مرحوم پدربزرگم می گفتند که در شروع خیابان کشی های اصفهان، عزای عمومی و شیون و زاری بسیاری در شهر به راه افتاده بود، به حدی که اسم خیابان حافظ کنونی را خیابان «آه و ناله» و خیابان هاتف را «سوز و گداز» گذاشته بودند. بعضی از علما نیز از مسیر خیابان ها عبور نمی کردند و چون آسفالت نشده بود وسط خیابان ها را ریگ می ریختند و هر روز با سطل آب پاشی می کردند.

این معمار اصفهانی با بیان اینکه خیابان کشی های دیگر مانند چهار باغ پایین، هاتف، نشاط، ولیعصر، شیخ بهایی، طالقانی، احمد آباد، ابن سینا، کمال و غیره نیز باعث از بین رفتن بسیاری از خانه های تاریخی و ارزشمند اصفهان شد که نشان دهنده از عدم برنامه ریزی و طراحی شهری و نیز شهرسازی عجولانه آن زمان است، بیان کرد: مرحوم حاج رضا باقریه (تخریب کن بناها و نجاران قدیمی) روزی برایم تعریف کردند که «در خیابان کشی های عبدالرزاق، ولیعصر و ابن سینا حدود 30 خانه تاریخی و باارزش را خراب کردیم که هر کدام از ارسی های آنها عظمتی داشت و نمایانگر بهشت بود که با خاک یکسان شد»

بهزاد اضافه کرد: مرحوم پدرم از قول پدرشان نقل می کردند که «خانه صیرفیان در محله دردشت که در خیابان کشی ابن سینا خراب شد یکی از خانه های تاریخی و ارزشمند و بی نظیر اصفهان بود که دارای حداقل 10 حوض و منبع آب و نارنجستان بزرگ با انواع درختان نارنج و نارنگی و ارسی های زیبا و دل انگیز بود به حدی که مرحوم میرزا عبدالحسین قدسی (مدیر مدرسه قدسیه) به آقای صیرفیان گفته بودند که «بهشت هم نمی تواند زیباتر از منزل شما باشد.»

او که پدرش زنده یاد استاد علی بهزاد نیز از معماران اصفهان بود، افزود: ساخت خیابان عبدالرزاق موجب تخریب خانه های تاریخی زیادی از جمله میرزا عباس، حاج مهدی و حاج حسین کلاهدوزان، حاج محمد حسین کازرونی، آقا محمد کاظم واله، جودا، کاروانسرای میر حاج، زورخانه هفت دست، مسجد حمال ها، کوچه جودا شد و مسجد تاریخی حناساب ها نیز از بین رفت که از بقایای آن در ساخت شبستان مسجد چاره یا همان مسجد امام حسن مجتبی (ع) در بازارچه دردشت استفاده شده است. تیمچه تاریخی و نفیس آقا سید میرزا که پدربزرگ مادرم بودند و توسط ایشان وقف امام حسین (ع) شده بود نیز ویران شد و بر روی باقیمانده عرصه آن که در کوچه مسجد حاج رضا و بر خیابان قرار داشت پاساژی به نام حضرت سجاد (ع) تحت نظارت اداره اوقاف ساخته شد که به موقوفه پاکدلیان معروف است.

این بنازاده اضافه کرد که خانه امین التجار از این انهدام کلی جان سالم به در برد و علی رغم تخریب جبهه های شرقی، غربی، جنوبی و حیاط آن خوشبختانه جبهه شمالی آن که با مساحت 234 مترمربع (چشم خانه) و مهمترین قسمت آن یعنی شاه نشین یا ارسی باقی ماند که باعث شد با زاویه کمی درست در برِ خیابان و قسمتی از جداره خیابان عبدالرزاق و نما در سیمای شهر اصفهان جلوه کند و از حالت درونگرایی خارج و به یک ساختمان برونگرا تبدیل شود و بازدید از این خانه خصوصاً در نمای جنوبی و ایوان را برای عموم، عابران پیاده و راکبان وسایل نقلیه میسر سازد.

بهزاد که اولین بار حدود 40 سال پیش به همراه زنده یاد مادرش از این خانه دیدن کرده، گفت: این خانه، مسکونی بوده و برای این منظور طراحی و ساخته شده بود، اما با احداث خیابان و خرید آن توسط اداره فرهنگ و هنر سابق (قبل از انقلاب) از وارثان مرحوم سید محمد علی امین التجار اصفهانی به منظور دفتر شناسایی و خرید خانه های تاریخی اصفهان تغییر کاربری داده و از سال 1357 به بعد با کاربری های مختلف از جمله مرکز تاریخ انقلاب اسلامی، موزه سکه (شمس الاشراق)، دفتر تشکل های دوستدار میراث فرهنگی، ستاد امر به معروف و نهی از منکر، انجمن خوشنویسان، کانون حجاب و عفاف، ستاد دیه، دفتر نمایندگی پژوهشگاه میراث فرهنگی تاکنون به حیات خود ادامه داده و هم اکنون نیز در اختیار میراث فرهنگی است.

او پیرامون اینکه خانه امین التجار یکی از خانه های زیبای اصفهان است، اشاره کرد: این خانه در تاریخ هجدهم آذر 1354 با شماره 1280/3 به ثبت آثار ملی ایران رسیده و تاکنون چندین مرتبه توسط میراث فرهنگی اصفهان مرمت شده است.

بهزاد ضمن اشاره به اینکه خانه امین التجار در دو طبقه و زیرزمین با حیاط مرکزی و چهار جبهه ساخت، طراحی و در زمان قاجار به قولی با معماری سیدرضا خان ساخته شده است، در ادامه به محل قرارگیری این خانه و دسترسی های اولیه آن و سپس به توصیف معماری قسمتهای باقیمانده آن و در پایان نیز به شرح حال زندگی مالک اصلی و ساکنین اولیه آن پرداخت.

او تصریح کرد: این خانه در محله سینه پائینی در کوچه ای قرار دارد که به نام حاج امین التجار معروف بوده و یکی از برجسته ترین خانه های زیبا و قابل توجه قرن سیزدهم در اصفهان است که نه تنها محل سکونت مالکین بوده، بلکه به منظور برگزاری جلسات اقتصادی تجار اصفهان و جلسات سیاسی مشروطه خواهان آن زمان و پذیرایی از آنها مورد استفاده قرار می گرفت.

بهزاد پیرامون اینکه خانه امین التجار یکی از خانه های زیبای اصفهان است، تصریح کرد: خانه امین التجار از طرف جنوب شرقی به وسیله بازارچه سینه پایینی و کوچه سینه پایینی به محله مسجد حکیم و بازار بزرگ اصفهان و میدان نقش جهان ارتباط داشته و از طرف شمال شرقی به وسیله بازارچه بابانوش به تکیه تل عاشقان، دروازه نو از آنجا به پشت پارو سنبلان یا سنبلستان (قبرستان) و امامزاده درب امام و بازارچه و دروازه دردشت راه داشته است.

او توضیح داد: این خانه از طرف جنوب شرقی به وسیله خیابان کازرونی و کوچه سنگ بست به تکیه گرگ یراق و بازارچه تکیه و خانه حاج سید حسن بنکدار و کوچه های شش انگشتی ها، حاج عباس قلی آشتی کنان، لُرها، کوچه باغ همایون و باغ همایون دسترسی داشته است. همچنین از سمت جنوب غربی به وسیله کوچه سینه پایینی به خانه مشکی و خانه، مسجد و حمام شیخ الاسلام و از آنجا مجدداً به کوچه شش انگشتی ها وصل میشد.

بهزاد ادامه داد: خانه امین التجار از سمت بازارچه و کوچه بابانوش ازیک طرف به محله جماله کُله، مسجد و بازارچه حاج محمد جعفر آباده ای (ره) و از طرف دیگر به بازارچه بابانوش و پای قصر جمیلان یا چلمان یا چلمون و محله درب امام و حمام وزیر و از سوی دیگر به کوچه ارابه چی ها و نهایتاً به بازار کهنسال دردشت می رسید که با خیابان کشی عبدالرزاق اکثر این دسترسی ها از خیابان امکان پذیر شده و هر کدام از کوچه ها و گذرها به اسم جدید نامگذاری شد و ذکر نام کوچه های قدیمی فقط به خاطر یادآوری آنها است.

او اضافه کرد: از خانه های تاریخی نزدیک این خانه در زمان ساخت میتوان به خانه های حاج قوام التجار، افتخار التجار، حاج میر سید علی جناب، شیخ الاسلام آقا محمد کاظم واله، حاج حسین علاف باشی، مشکی، استاد حسین بزاز، آقا رحیم نیلفروش، حاج عباس پاره دوز، غلامحسین علاف، مشهدی عباس، میرزا علی کاشی، عباس و علی زرگر، میرزاعلی محمد کازرونی، حاجیه آغا بی بی ورثه و حاج میرزا محمد حسین اشاره کرد.

این پژوهشگر معماری ایرانی به این موضوع اشاره کرد که ورودی خانه امین التجار خوشبختانه در جبهه شمال قرار دارد، و از این رو از گزند حوادث خیابان کشی به دورمانده و ازلحاظ عرض در گذر و ارتفاع یکی از بزرگترین ورودی های تاریخی اصفهان است.

بهزاد پیرامون اینکه خانه امین التجار یکی از خانه های زیبای اصفهان است، توضیح داد: ورودی این خانه به علت قرار گرفتن به بدنه ساختمان (دو طبقه)، معمار آن محدودیتی ازلحاظ انتخاب ابعاد در طراحی آن نداشته است که از ورودی های طراحی شده با مقیاس انسانی و شکل ترکیب نمای آن به صورت متوسط و تقریباً مربع بدون هیچ نوع کادربندی و مزین به گچ بری ها، حجاری ها و نقاشی های متقارن است که با توجه به امکان دسترسی بنا به معبر در کنار یکی از معابر فرعی و در امتداد لبه آن با 15 سانتیمتر پیش زندگی زدگی جرزها به سمت معبره کاملاً معمارانه طراحی و ساخته شده و خود نشان دهنده دوره ساخت این بنا است.

او در توضیح علل این موضوع گفت: از اواسط دوره قاجار به بعد با الگوبرداری از فرهنگ و تمدن اروپا و روسیه خانه سازی برونگرا و طراحی نماهای خارجی بناها و خانه ها رواج یافت که این تغییر اول از همه در ورودی های ابنیه در گذرها قابل مشاهده است.

بهزاد که از نوادگان استاد محب علی بیک الله، خزانه دار بیوتات شاه عباس و ناظر مسجد جامع عباسی در میدان نقش جهان است، افزود: این ورودی که تنها ورودی خانه بوده و هماهنگ با کارکرد، کالبد مقام و منصب مالک خانه طراحی و ساخته شده است و فقط مدخلی برای ورود و خروج اهل خانه نبود، زیرا خانه های مجلل فقط دارای سردر یا درگاه بوده و دیوارهای خارجی و بیرونی همه کاه گلی بوده اند.

او یادآوری کرد: ورودی مذکور هم سطح معبر ساخته شده ولی با آسفالت کردن پی در پی و غیر اصولی کف معبر، در دهه های اخیر از سطح آن پایین تر قرار گرفت. اساس طراحی این ورودی تقارن دو طرفه است که یکی از اصول یا مبانی طراحی ایرانی بوده است و نتیجه آن احساس اعتدال، آرمش، ایستایی و اطمینان انسان است و این تقارن حتی در نقش سنگهای ازاره طرفین سردر نیز رعایت شده و تعادل و توازن کامل را برقرار کرده است.

این بنازاده بیان کرد: کل بدنه این ورودی دارای ازاره از جنس سنگ مرمریت لاشتر با ارتفاع 65 سانتیمتر است که دارای حجاری های گل خورشید، لچک و ترنج دایره ای، گل و برگ، نقش آجرنیم و نیم در زمینه بیضی است که در قسمت سکوهای اصلی خاقونی نسبتاً ضخیمی به عنوان کف سکو نصب شده است.

او گفت: عرض کلی بدنه سردر به 4 جرز و 3 دهانه تقسیم شده که دهانه وسط به عرض 2.5 متر مدخل ورودی با عقب نشینی 65 سانتیمتر ایجاد 2 سکو (پاخور) در طرفین در کرده است و دو دهانه دیگر به منظور ایجاد 2 سکوی اضافی و تناسب در نما طراحی شده که قسمت پایین آن با تورفتگی 45 سانتیمتر و ایجاد سقف برای آنها با قوس نیم دایره و گیلوئی بالایی مجموعه سر درب، محلی اضافه و مناسب برای نشستن افراد منتظر یا خسته و رهگذران پیاده در امتداد لبه معبر ایجاد شده که خود نشان و دلیل توجه معماری ایرانی به شرایط زیستی انسان و احترام به افراد خسته و منتظر و خصوصاً افراد مسن و بزرگترها است. این سکوها به خسته نشین نیز معروف بودند.

بهزاد با بیان اینکه هنرمند گچ کار داخل این دو سکوی اضافی را با گچ بری طرح سرو از نوع لکه یا کلوخی در وسط سرو از طرح بافت حصیری سه رشته و در بالای سرو را با نقش یک برگ 6 پر تزئین کرده، اظهار کرد: در پشت بغل های قوس های نیم دایره نیز با گچ بری های برجسته از نوع حصیری سه رشته تزئین شده است.

در بالای قوس با ایجاد اتصال افقی بین دو جرز و ساختن کتیبه کوچکی آیه «فالله خیر حافظ» در سمت غرب و «هو الرحم الراحمین» در سمت شرق به خط ثلت بر زمینه آبی فیروزه ای با گچ بری برجسته مزین شده است و در بالای قوس نیم دایره با ایجاد طاقچه بلند که بر بالای آن طرح محرابی و پشت بغل های آن طرح آجرکاری نیم و نیم سنتی برجسته و در وسط آن طرح تک گلدان و برگ فرنگی یا لندنی به صورت کلوخی یا لکه نقش بسته است. این استاد گچ بر بالای طرح محرابی نیز با ابزارزنی و کادربندی و ایجاد نقش سنگ پلاک در گیلوئی از نوع گچ بری شیر و شکری استفاده کرده است.

او ادامه داد: تزئینات هر 4 جرز شبیه هم که از روی سنگ ازاره شروع شده و با ابزارزنی کشوئی و حاشیه نیم برگ عمودی برجسته تکرار و کادربندی شده و زمینه آن نقش آجرکاری با پیوند راسته نما و گچ بری شیر و شکری مزین شده و تا ارتفاع نیم متر به گیلوئی با یک بیضی عمودی و تک برگ ویکتوریا و بافت حصیری داخل بیضی به طرز کلوخی گچ بری شده است. نبش جرزها تا زیر گیلوئی کتیبه با ابزار کشوئی گچ بری شده و در انتها داخل گیلوئی با تک برگ سر بر کشته تزئین شده است.

بهزاد توضیح داد: در بالای هر جرز با ایجاد طرح لچک (شیر و قلاب) یا (گردو گلویی) کلاً 9 عدد برگ سر تاخورده لندنی را گچ بری کرده که یکی از آنها درست در مرکز و بالای قوس سر درب قرار گرفته است. در نبش ورودی اصلی با ایجاد پخ هلالی به عرض 30 سانتیمتر و ایجاد دو قوس تو و بیرون حاشیه ای زیبا را ایجاد کرده که بازهم با گل و برگ خورشیدی و بافت حصیری در زمینه بیضی گچ بری شده است.

بهزاد که وارث علوم معماری شفاهی از حداقل 400 سال پیش است که سینه به سینه به او ارث رسیده است، گفت: بر بدنه ورودی نیز طرح سنگ پلاک با پیوند آجری را به صورت شیر و شکری که از روی سکوی یک طرف شروع شده و پس از عبور از زیر سقف (قوس نیم دایره) دوباره به سکوی سمت دیگر ختم شده و رج ها به طرز ماهرانه ای به کنار و حاشیه سردر کشیده شده است.

این بنازاده یادآوری کرد: بر پشت بغل قوس خارجی، طرح خفته وراسته آجری به همراه بیضی با بافت برجسته دو رشته ای مربعی به صورت کلوخی گچ بری شده است. در کنار در نیز با حاشیه سازی به ترتیب از بیرون با آلت سُلی کوچک و بزرگ و بافت زنجیره ای سه رشته ای و برگ تکراری به طرز ماهرانه ای دور تاج درب را با همان قوس نیم دایره چرخانده است.

او افزود: بر بالای در با ایجاد کادر مستطیل شکل و نیم دایره ابتدا با ساخت 4 ترنج که 2 ترنج بالا باهم و دو ترنج پایین با هم متقارن هستند حاشیه بیرونی این ترنج ها با نقش زیبای بافت مزین شده و در داخل کادر و زمینه، دسته گلی با ایجاد چرخش و رقص در صفحه تزئین شده و در مرکز آن کتیبه ای مستطیلی که در حاشیه آن با بافت زنجیره ای و در داخل آن آیه «بسم الله الرحمن الرحیم» در کادر بیضی با خط ثلت بر زمینه آبی لاجوردی به صورت برجسته گچ بری شده که علاوه بر تعادل، نقش نظم و اعتماد و اطمینان و آرامش اصلی را به عهده دارد.

بهزاد اضافه کرد: گچ بری های سردر با رنگ های ملایم زرد، آبی، قرمز، نارنجی و بنفش رنگ آمیزی شده و فقط در اطراف شیر و قلاب، گیلوئی با استفاده از هنر گچ نگاری های اسلیمی گل و برگ به رنگ بنفش نقاشی شده که بیشتر نقاشی ها و رنگ آمیزی ها بر اثر مرور زمان و شرایط جوی از بین رفته است.

او افزود: در کتیبه بالای گیلوئی نیز با حاشیه سازی و ایجاد یک برجسته دایره ای در وسط، داخل کادر به صورت طرح آجری گچ بری شیر و شکری شده است. در بالای کتیبه جهت جلوگیری از ریزش نزولات جوی با ایجاد رخ بام با یک ردیف آجر لعاب دار فیروزه ای دندان موشی تزئین و بر روی آن یک ردیف آجر پخ آیینه و روی آن یک رج حمیل کاشی فیروزه ای روی آن آجر چهارگوش دندانه با تراش یک نیم دایره و دو ربع دایره نصب شده است که به این کار خون چینی و فریز هم می گفتند.

فرزند زنده یاد استاد علی بهزاد تصریح کرد: در ورودی از نوع درب تخته ای با دو لنگه دماغه دار و مزین به کلا و دماغه و پخ های تزئینی دماغه و نیز نصب 4 عدد گل میخ تزئینی کوچک و برجسته نیم کروی و شیار مارپیچی (منحنی) دست ساز ساخته شده و بر روی هر لنگه در نیز 10 گل میخ متوسط برجسته نیم کروی با شیار منحنی دست ساز نصب شده که این گل میخ ها علاوه بر تزئین و سپر در مقابل تهدید، جنبه سازه ای نیز دارد.

این پژوهشگر توضیح داد: بر روی لنگه راست، چکش یا کوبه مردانه و نیز لنگه چپ، حلقه یا کوبه زنانه نصب شده که به همراه صفحه تزئین زیر آنها که پولکی نیز نام داشت به سرقت رفته و موجود نیست. دو عدد گل میخ شبیه گل میخ های لنگه ها بر بالای چارچوب نصب شده و مابین آنها آیه اول سوره فتح «انا فتحنالک فتحاً مبیناً» به صورت معرق جایگزین با چوبی از جنس دیگر مزین شده است.

او اضافه کرد: در به وسیله کلون باز و بسته میشده و موقعیت فضای ورودی این خانه شبیه دیگر خانه های درونگرا از یک جبهه با عبور از هشتی و دالان، فضای بیرون را به حیاط و فضای اصلی و مهم خانه، ایوان و ارسی (شاه نشین) می رساند که پس از در ورودی هشتی قرارگرفته که سقف آن با رسمی بندی گچی 20 ضلعی قالب سر سفت به صورت آمود و با رنگ و نقاشی و دو خطه کردن لبه آلت ها تزئین شده است.

وی بیان کرد: در زیر رسمی بندی با قوس های نیم دایره مزین شده و در چهار طرف اضلاع اصلی آیه «بسم الله الرحمن الرحیم. نصر من الله و فتح القریب» نام خداوند و پنج تن آل عبا «الله، محمد، علی، فاطمه، حسن، حسین» در کادر آرام و کم تحرک مستطیل و بیضی به خط ثلث سفید بر زمینه آبی و بنفش گچ بری برجسته دارد که هم انتخاب کادر از نظر تناسب و هم محل قرارگیری عناصر بصری در درون آن ستودنی است.

بهزاد با بیان اینکه در این هشتی علاوه بر در اصلی که در بعضی از مناطق ایران به دروازه مشهور است سه در دیگر وجود دارد، بیان کرد: در سمت راست یک در دو پله و اختلاف ارتفاع 35 سانتیمتر بعد به پاپین به راهرویی مسقف می رسیم که در اواسط آن مدخل زیرزمین و در انتهای آن انبار مستطیل شکلی قرار دارد که راهروی انبار نور خود را از پنجره های معبر شمالی تأمین می کنند.

او خاطرنشان کرد: ورودی زیرزمین با سه پله اختلاف ارتفاع 70 سانتیمتر به کف زیرزمین می رسد. زیرزمین زیر تالار شاه نشین قرار دارد که در وسط آن حوض آب قرار داشته که فعلاً تخریب شده است. زیرزمین دو ستون و دو نیم ستون سنگی متصل به جرز دارد که بر روی آنها نقوش برگ مو، خوشه انگور، کنگر حجاری شده است.

او همچنین به بعضی از سنگتراشان اشاره کرد و گفت: از سنگتراشان آن دوره میتوان به خاندان حجاریان در محله خلجا و عمرانی در چهار باغ امین الدوله (تخت فولاد) اشاره کرد که آثار زیبا و گرانبهایی از خود بجا گذاشته اند.

بهزاد بیان کرد: نور و تهویه زیرزمین توسط 7 پنجره لولایی چوبی بازشو هرکدام با 8 قاب شیشه ای و دو درب چوبی شبیه پنجره ها از حیاط تأمین می شود که از داخل حیاط با حفاظ های فلزی دست ساز پوشیده شده و عبور و مرور از پنجره ها غیرممکن ساخته که این حفاظ ها با چکش کاری فلز آهن ساخته شده چون در آن زمان دانش فنی جوشکاری در ایران هنوز وجود نداشته است. به هر صورت دو در اشاره شده مستقیم از حیاط به زیرزمین راه پیدا می کند که با چهار پله ارتفاع یک متر کف حیاط را به کف زیرزمین می رساند. فقط قسمت جنوبی پلان زیرزمین متقارن است و بقیه قسمت ها نامتقارن است.

نواده استاد محب علی بیک الله چنین به توضیحات خود درباره خانه امین التجار ادامه داد: از زیرزمین دوباره به هشتی بر می گردیم؛ در هشتی ورودی، یک در دیگر با 3 پله و اختلاف ارتفاعی معادل 35 سانتی شهر به انبار کوچک و مستطیل شکلی راه دارد. در سمت چپ، دری وجود داشته که به میان در معروف بوده و فضای هشتی را به دالان نسبتاً باریک و درازی که ازآنجا به ایوان و حیاط مرکزی می رسیده وصل می کند کف حیاط 20 سانتیمتر از دالان پایین تر است. در ورودی ایوان در دالان قرار دارد که با اختلاف ارتفاع 1.10 متر با 5 پله به صورت پنهان به طرف بالا به آنجا می رسیم که این پله ها از حیاط قابل مشاهده نیست.

او افزود: سمت راست این 5 پله در اتاق 3 دری به صورت غیر ایمن باز شده (نصب شده). ایوان خانه امین التجار از نوع کُردی است که سرتاسر جبهه اعیانی شمالی را دربر گرفته و سقف آن در مقابل ارسی ارتفاع بیشتری دارد. در طبقه همکف دو در راهروهای مجاور و ارسی از نوع قاب تو قاب یا قاب قشو با خورشیدی قواره بری (طرح خطی) و شیشه رنگی، 4 در اتاق های دو دری از نوع قاب و تونیکه 8 قابه با خورشیدی قواره بری (طرح خطی) و شیشه رنگی و فلزکاری بسیار زیبا در قاب های پایین با نقش گلدان، گل و برگ و پرنده نصب شده است.

فرزند زنده یاد استاد علی بهزاد گفت: همچنین در ارسی (شاه نشین) 7 دری یا 7 لنگه که از نوع قواره بری با بالاروهای دستی بوده و در محل ساخته شده است (نه اینکه نصب شده). در طبقه فوقانی اتاق گوشواره شرقی (سه دری) بر روی راهرو، اتاق پایینی، (دو دری)، هشتی و قسمتی از راه پله ساخته شده و اتاق گوشواره (سه دری) غربی بر روی راهرو اتاق (دو دری) پایینی ساخته شده و از این جهت مساحت کمتری نسبت به اتاق قرینه خود دارد؛ اما از نمای خارجی حیاط فقط دو درِ آن قابل رویت است که از نوع شیشه خور 8 قابی و بدون حفاظ و جان پناه (بسیار خطرناک) هستند.

پژوهشگر معماری ایرانی بیان کرد: اتاق گوشه شمال غربی با قد پای بلند به (ارتفاع دو طبقه همکف و اول) ساخته شده که هم از راهروی غربی، هم از تالار شاه نشین و هم از اتاق پس تالار با درهای دو لنگه چوبی راه دارد و دارای طاقچه و طاقچه بلند همچنین بخاری دیواری با طرح محرابی و ستونک و گچ بری کلوخه فرنگی است که به لندنی بری نیز معروف بوده است.

بهزاد اضافه کرد: نور این اتاق علاوه بر نورگیر سقفی که موجود نیست (تخریب شده) از سه پنجره نصب شده در گوشواره غربی از نوع قاب و تونیکه کتییه معمولی قاب شیشه ای (بدون حفاظ و جان پناه) و بسیار خطرناک تأمین می شود و این سؤال برای من مطرح می شود که چرا پنجره های طبقه اول این خانه بدون حفاظ، جان پناه یا نزده ساخته شده و ازلحاظ ایمنی بسیار خطرناک بوده و هست. کف ایوان آجرفرش و سقف ایوان که از جهت جنوب آن بر 6 ستون و جرزهای مجاور نهاده شده از نوع قاب با طرح موج مداخل موج است که به آن بند رومی نیز می گفتند و حدس می زنم کار و عمل استاد حسین استاد حاجی است.

محسن بهزاد چنین ادامه داد: دو عدد ستونها به صورت تکی در وسط ایوان و در زیر تاج سقف که به سنتوری نیز معروف است و از نوع منحنی نیم دایره است و 4 ستون دیگر به صورت جفتی (دو جفت) درست در امتداد جرزهای باربر تالار شاه نشین و محل شکستن سقف (اختلاف ارتفاع) قرار گرفته که هر 6 ستون علاوه بر نقش زیبایی، نقش ایستانی نیز دارند و هسته آنها از چوب و بر روی چوبها میخ کوبی و الیاف گیاهی پیچیده شده تا باعث گیرش گچ به چوب شود.

این پژوهشگر معماری ایرانی ادامه داد: تزئینات کتیبه و تاج از انتهای ضلع غربی عرصه شروع شده و با ایجاد گیلوئی ربع دایره (محدب) به ستون های جفتی رسیده و از آنجا به علت اختلاف ارتفاع سقف ایوان در امتداد عمودی ستون ها به بالا رفته و با حرکت افقی مجدد به ستون های تکی رسیده و از آنجا تاج نیم دایره یا سنتوری منحنی را دور زده و پس از قرینه سازی به انتهای ضلع شرقی بنا ختم می شود.

بهزاد بیان کرد: تزئین این گیلوئی پس از ایجاد سه نوع کادربندی تکراری گچ بری برجسته داخل آن با برگ و گل روز (سرخ) به صورت لکه انجام شده و در تاج علاوه بر کادرهای مذکور، دو کادربندی دیگر که یکی برگ تکراری و دیگری زنجیر بافتنی سه رشته است، تاج را دور زده و متن را برای گچ بری کلوخه با گل سرخ و برگ و اسلیمی آماده ساخته که در مرکز آن کادر دایره ای ایجاد شده و داخل آن با بافت حصیری خفته راسته، منحنی به بیرون گچ بری برجسته شده است.

او توضیح داد که بر روی لبه بام و بالا کتیبه و تاج در سرتاسر ایوان و لبه های عمودی آن شیر سر چوبی قرار گرفته که به منظور باران گیری، سایه اندازی و تزئین و تثبیت لبه بام استفاده شده که شامل یکسری اتصالات چوبی بوده و به طرف پشت بام دارای شیب است و روی آن را با مواد مختلف آب بندی می کنند.

این معمار اصفهانی گفت: از شیر سر، در ساختمان های دوره صفوی و در خانه های دوره قاجار اصفهان استفاده شده است. تزئینات گچ بری و ساخت ستون های مدور با سرستون های برگی با دوریسی (یونانی) و نیز ستون هایی با تنه پیچشی به عمارت های دوره قاجار نوعی زیبایی فرنگی مأبانه و جدید داده است.

فرزند ارشد زنده یاد استاد علی بهزاد در توضیح ستونهای جفتی این خانه قاجاری چنین بیان کرد: ستونهای جفتی این بنا هر کدام در کف ایوان به صورت مشترک (چسبیده به هم) شروع می شود و در ارتفاع 20 سانتیمتر از هم جدا و مجدداً در قسمت فوقانی زیرستون به هم وصل شده و از روی پایه ستون یا پاسنگ، محور ستون دارای مارپیچ یا پیچ تا زیر سرستون است که دو ستون مجاور به صورت قرینه اجرا شده و حکایت از پیچش دو گیاه کنگر و اُکانتوس و در دو کادر کنار هم تا زیر سرستون دارد که برگرفته از ستون سازی در معماری دوره رنسانس است.

بهزاد اضافه کرد: در آن دوره 5 نوع سبک ستون رایج است. توسکان، دوریک، ایونیک، کورینتی و ترکیبی که هر سبکی دارای سرستون خاص خود است. معماری رنسانس به لحاظ سبکی پس از گوتیک و بیش از باروک جای گرفته که ابتدا در فلورانس به عنوان پدیده ای نوظهور و پس از آن شهرهای ایتالیا، فرانسه، آلمان، انگلستان، روسیه و غیره را فراگرفت و بین سالهای 1400 تا 1500 میلادی روی داد و تا 1520 نیز ادامه داشت که به رنسانس متعالی مشهور شد.

این بنازاده ادامه داد: این جفت ستون به سبک کورینتی است که سرستون آنها گیلوئی ندارد و به جای آن دارای یک حاشیه گچ بری و سه غلاف است که پس از آن سرستون چهارگوش مستطیلی مشابه سنگی قرار گرفته که در ضلع بزرگ آن دو پیش زدگی و در ضلع کوچک آن یک پیش زدگی به شکل نیم دایره دارد که در زیر هر یک از آنها و در چهارگوش زیر آن برگ گنگررس گچ بری شده است.

او گفت: ستونهای تکی که دارای پایه زیرستون بلندتر از ستونهای جفتی است به شکل گلدان نقش بسته که بر بدنه آن کنده کاری های گاو و گو برگ و زنجیره و تلفیق چدنی کار شده و دارای 7 مقطع محدب و مقعر متفاوت است که پس از آن پیچ و واپیچ شروع شده و با عبور از داخل هم به صورت بافت، کادرهایی دارای طرح دانه تسبیح را جهت گچ بری برجسته کلوخه ایجاد کرده است که در آن نقشی مانند زنگوله و گل سرخ واقع گرایانه و غنچه مزین ساخته و تا زیر سرستون ادامه دارد.

پس از آن سرستون به صورت کمربند 8 ضلعی درآمده و بر آن تخته هشت پر فرار گرفته که یکی نَه یکی دارای آویز دایره ای شکل با حلقه های زیاد است و مجدداً بر فرار آن با ارتفاع کمی بالشتکی افقی با گوشه های پخ خورده قرار دارد که آن هم در چهارگوشش دارای آویز است. نیمی از تخته آخری سرستون از کتیبه گیلوئی و تاج بیرون زده است و به صورت جدا از آنها خودنمایی می کند.

او یادآوری کرد: بالشتک انتهایی که در زیر آن به گچ بری های کلوخه، گل برگ رز مزین شده با پیچ های زیرین تطبیق پیداکرده است. این دو ستون تکی به سبک ترکیبی (ایونیک و کورینتی) شکل گرفته است. در طراحی ستون های دوره رنسانس رعایت تناسب ارتفاع به قطر جزئی لاینفک است و نسبت ارتفاع به قطر آنها در کورینتی 10 به یک و ستونهای ترکیبی 12 به یک است. سرستونها در این بنا فقط به منظور تزئین بکار رفته استف در صورتی که در معماری ایرانی سرستونها که زیر طاق یا تیرهای باربر و لنگه طاق ها قرار می گیرند برای ایجاد سطح اتکا بیشتر به صورت عملکرد سازه ای و در برخی موارد به منظور تزئین یا تلفیق این دو ساخته شده اند.

بهزاد توضیح داد: سرستونها از جنسهای مختلف نظیر سنگ مانند سرستونهای تخت جمشید و شبستان های مسجد آقا نور و مسجد صفا در اصفهان (چوب) سرستون های هشت بهشت، چهل ستون و عالی قاپو (بتنی) سرستون های مسجد شهدای ابن سینا و رواق های جدیدالتأسیس حرم حضرت معصومه (س) در قم (کاربندی قطاربندی) در مسجد سپهسالار تهران (گچ بری)، سرستون های خانه اصفهان ساخته می شوند.

این پژوهشگر افزود: نمای جرزهای دیگر ایوان در طبقه همکف دارای کادربندی و گچ بری برجسته گلدان و قاب مستطیل و بیضی که در بالای سردرها با طرح قلاب و لچک دارای گچ بری کلوخه و بافت حصیری سه رشته ای و برگ کنگر است و با پیش زدگی جزئی و طرح رف سازی کم عرض، طبقه همکف را از طبقه اول جدا کرده است. در نمای جرزهای طبقه اول از تکنیک نقاشی روی گچ، گچ نگاری استفاده شده و همانند گچ بری های طبقه همکف گچ نقاشی شده است.

بهزاد توصیف خانه امین التجار را چنین ادامه داد: از ایوان به طرف تالار شاه نشین می رویم، عبور و مرور فقط از راهروهای مجاور امکان پذیر است، زیرا هفت دری ارسی دارای پاسار یا آستانه با ارتفاع 45 سانتیمتر است که به منظور تکیه دادن به هنگام نشستن (در ارسی یا ایوان) و تفکیک فضای تالار و بیرون و نیز جلوگیری از ورود افراد به صورت مستقیم و گرد و غبار و استحکام چارچوب در آنجا نصب شده است.

او یادآوری کرد: راهروهای طرفین تالار قرینه هستند که پس از ورود به آنها از طریق در چهار لنگه ای که تزئینات فلزکوبی و معرق جایگزین خاتم کاری دارد وارد تالار می شویم این دو در سمت شرق و غرب تالار که روبروی هم است از نوع قاب تو قاب و هر لنگه با سه قاب دارای آستانه و یا پاسار است که از داخل تالار با گره تند (آلت و چوب) خرد شده (تزئین) شده و به دستگیره های برنجی و کشاب های زیبا مزین شده در کتیبه این دو در نیز قاب شیشه ای اجرا شده است.

بهزاد افزود: در گوشه های ضلع شمالی تالار دو در چوبی دو لنگه قاب تو قاب و 6 قابی با تزئینات فلزکوبی، معرق. خاتم کاری نصب شده که در شرقی به فضای پستو و درِ غربی به اتاق شمال غربی دسترسی دارد و همان طور که قبلاً اشاره شد این اتاق دارای نورگیر سقفی از نوع کلاه فرنگی بوده است که فعلاً وجود ندارد. در بالای در مذکور از قوس مثلث تخت 45 درجه که نقش تاج و شیر و خورشید و اسلیمی در آن منبت کاری شده استفاده شده که با دستگیرهای برنجی و کشاب های عالی تزئین شده است.

این معمار گفت: در ارسی که هفت لنگه است و در خانه های تاریخی اصفهان هفت لنگه هستند. این تزئینات رو به داخل دارد و پاسار از داخل با گره کادر (ترقه تند زیر و رو) و زمینه آن با گره تو پر 10 کند، سرمه دان آلت و چوب خرد شده و در ساخت آن از 5 نوع چوب استفاده شده و شمسه های زمینه با کنده کاری و منبت روی چوب برجسته شده است. ارسی به پنجره هایی اطلاق می شود که به روش خاص و کشوئی به سمت بالا باز می شود و به محفظه ای که در قسمت بالا قرار دارد، هدایت می شود و با یک پیچ یا میخ که در زیر آن قرار می گیرد و به جفته ریزه معروف است، می ایستد.

او خاطرنشان کرد: ارسی با توجه به سابقه بسیار زیاد که در معماری ایرانی داشته مطمئناً ایرانی است اما در برخی لغت نامه های اواخر قاجاریه با انتساب به روس ثبت شده است؛ اما به عقیده من با توجه به وجود نمونه های جالبی از ارسی در دوره های قبل از قاجار نظیر ارسی های هشت بهشت و غیره، شاید آوردن شیشه های رنگی آلمانی از روسیه دلیل این انتساب بوده و شاید مقایسه قند ارسی با این نوع پنجره که هر دو اصیل، ایرانی و فارسی هستند موجب این اشتباه شده است. به هر حال چنین موضوعی نیاز به تحقیق و تفحص در کشورهای مختلف دارد.

بهزاد ادامه داد: در ارسی اصلی دارای خِفتک مستطیلی بوده و از نوع آلت و شیشه های رنگی ساخته شده که به قواره بری معروف است و استفاده از شیشه های رنگی به جهت تنوع رنگ فضا، دور کردن حشرات، تأثیرات مثبت روانشناسی رنگ ها بر انسان و ساکنان همچنین جلب نور و پخش آن به درجات رقیق و باریک و کیفیت در کنترل آن به کار می رود که در روشنایی بنا مؤثر است و با توازن و هماهنگی رنگ هاست که به نقش و جایگاه آن در روشنایی و شفافیت بنا پی می بریم و استفاده از پنجره های با شیشه های رنگی در تحقق این هدف به معمار کمک شایانی خواهد کرد که با ایجاد شیار کنشکاف، شیشه ها را بدون استفاده از میخ و چسب نصب می کردند.

او گفت: خفتک آن دارای 5 حاشیه یا کادربندی متفاوت بوده که به 5 پارچه نیز معروف است و به 5 دهانه و دو نیم دهانه تقسیم شده که هر دهانه با طرح اصلی محرابی خرد شده و در وسط و پایین هر دهانه نیم ترنجی قرار گرفته که بر روی آن سر ترنج قاب دار (مستطیل) قرار دارد و متن آن توسط طرح خطی خرد شده و رقص بته جقه ها که به طرح کشمیری نیز معروف است با اندازه ها و زوایای مختلف در آن مشهود است.

نواده استاد محب الله بیک الله چنین توضیح داد: بالاروها نیز با 3 حاشیه و طرح خطی و قوس نیم دایره در بالا و متن آن که طرح خشتی حاشیه دار دارد، ساخته شده در طراحی پشت بغل بالاروها، اسلیمی های چرخشی استفاده شده که در همه آنها با استفاده از بته جغه در زوایای گوناگون زمینه ها پر شده است بر روی وادارها و خطوط اصلی خفتک و بالاروها و نیز چهارچوب آنها از تزئینات آینه کاری استفاده شده و علاوه بر آن بر بدنه و وادارها گل میخ های دست ساز کوچک جفتی استفاده شده که در ارتفاع معین دارای جفته ریزه هست و هر بالارو از داخل دارای دو دستگیره فلزی دست ساز هستند.

این بنازاده گفت: در دیگر نصب شده در ارسی، در پس اتاق تالار شاه نشین است که 3 لنگه بالارو خفتک مستطیلی با 7 حاشیه و متن اصلی با خرد شده و دارای طرح خطی فرم واگیره مستطیل هست که خطوط گره ها وادارها از داخل تالار اصلی آینه کاری شد. بالاروها نیز دارای 5 حاشیه و متن اصلی طرح لوزی با تخمک کوچک و بزرگ هست.

بهزاد اضافه کرد: پاسار آن نیز از گره بسیار زیبای کند 10 و سرمه دان که در زیر وادارهای وسط با تلفیقی از گره چهار شمسه کند، زمینه بسیار زیبایی را خلق نموده است. در ضمن این پاسار دارای حاشیه ای با گره هشت و طبل شل هست. طرح پشت بغل های بالاروها نیز از نوع واگیره به فرم ذوزنقه هست. تزئینات این در دوطرفه بوده که از داخل به صورت تزئینات فرعی هست کلیه طرح ها و متن ها توسط بته جقه با ابعاد مختلف خردشده که به آن پارچه بری نیز می گویند.

این بنازاده با بیان اینکه در تالار شاه نشین اصلی دو در دیگر ارسی گوشوارها طبقه اول وجود دارد که کاملاً قرینه و دارای تزئینات دوطرفه هست و هرکدام سه لنگه بالارو و دارای تزئینات مشابه درهای ارسی اصلی و پس اتاق است، بیان کرد: پلان تالار به شکل نیمه چلیپایی هست و دارای کف فرش سنگی (معاصر) است. سقف تالار تخت و با طراحی هندسی به کادرهای چهار ضلعی مربع و مستطیل، هشت معمولی، کشکولی و نگینی و نیمه سرمه دان و نیز ربع هشت (شمسه فارسی) تقسیم شده که ربع هشت در 4 گوشه آن به صورت لچک قرار گرفت.

سقف دارای کادربندی و گیلوئی زیبانی با حاشیه سازی طرح شیر و قلاب و گچ بری برجسته به همراه آینه کاری و نقاشی پشت آینه هست. سقف ورودی پس اتاق نیز با گچ بری ها و آینه کاری از نوع فرنگی بری آراسته شده و همچنین بدنه های آن نیز تزئیناتی شبیه تالار اصلی دارد. عکس مالک اصلی بنا سید محمد علی امین در قاب بیضی شکل ترتیبات تالار شاه نشین به چشم می خورد.

او افزود: در تالار اصلی 4 عدد طاقچه با قوس نیم دایره وجود دارد که در مرکز آنها آینه های نسبتاً بزرگی نصب شده و بر روی تاج آینه ها تزئیناتی از نوع گره کار شده است. روی جرزها نیز آینه های کوچکتری نصب شده که در اطراف آنها گچ بری برجسته انجام شده و در بین آنها نقاشی پشت آینه به چشم می خورد. گچ بری موجود در بدنه ها (جرز و دهانه ها) از نوع نقوش اسلیمی، گل رز واقعی، برگ مو شاخه های انگور واقعی است.

فرزند زنده یاد استاد علی بهزاد اشاره کرد: بر بالای طاقچه ها با ایجاد دوال و ساخت رف، طاقچه بلندهایی با تورفتگی و عمق کم ایجاد کرده و داخل آنها نیز گچ بری های گلدان و غیره دارد. بر بالای طاقچه و درهای ورودی کتیبه های کوچک از جنس آینه وجود دارد که از قسمت شرق تالار آیت الکرسی را به خط ثلث سفید بر زمینه سبز و قرمز به دور تالار کشیده است. بر بدنه علاوه بر تزئینات ذکر شده نقاشی هایی در قاب های مستطیل و نیم دایره از مناظر طبیعی به صورت نقاشی پشت آینه وجود دارد که در پس اتاق تالار نیز به چشم می خورد.

در پس اتاق تزئینات گچ بری و آینه کاری بدنه ها و سقف به صورت ظریف تری انجام شده و علاوه بر آن دارای مبل دیواری (پنهان) و بخاری دیواری هست که تزئینات یاد شده با اندکی تفاوت شبیه تزئینات تالار اصلی هست.

بهزاد در پایان توصیف معماری این خانه چنین بیان کرد: در بازدید یک ساعته من از این خانه در سی ام آذر 1402 برایم روشن شد که همه اندازه های استفاده شده در این بنا براساس مقیاس انسانی و اندازه های انسان های ایرانی بوده است. ارتفاع درها به اندازه یک مرد متوسط اندام ایرانی بوده و در طراحی اتاق ها، حیاط و غیره از تناسب طلایی ایرانی استفاده شده و شکل همه عناصر بر مبنای همین تناسب است که در بیان معماری و تزئینات باقیمانده خانه امین سعی شد از اصطلاحات اصلی فراموش شده و از یاد رفته استفاده کنم.

در کل تزئینات این خانه را میتوان بسیار شلوغ و پرکار توصیف کرد که معمار برای هنرنمائی و نمایش هنر خود از هیچ کوششی فروگذار نکرده و خانه ای طراحی و ساخته است که گویی ابدی بوده و هرگز رنگ زوال و نقصان را به خود نمی بیند و جلوه ای از بهشت جاودانه است.

این پژوهشگر گفت: مالک اصلی خانه امین التجار «مرحوم حاج سید محمد علی امین» معروف و ملقب به «امین التجار» و برادر ایشان «مرحوم حاج سید احمد امین» ملقب به «افتخار التجار» بوده که این خانه را برای سکونت خود و خانواده هایشان می سازند. بعد از مدتی به دلایلی حاج سید احمد، خانه دیگری شبیه این خانه را در کوچه مسجد تل عاشقان می سازد و محل سکونت خود و خانواده شان را به آنجا انتقال می دهد که به «خانه افتخار التجار» معروف بود. بعداً پدر دکتر اعلم (اولین پزشک متخصص چشم در اصفهان) این خانه را خریداری کرد و در سال 1375 به نام «خانه دکتر اعلم» به ثبت آثار ملی ایران می رسد.

بهزاد توضیح داد: پدرشان مرحوم سید حسن، از نوادگان میر معصوم حسین فرزند سید عبدالحسین خاتون آبادی، مؤلف کتاب ارزشمند (وقایع السنین و الاعوام) بود که با 30 واسطه به امام علی بن ابیطالب (ع) می رسند. همسر سید محمد علی، مرحومه زهرا جناب فرزند حاج مهدی جناب از خانواده های اصیل و سرشناس اصفهانی که علما، نویسندگان و هنرمندان بسیاری از این خاندان در اصفهان زیسته اند.

او ادامه داد: در دوره قاجار لقب هایی مانند امین التجار را به برخی افراد اعطا می کردند. از آنجا که «سید محمدعلی» از تجار سرشناس و مورد اعتماد مردم اصفهان بود، لقب امین التجار به او داده شد. سپس این لقب به یکی از فرزندان پسر ایشان که متولد 1264 شمسی و «سید حبیب الله» نام داشت و پیشه پدر را ادامه داده و از تجار سرشناس اصفهان شده بود به ارث رسید.

این بنازاده یادآوری کرد: حاج سید حبیب الله پس از اصفهان فعالیت تجاری خود را به تهران کشاند و با رجال سیاسی و اقتصادی وقت پایتخت آشنا و مراوده پیدا کرد او را که امانت دار سیاسی و اقتصاد در اصفهان نامیدند و از تجار معتبر و خیر اصفهان در عصر مشروطه حساب میشد که به حمایت مالی از این نهضت پرداخت و از مبارزان اولیه مشروطیت اصفهان به شمار می آمد. او از اعضای انجمن ولایتی اصفهان و از پیروان و همراهان حاج آقا نورالله نجفی بود و پس از آن نیز از اعضای کمیته دفاع ملی شد و در دفاع از اصفهان در مقابل هجوم روسیه دفاع کردند. ایشان از افراد تأثیرگذار در تصویب قانون البسه وطنی در تاریخ 29 بهمن 1301 مجلس شورای ملی است.

بهزاد پیرامون اینکه خانه امین التجار یکی از خانه های زیبای اصفهان است، بیان کرد: «سید حبیب الله» در 21 ذیقعده 1378 با 77 رأی به عضویت انجمن ولایتی اصل اصفهان انتخاب شد که از اعضای فعال آن انجمن محسوب میشد و در تأسیس مدرسه دوشیزگان و ساخت اولین قرائت خانه اصفهان سهم بسزایی داشته اند. ایشان علاوه بر پذیرایی از اعضای کمیته ای که از قم به اصفهان مهاجرت کرده بودند در خانه پدری باغ خود نیز در شمس آباد واقع در شمال اصفهان را در اختیار نیروهای اعزامی به تهران قرار داده بود.

او در دوره های چهارم، ششم، هفتم، هشتم و پانزدهم نماینده اصفهان در مجلس شورای ملی شد و آخرین حضور وی در صحنه سیاست سال 1326 شمسی در انتخابات مجلس دوره پانزدهم در زمان قوام السلطنه است. او در مدت زندگی خود 2 مرحله، مرحله اول زمانی که روس ها اصفهان را تصرف کردند و در مرحله دوم در زمان رضا شاه نیز به اتمام واهی به زندان افتاد.

این معمار اصفهانی خاطرنشان کرد: نام برده، غیر از خدمات فوق، بیمارستان امین را در 29 اسفند 1312 افتتاح کرد. این بیمارستان که بر روی یکی از قدیمی ترین قبرستان های اصفهان به نام سنبلان یا سنبلستان بنا شده و در خیابان ابن سینای امروزی قرار دارد همچنان یکی از بزرگترین بیمارستان های اصفهان است که زیر نظر دانشگاه علوم پزشکی اصفهان به مردم خدمت رسانی می کند. در زمینی به مساحت 40 جریب و با طراحی اولیه مهندس ملوکوف (مهندس وزارت داخله) توسط ایشان ساخته و به بلدیه اصفهان تحویل داده شد. او در زمان آخرین قحطی اصفهان نیز خدمات ارزنده ای را به مردم اصفهان ارائه کرد که در یاد و خاطره مردم باقی است و در 24 دی 1328 درگذشت و در تخت فولاد و تکیه خانوادگی امین در کنار پدرش دفن شد.

او پیرامون اینکه خانه امین التجار یکی از خانه های زیبای اصفهان است، توضیح داد: در سال 1265 شمسی، یک سال بعد از تولد آخرین پسر یعنی «سید حبیب الله»، خداوند به «سید محمد علی» و خانم «زهرا جناب»، پس از 3 فرزند پسر، دختری عنایت می کند که بعداً یکی از افتخارات زن های ایران و اسلام شد. «سیده نصرت بیگم امین» که از 4 سالگی برای آموزش قران و فراگیری خواندن و نوشتن به مکتب فرستاده می شوند در 15 سالگی با پسر عموی خود «حاج میرزا معین التجار» ازدواج می کند.

بهزاد اضافه کرد: این بانوی فاضله با پشتکار و تلاش بی نظیر به تحصیل صرف، نحو، بلاغت، علم حدیث، فقه، اصول و فلسفه و عرفان می پردازد و از اساتیدی شیخ ابوالقاسم زفره ای، حسین نظام الدین کوپایی، سید ابوالقاسم دهکردی، حاج میرزا علی آقا شیرازی (استاد بر حق شهید مرتضی مطهری)، میر سید علی نجف آبادی، کسب فیض داشته، به نحوی که در 40 سالگی مقام و تسلط علمی ایشان مورد تأیید علما و مراجع تقلید وقت از جمله شیخ محمد کاظم شیرازی، شیخ عبدالکریم حائری (مؤسس حوزه علمیه قم) رسید و اجازه اجتهاد گرفت.

ایشان که بانوی معتمده قرن است بسیار بزرگوار، شریف، اصیل، عالم و فرزانه، برگزیده زنان زمان خود و مایه شگفتی دورانش بوده که همیشه خود را «بانوی ایرانی» معرفی کرده اند. سرانجام این زن عاقل، مؤمن و خداشناس (بانوی ایرانی) در تاریخ 23 خرداد 1362 چشم از جهان فرو بستند و در تکیه خودشان (امین) در تخت فولاد اصفهان به خاک سپرده شدند.

این بنازاده پیرامون اینکه خانه امین التجار یکی از خانه های زیبای اصفهان است، بیان کرد: از دیگر بانوان خاندان امین، «بانو عفت الزمان امین» (دختر عموی بانو امین) و فرزند افتخارالتجار است که به همراه بانو امین به مقام علم و اجتهاد رسید و نام این خاندان را برای همیشه در ردیف خاندان های علمی ایران و اصفهان ثبت کردند. ایشان مؤلف کتاب «چهل حدیث امین یا هشت صد و بیست موعظه» هستند، که کتابی مفید و ارزشمند است و تاکنون چند مرتبه تجدید چاپ شده است.

پژوهشگر معماری ایرانی ادامه داد: مدفن این بانو نیز در تکیه امین است. شوهر ایشان نیز مردی فاضل به نام «حسین امین» بود که مدتها ریاست کتابخانه مجلس شورای ملی را به عهده داشت. از جمله خدمات ارزنده خاندان امین التجار در اصفهان، احداث پاساژ امین در بازار فرش فروش های اصفهان، مدرسه حسین امین در خیابان بزرگمهر امروزی ساخت تکیه امین در تخت فولاد اصفهان، ساخت بیمارستان بزرگ امین و غیره را میتوان نام برد. نامشان زنده و یادشان گرامی باد.