نگاهی به آداب و رسوم ماه رمضان در مازندران

ایسنا/ این خبر پیرامون نگاهی به آداب و رسوم ماه رمضان در مازندران برای شما نگارش شده است.

مردم ایران کهن از دیر باز مانند هر تمدن دیرینه ای برای بسیاری از مناسبت های ملی و مذهبی خود آیین های ویژه ای برگزار می کردند، پس از ورود اسلام به ایران نیز بسیاری از مناسبت های اسلامی، رنگ و بوی ایرانی به خود گرفت و حتی ایرانیان آیین ها و مراسم های جدیدی را برای اسلام خلق کردند که پیشتر وجود نداشت، رمضان نیز یکی از مناسبت های اسلامی است که پس از ورود به ایران رنگ و بویی ایرانی به خود گرفت و مردم این سرزمین کهن، آیین های رمضان را به شیوه خود برگزار می کنند.

مردم هر منطقه از ایران زمین، فراسوی انجام فرایض مذهبی و مناسبت های ویژه این ماه، آداب و رسوم خاص منطقه خود را نیز انجام می دهند که به نوعی وابسته به تاریخ، سنت و فرهنگ آن منطقه است.

خانه تکانی مساجد، تکایا و حسینیه ها، استقبال از ماه مبارک رمضان، برگزاری نماز جماعت در این ماه مبارک، شب نشینی و احیاء در سه شب و لیالی قدر، پخت غذای نذری، دعوت افطاری بستگان و دوستان، سحری خوانی و غیره از جمله آداب مرسوم مردم مازندران در این ماه مبارک است.

سحری خوانی از آیین رایج میان مردم در اکثر مناطق است که البته با توجه به ورود تجهیزات ارتباطی رو به فراموشی رفته و وسایل ارتباط جمعی و رسانه های مدرن تاثیری منفی بر کارکرد آیین های کهن با کارکرد اطلاع رسانی گذاشته است. با این وجود اما همچنان برخی از اهالی محل دو ساعت قبل از اذان صبح، یا بر بالای بلندترین منطقه روستا می روند و با اشعار عرفانی مردم را برای سحر بیدار می کنند و یا با در دست گرفتن چراغ و نواختن بر طبل و سر دادن اشعار مذهبی و نوای «سحر برخیز»، «سحر برخیز که صبح صادق آمد» از رسیدن سحر خبر می دهند.

در مازندران رسم بود نونهالانی که تازه به سن تکلیف می رسیدند اولین روز ماه مبارک رمضان افطار نمی کردند مگر اینکه هدیه ای دریافت کنند که در شهرها به پسرها لباس و به دختران چادر یا طلا می دادند اما در روستاها بخشی از مال مثل گاو و گوسفند یا محصول باغ به اسم پسر میشد و برای دختران نیز طلا می گرفتند.

در این خصوص «هما رسولی فر» مادر 75 ساله مازندرانی در خصوص آداب و رسوم قدیمی دیار طبرستان در ماه رمضان می گوید: با آغاز ماه مبارک رمضان هیات امنای مساجد و حسینیه ها از زنان می خواستند برای نظافت و گردگیری اقدام کنند معمولا هر خانواده ای یک نفر داوطلبانه به جمع زنان برای نظافت مسجد محل ملحق میشد، زیرا رسم بود همه زنان و مردان باید نماز را در مسجد بخوانند و در پایان ماه مبارک رمضان نیز بعد از خواندن نماز فطر مبلغی را به امام جماعت هدیه کنند.

وی پیرامون نگاهی به آداب و رسوم ماه رمضان در مازندران می افزاید: در گذشته مثل الان هر چند محله یک مسجد نبود که با صدای دلنشین اذان سحر کنیم؛ در زمان قدیم مرسوم بود یک نفر هنگام سحر در کوچه و پس کوچه ها فانوس به دست با صدای بلند داد می زد که «سحر برخیز که صبح صادق آمد» تا مردم بیدار شوند و اگر احیانا متوجه میشد که چراغ خانه ای خاموش است در آن خانه را می زد و اهالی خانه را بیدار میکرد.

رسولی فر با یادآوری خاطرات گذشته می گوید: در روستاها گذشته از اینکه فردی مسئولیت این امر مهم بیدار کردن مردم را برعهده داشت نقش همسایه ها بسیار تاثیرگذار بود هر همسایه به خانه همسایه خود نگاه میکرد اگر چراغ خانه را خاموش می دید در می زد و برای سحر بیدارشان میکرد.

رسولی فر خاطرنشان می کند: در زمان ما رسم بود حتی اگر کودکان و افراد مسن که قادر به روزه گرفتن نبودند باید سر سفره سحری حاضر می شدند تا ضمن آشنایی با آداب و رسوم مسائل دینی از برکات این ماه برخوردار شوند.

این بانوی مازندرانی با مرور خاطرات گذشته و بازگو کردن برای نسل جدید می گوید: افطاری دادن شاید به این شکل که همه در یک مکان جمع شوند و افطاری دهند مرسوم نبود اما اگر غذایی درست می کردند که احتمال می دادند بوی غذا به مشام همسایه ها رسیده اهالی خانه های مجاور از این طعام افطاری بی نصیب نمی شدند که اغلب شامل آش، فرنی، موشکافی، حلوا، شامی و غیره بوده است.

رسولی فر ادامه می دهد: در ماه مبارک رمضان مردم از گناه کردن و روزه خواری در جمع حتی بین افراد خانواده ابا داشتند وآن را دون اخلاق و ادب می دانستند، زیرا معتقد بودند شأن ماه ضیافت خدا باید حفظ شود.

این خانم مازندرانی با یادآوری خاطرات گذشته اظهار می کند که در زمان قدیم یادم هست؛ اگر کسی مریض بود سعی میکرد در حد توان روزه بگیرد اگر مجبور به مصرف دارو میشد در طول روز تنها به خوردن دارو اکتفا میکرد اما چارچوب ماه مبارک حفظ میشد.

وی با اشاره به اینکه بیشتر خانواده ها در شبهای احیاء و شب شهادت حضرت علی (ع) اقدام به پخت آش نذری، حلیم و خیرات غذا می کردند، اظهار می کند: شب های احیاء که میشد حتی بیماران و کسانی که روزه برآنها واجب نبود روزه می گرفتند و افطاری می دادند. رسم بود در روستاها کسانی که دامدار بودند به نیت آقا امیرالمومنین (ع) یک وعده شیر روزانه را صبح ضربت خوردن آقا بین همسایه ها تقسیم می کردند.

رسولی فر با بیان اینکه ولایتمداری مردم کهن دیار طبرستان دیرینه و در وجودشان است، می گوید: لباس سیاه پوشیدن، ممانعت از خندیدن، توجه به نماز سروقت، گناه نکردن در روز و شبهای احیاء و برگزاری مراسم روضه خوانی بسیار مورد توجه بود ضمن اینکه بیشتر افراد شب احیاء را نمی خوابیدند؛ در خانه یا مسجد تا صبح مشغول راز و نیاز شده و با زمزمه دعای جوشن کبیر شب را به صبح می رساندند.

رسولی فر می افزاید: ماه رمضان که میشد همسایه ها جمع می شدند و یک خانم که مسلط به قرآن بود قرآن را تلاوت میکرد و بقیه گوش می دادند با عنوان «ختم قرآن در یک ماه» با این نشست ها تا آخر ماه رمضان حتی افرادی که قادر به ختم قرآن نبودند موفق می شدند از این کتاب زنده الهی بهره ببرند.

وی با بیان اینکه زیارت اهل قبور و حضور در یکی از نزدیکترین امامزادگان منطقه، یکی دیگر از سنت های قدیم در ماه مبارک رمضان مازندرانی ها بود، خاطرنشان می کند: حتی مادران باردار هم تا زمان وضع حمل حاضر به روزه خواری نبودند.

رسولی فر پایبندی به اعتقادات دینی را در نسل های گذشته پر رنگ تر از نسل جدید میداند و می گوید: امروزه به بهانه های مختلف مردم از روزه گرفتن امتناع می کنند در حالی که روزه گرفتن یکی از راههای کسب سلامتی است، گذشته از اینکه روزه داری جسم وروح انسان را سبک می کند، کسانی که روزه می گیرند در پایان این ماه بخوبی آن را حس می کنند.

رسولی فر یادآور شد: توجه به آداب و رسوم گذشته همیشه زیبا و انگیزه بخش است نقش والدین در آموزش دینی کودکان بسیار پررنگ بود والدین برای تشویق کودکان به نماز و روزه داری ابزارهای تشویقی جالبی داشتند اما امروزه خود والدین نیز به عمق فواید روزه داری واقف نیستند و بسیاری از ارزشها کم رنگ شده است.