نشست تخصصی هنر رمی در تاروکتونی میتراییسم برگزار شد

ایسنا/ براساس آخرین اخبار منتشر گشته و گزارشهای بدست رسیده، نشست تخصصی هنر رمی در تاروکتونی میتراییسم برگزار شد.

این نشست به صورت برخط و به کوشش «بنیاد فرهنگی ایران و انیران باستان» با حضور محمد کشاورز دیوکلایی، عضو کمیته علمی معماری دستکند ایکوموس ایران برگزار شد و اسماعیل سنگاری، عضو هیئت علمی تاریخ دانشگاه اصفهان و از پایه گذاران بنیاد یاد شده هدایت نشست را به عهده داشت؛ بنیادی که سنگ بنای آغازین آن در مهر 1401 و در آغاز ترم پاییزی دروس دانشجویان دکتری ایران باستان دانشگاه اصفهان و با هدف آشنایی با پژوهش های روز دنیا در زمینه مباحث ایران و جهان باستان شکل گرفت.

دیوکلایی در این نشست صحبت هایش را در باب «هنر رمی در تاروکتونی میتراییسم» این گونه آغاز کرد: می خواهم از واژه «هنر» شروع کنم، وجود هنر بازتابی از ثروت هر تمدن است. از رم باستان نیز آثار هنری بسیاری به یادگار مانده است که انعکاسی از همان توانمندی اقتصادی آن به شمار می آید.

او که گرایش تخصصی اش «علوم و فناوری برای حفاظت میراث فرهنگی» است و کارشناسی ارشد خود را در رشته «تکنولوژی علوم میراث فرهنگی» و از دانشگاه «ساپینزا ایتالیا» دریافت کرده، افزود: «تاروکتونی» یا روایت قربانی گاو نر به دست میترا براساس تحقیقاتی که در نیم قرن یا دو قرن اخیر حاصل آمده ، میتوان گفت از فرهنگ و فلسفه ایران و هند به غرب وارد شد. تحت حوزه شاهنشاهی رم در قسمتی از بین النهرین، ارمنستان، سوریه تا بخش هایی از یونان، ترکیه و...معابدی میتراییسمی می بینیم که پیوندی نزدیک با تاریخ ما در دوران اشکانیان و ساسانی دارند.

عضو کمیته علمی معماری دست کند ایکوموس ایران گفت: تعداد معبدهای کشف شده در اروپای اکنون به بیش از 200 مورد می رسد. قابل ذکر است که در باب گسترش آیین میترا در غرب نظرهایی وجود دارد؛ براساس یکی از آنها سربازان رمی در جنگهای خود که با پارتیان داشتند، زمینه ورود این آیین را به اروپا فراهم کردند. به نظر می رسد شهرت خدای میترا به جنگ آوری در گرایش سربازان به آن نقش داشته است. از طرفی میتوان گفت دریانوردان، تاجران و دزدان دریایی نیز در انتقال این آیین به اروپا تأثیراتی داشتند. حتی برخی امپراتوران رم از جمله کومودوس به مهر باور یافتند. توسعه و ترقی آیین مدنظر به میزانی بود که امروزه در گستره وسیعی از اروپا ما شاهد وجود معابد میترا هستیم.

این پژوهشگر باستان پیرامون اینکه نشست تخصصی هنر رمی در تاروکتونی میتراییسم برگزار شد، ادامه داد: با وجود این پراکندگی گسترده، در نشست امروز قصد دارم بیش از همه از معابد میترا در استان لاتزیوی ایتالیا بگویم که رم نیز در آن واقع است و فرصت دیدار نزدیک از آنها را داشته ام. هم درباره این عبادتگاه ها و هم در خصوص اشیای مربوط به آنها که در موزه هایی چون واتیکان نگهداری می شوند، میتوان صحبت کرد. در رم تاکنون 10 معبد شناسایی شده است اما براساس تحقیقات میتوان حدس زد که بیش از 100 معبد در این شهر وجود داشت. این آمار و پژوهش های دیگر اهمیت میتراییسم را در جهان باستان منعکس می کند.

عضو کمیته علمی معماری دستکند ایکوموس ایران تأکید کرد: معابد میتراییسم در فرهنگ اروپایی کلمه مختص به خود را داشته است. و در بیانش از «معبد» استفاده نمی کردند، بلکه به تنهایی واژه میترائیوم (Mithraeum) را به کار می بردند. در واقع، اتفاقی که افتاده، این است که مشتقی از واژه «میترا» به اسم مکان تبدیل شد. این موضوع نیز حکایت از اهمیت و رواج بسیار میتراییسم در اروپا دارد.

کشاورز دیوکلایی خاطرنشان کرد: نمونه هایی از معابد میترا در کاخ ها، خانه های افراد ثروتمند یا در منازل شخصیت های برجسته چون فرماندهان نظامی رم پیدا شده است. در مکان های تفریحی مانند حمام ها نیز که مصداقشان در دنیای کنونی مجتمع های بزرگ فرهنگی ورزشی است، معابد میترایی یافت می شود. به طور کلی، اروپاییان در محلات مقدس شهر، کنار آب ها، پادگان ها و در مجاورت بازارها نیز دست به ساخت معبد مهر می زدند. در کلام باید گفت که معابد میترایی در اروپای باستان جزئی از بستر شهری و در گستره زیست روزمره آنان بود.

این عضو «انجمن بین المللی ایزمئو» در رم ایتالیا توضیحاتش را چنین پی گرفت: معابد میترایی براساس تکنیک های سنگی، آجری و استفاده از انواع اندود ساخته میشد. در تزئیناتشان نیز از نقش برجسته، نقاشی دیواری، موزاییک کاری و غیره استفاده می کردند. در ساختار معابد رمی یک «ورودی معبد»، «هشتی»، دو قسمت «سکوی نشستن میتراپرستان»، «راهروی اصلی معبد» و «مهرابه و تاروکتونی» وجود داشت.

او اضافه کرد: پلان آنها نیز مستطیل شکل بود. گفتنی است خون گاو، محل ریختنش همان «راهروی اصلی معبد» به شمار می رفت. برخی معابد مکان های جانبی دیگری چون آشپزخانه، مدرسه و چند اتاقک با کاربری های گوناگون نیز ممکن بود داشته باشند. علی رغم این شناختی که در غرب وجود دارد، هنوز در ایران ساختار معابد میترایی برایمان نامفهوم و مبهم است.

این نویسنده همچنین با اشاره به معبد «سوتری» در استان لاتزیو گفت: براساس گونه شناسی، این معبد «دستکند» و تراشیده شده از سنگ های آتشفشانی است. همچنین در کنار یک آمفی تئاتر و مقابری قرار دارد که به قرن دوم بعد از میلاد مسیح باز می گردد. پلان آن نیز به همان ویژگی های کلی که گفتم شباهت دارد. گفتنی است که معابد دستکند در لاتزیو بسیار کم شمار و بین 3 تا 4 مورد هستند.

محقق کشورمان سپس تأکید کرد که بیشتر معابد مورد بحثم بین سالیان 1930 تا 1963ـ1970 میلادی کشف شده اند و ضمن نام بردن از هر یک و نشان دادن تصویرشان، معماری و برخی داده های دیگر آنها را نیز بررسی کرد. عبادتگاه های مدنظرش از این قرارند: «مارینو»، «دروازۀ رم»، «لوکرتزیو مناندرو»، «حیوانات» یا «مارها»، «فلیچیسسیمو»، «رد پا» یا «پلنتا پدیس» و «حمام»

او همچنین به اهمیت نوشتن و ثبت اطلاعات در فرهنگ رمیان اشاره و سپس درباره واژه «تاروکتونی» این گونه ذکر کرد: «تارو» ریشه در کلمه گاو دارد و مقصود گاو نر است. «تاروکتونی» نیز اصطلاحی محسوب می شود که طبق آن، میترا دست به قربانی گاو نر سفیدی می زند. عملی را که در تاروکتونی رخ می دهد، برخی مرتبط با صور فلکی دانسته اند. تاروکتونی در معابد میترایی غرب همچون شناسنامه است. موقع حفاری های باستان شناسی اگر به نقش تاروکتونی بر بخوریم، به راحتی می توانیم بگوییم که اینجا یکی از معابد مهر بود. در کنار بحث «قربانی کردن» گاو، مسئله «زخمی کردن» گاو هم وجود دارد که درخور بررسی است.

کشاورز دیوکلایی یادآور شد: براساس نقش های به یادگار مانده، میتوان گفت ما در معابد با عمل قربانی کردن گاو روبرو بودیم که در پیامد آن خون او جاری میشد و دیگر حیوانات از این خون می نوشیدند. این آیین تاروکتونی بارها بر بناهای مختلف، ظروف، سکه ها و غیره ثبت شده است و همگی به همان قربانی کردن گاو یا گاو کشی اشاره دارند.

این پژوهشگر تاریخ و معماری افزود: بر ساس آثار بجای مانده هنری باید گفت در تاروکتونی اصیل، خدای میترا زانو زده است. پای چپش بر گردن یا پشت گاو فشار وارد می کند و پای راستش نیز رها قرار می گیرد. لباس تن او نیز پارتی است. همیشه کلاه فریجی بر سر دارد و شنلی نیز بر دوشش و رها بر باد به چشم می خورد. خنجری هم در دست راست دارد که در پوزه گاو نر فرو کرده. خدای مهر ضمن قربانی از نگاه کردن به گاو خودداری می کند. هر کدام از اینها مفاهیمی دارد و شایسته بررسی است. قابل ذکر است که واژه تاروکتونی در متون فارسی امروز هم دقیقاً به همین صورت ذکر می شود.

دانش آموخته «تکنولوژی علوم میراث فرهنگی» از ایتالیا یادآور شد: در تصاویر و مجسمه ه ای تاروکتونی، همواره سگ و مار و عقرب نیز وجود دارد. وجود آنها را به صور فلکی نسبت می دهند. این سه مورد، نماد زمین و باد و اهرمین اند. دو مشعل دار نیز در کنار میترا به چشم می آید که نماد شب و روز، مرگ و زندگی یا پایان و آغاز هستند.

دیوکلایی در بحث پایانی خود تأکید کرد: عناصر دیگری نیز وجود دارد که در غالب تاروکتونی ها دیده می شوند. سپس ادامه داد: یکی از آنها خدای خورشید محسوب می شود که بر یک ارابه و چهار اسب سوار است. یک گوی نیز در دستانش وجود دارد. کلاغی نیز یافتنی است. خدای ماه یا گاوچران نیز به چشم می آید. شرحی که داده شد، کلاسیک ترین حالت از یک تاروکتونی به شمار می رود. البته سلیقه هنرمند مجسمه ساز در برخی تغییرات تاروکتونی ها نقش داشت. موزه واتیکان از جمله اماکنی است که آثار متعددی با موضوع تاروکتونی در آن وجود دارد.