دیدنی های شهر سوخته، نماد تمدن شهر نشینی در دنیای باستان

نام شهر سوخته برای بیشتر ایرانیان نامی آشنا است اما تعداد کسانی که از این مکان باستانی ایرانی واقع در زابل اطلاعات کاملی دارند اندک است. شهر سوخته بقایای شهری است به جا مانده از پنج هزار سال پیش که اصول شهرسازی و پیشرفت اهالی آن در صنعت و صنایع دستی و پزشکی حیرت آور است. برای شناخت بیشتر تاریخچه شهر سوخته، این منطقه باستانی واقع در حوالی زابل در ادامه با ما در دیدنی های شهر سوخته همراه باشید. لازم به ذکر است که دسترسی به شهر سوخته چندان هم سهل و راحت نمی باشد.

موقعیت جغرافیایی برای دسترسی به شهر سوخته

شهر سوخته در استان سیستان و بلوچستان قرار دارد و در حاشیه جاده زابل به زاهدان واقع شده است. اگر 56 کیلومتر از جنوب زابل فاصله بگیریم به تاریخچه شهر سوخته می رسیم. این مکان باستانی در حقیقت بر روی آبرفت رودخانه هیرمند به دریاچه هامون ساخته شده بوده و در دوران خود منطقه ای ساحلی محسوب می شده است در دورانی که با نام دوره برنز شناخته می شود. در 23 ژوئن سال 2014 میلادی و در سی و هشتمین اجلاس یونسکو شهر سوخته به عنوان میراث جهانی یونسکو شناخته شد. این بنای تاریخی زابلی هفدهمین اثر ثبت شده ایرانی در یونسکو است. امروزه و با توجه به کاوش هایی که صورت گرفته به جرات می توان دیدنی های شهر سوخته را پیشرفته ترین شهر در 5000 سال پیش نامید و به آن بالید.

پیشینه کاوش ها و یافته های شهر سوخته

اولین اسناد مکتوبی که درباره شهر سوخته می توان یافت باز می گردد به خاطرات کلنل بیت، مامور نظامی بریتانیا که در دوره قاجار سفری به زابل داشته است. کلنل بیت به دلیل وجود خاکستر فراوان در اطراف این منطقه آن را شهر سوخته نامید چون به این نتیجه رسیده بود که این محوطه در اثر آتش سوزی مهیبی از بین رفته و خاکسترهای اطراف از آن دوران به جا مانده است. در سال 1937 میلادی سر اورل اشتین به قصد کاوش، سفری به زابل و شهر سوخته انجام می دهد و مطالب سودمند و مفیدی از این محل یادداشت می کند اما کاوش و تحقیقات اصلی را مارتیسو توزی ایتالیایی به همراه تیم باستان شناسی خود از سال 1346 هجری شمسی آغاز کرد. این تحقیقات تا سال 1357 هجری شمسی و پیروزی انقلاب ادامه داشت و بعد از آن به دست سازمان میراث فرهنگی استان سیستان و بلوچستان سپرده شد.

آیا این شهر سوخته است؟

همانطور که گفته شد وجود خاکستر فراوان در اطراف این منطقه باستانی باعث شد تا اولین کسانی که پا به این محوطه 5000 ساله گذاشتند آن را شهر سوخته بنامند اما واقعیت چیز دیگری است. ادامه کاوش ها و تحقیقات نشان داده که دلیل افول و میرایی این شهر با تمدن و کهن تغییر مسیر رود هیرمند و در ادامه حمله اقوام همسایه بوده است. در واقع در دیدنی های شهر سوخته شی و ابزاری مبنی بر وجود جنگ افزار نیز کشف نشده و مردمان شهر سوخته زابل در صلح و همدلی در کنار هم زندگی می کرده اند اما دلیل وجود آن همه خاکستر چه بوده است؟ اهالی شهر سوخته زابل مردمانی بوده اند که بر پایه صنعت امرار معاش می کرده اند. کوره های فعال صنعتی از اصلی ترین دلایل وجود خاکستر در شهر سوخته است. در دوران بعد از خرابی و از بین رفتن تمدن شهر سوخته، این مکان مسیر عبور اقوام کوچ نشین بوده و محلی بوده برای اسکان یک یا دو روزه. در این مدت مردمان کوچ نشین برای طبخ غذا اقدام به کندن زمین و روشن کردن آتش می کرده اند که وجود حفره های فراوان طبخ غذا نیز مزید بر علت گشته تا این منطقه، سوخته به نظر بیاید.

شهر سوخته در پنچ هزار سال پیش

این شهر واقع در نزدیکی زابل در زمان خود 280 هکتار مساحت داشته و دارای پنج بخش بوده است:

1 بخش مسکونی در شمال شرقی

2 - بخش مرکزی

3 - منطقه صنعتی

4 - بناهای یادمان

5 - گورستان

این محوطه قدیمی و باستانی در حدود 18 متر بالاتر از سطح زمین های دور و بر خود است. این منطقه در زمان خود بسیار سرسبز بوده و طبیعت آن با سپیدار، افرا و بید مجنون پوشیده شده بود. رودخانه دائمی و پر آب هیرمند نیز به دریاچه هامون می ریخته و آن را تبدیل به محلی برای زندگی گونه های مختلفی از جانوران کرده بود که از این حیث نیز قابل توجه است. این محل زیست باستانی در دوران خود دارای یک نقشه منظم شهر سازی بوده و لوله کشی آب و فاضلاب از شگفتی های این شهر در دروران باستان است. در کاوش هایی که میان گورهای کشف شده انجام گرفته مشخص شده مردمان این منطقه قدیمی، مردگان خود را به سه شکل دفن می کرده اند. با کفن، با یک لباس به شکل زیر انداز و روانداز و یا فرش کردن ته گور و دفن کردن جنازه با لباس. بدون شک و هیچ تردیدی صنعت و پیشرفت مردم در این حرفه از شگفتی های این شهر زابلی در دنیای باستان است. یافتن زیورآلاتی از لاجورد و طلا و اثبات وجود صنعتی که ورقه و مفتول هایی طلایی به ضخامت کمتر از یک میلیمتر را تولید می کرده، نشان دهنده دانش بالای اهالی شهر سوخته است. البته نباید از این نکته غاقل شد که در آن دوران شهر سوخته تنها تمدن موجود بر روی زمین نبوده و تمدن های معروفی دیگری نیز در آن برهه از تاریخ می زیسته اند. تپه یحیی، تل ابلیس، بم و شهداد تعدادی از این تمدن های باستانی است. حصیر بافی، سنگ تراشی، سفال گری، ماهیگیری، نساجی، جواهر سازی و آهنگری گوشه ای از فعالیت صنعت گران شهر سوخته است. یافت 12 نوع بافت پارچه در چند رنگ نشان دهنده عظمت صنعت در تاریخچه شهر سوخته در حوالی زابل است.

چند شگفتی کشف شده در شهر سوخته

در کاوش های اخیر که با کمک باستان شناسان داخلی و خارجی صورت گرفته اشیایی شگفت انگیز در این منطقه باستانی حوالی زابل پیدا شده است. این اشیا به قدری شگفت انگیز هستند که تاریخ آشنایی انسان های دوران باستان با برخی علوم را به چندین قرن قبل تر برده است. در ادامه با چند شگفتی از دیدنی های شهر سوخته آشنا خواهید شد.

خط کش پنج هزار ساله

پیدا شدن یک خط کش ده سانتی متری از جنس چوب آبنوس در شهر سوخته یکی از عجایب کشف شده از تاریخچه شهر سوخته است. نکته اساسی در این کشف دقت نیم میلی متری به کار رفته روی این خط کش است. این دقت بالا نشان دهنده پیشرفت علوم ریاضی و مهم بودن دقت اندازه گیری در نزد صنعت گران این منطقه باستانی و قدیمی است.

نخستین انیمیشن کشف شده

پیدا شدن جامی پنج هزار ساله در یک گور، شگفتی کاوش گران را بر انگیخت. روی این جام تصویرهایی از یک بز و درخت نقاشی شده است. نکته جالب توجه حرکت هدفمند بز به سمت درخت است که طی پنج مرحله به آن می رسد و با چرخاندن جام می توانید به اولین انیمیشن جهان بنگرید و به عظمت و شکوه دیدنی های شهر سوخته در پنج هزار سال پیش پی ببرید.

قدیمی ترین تخته نرد جهان

تا قبل از شکافتن گور شماره 761 در شهر سوخته، قدیمی ترین تخته نرد جهان متعلق به تخته نردی بود که در گورستان سلطنتی «اور» واقع در بین النهرین کشف شد. اما تخته نرد مستطیلی که از چوب آبنوس ساخته شده و در شهر سوخته زابل کشف شد تمام معادلات را به هم ریخت. ماری که بیست بار به دور خود حلقه زده، زینت بخش این تخته نرد 20 خانه است. 60 مهره مخصوص این بازی نیز در ظرفی سفالی و در کنار همین تخته کشف شده است. مهره هایی که بسان سنگ های رایج شهر سوخته در آن دوران همگی از جنس عقیق، فیروزه و لاجورد هستند.

اولین چشم مصنوعی تاریخ بشریت

4800 سال پیش یک زن 25 تا 30 ساله در ایران، حوالی زابل کنونی در شهر سوخته صاحب یک چشم مصنوعی شده است. باور کردنی نیست؟ این چشم مصنوعی که از قیر طبیعی و چربی جانوری ساخته شده، دارای ریزترین مویرگ های یک چشم طبیعی است که توسط مفتول هایی از طلا یه قطر کمتر از نیم میلی متر طراحی و ساخته شده است. طراحی مردمک و سوراخ های نگهدارنده این چشم مصنوعی تمام کاوش گران را انگشت به دهان کرده و نام این منطقه باستانی را بر سر زبان جوامع پزشکی نیز انداخته است چرا که در این مکان 5 هزار ساله جراحی مغز نیز انجام می گرفته است که در تاریخچه شهر سوخته ثبت شد.

جراحی مغز باستانی

انجام جراحی مغز جهت درمان بیماری هیدروسفالی و خارج کردن مایع جمجمه یک دختر 12 یا 13 ساله از دیگر شگفتی های انجام شده توسط پزشکان شهر سوخته در 4800 سال پیش است. تمام این شگفتی ها نشان دهنده پیشرفت تمدن در شهر سوخته می باشد. شهری که امروزه در بیابان های اطراف زابل واقع است و همچنان باستان شناسان در حال کاوش و یافته های جدید در تاریخچه شهر سوخته هستند.

دسترسی به شهر سوخته زیبا

قبل از رفته به شهر سوخته و دیدن این اثر باستانی هیجان انگیز فراموش نکنید که باید همراه خود بطری آب ببرید تا در اثر گرما دچار رنج و بیماری نشوید. بعد از اطمینان از برداشتن بطری آب و پوشیدن لباس های خنک با رنگ روشن از شهر زابل راه بیفتید. یکی از بهترین راه ها برای دسترسی به شهر سوخته، سفری 56 کیلومتری با اتومبیل شخصی از زابل است. این اثر باستانی در حاشیه جاده زابل به زاهدان قرار دارد. برای اقامت نیز باید به هتل و یا مسافرخانه های شهر زابل بروید. در صورت نداشتن وسیله نقلیه شخصی باید از تورها و یا کرایه کردن ماشین استفاده کنید. به خاطر داشته باشید جمعه صبح ها شهر سوخته تعطیل است و امکان دیدن آن برای عموم وجود ندارد.