شب چله آیینی ایرانی با آوازه جهانی است

ایرنا/ براساس آخرین خبرهای بدست آمده و گزارشات منتشر شده، شب چله آیینی ایرانی با آوازه جهانی است.

آرام آرام بچه ها و نوه ها از هر گوشه شهر از راه می رسند، پدربزرگ آخرین بررسی ها را انجام می دهد، هندوانه، انار، خرمالو، پرتقال، آجیل و شیرینی همه چیز آماده است، مادربزرگ از صبح خورشت فسنجان معروفش را بار گذاشته ترش و شیرین یا ملسش را کنترل می کند، شاید هم هر سه طعم را جداگانه درست کند، کدو حلوایی با طعم دارچین و پودر پسته که سفارشی نوه هاست...؛ امشب شب یلدا است.

یلدا / شب چله با همه رسم و رسوم باستانی و آیینی خود، سال دوم جهانی شدنش در یونسکو را هم پشت سر می گذارد، نهم آذر 1401 بود که «یلدا/ شب چله» به عنوان نوزدهمین عنصر میراث فرهنگی ناملموس ایران در هفدهمین نشست کمیته بین الدولی پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس یونسکو در پرونده ای مشترک میان ایران و افغانستان در رباط مراکش ثبت جهانی شد.

شب یلدا و آیین نوروز از رخدادهای فرهنگی بزرگ و باستانی فارسی زبان در منطقه ایران فرهنگی است که البته آوازه جهانی دارند، امسال هم جشن سده عنوان جهانی گرفت و قرار است در نوبت بعدی اجلاس یونسکو پرونده جشن مهرگان هم برای جهانی شدن توسط ارزیابان و کارشناسان مورد بررسی قرار گیرد؛ همگی نشان می دهد میراث ناملموس ایران جایگاه معتبر و فاخر در جهان دارد، اتفاقا از همین منظر ایران در میان 182 کشور جهان در رتبه پنجم ثبت آثار جهانی است.

هر کدام از این پرونده های ناملموس در دودهه اخیر به صورت مشترک با کشورهای همسایه و همجوار ثبت شده اند، نوروز میان ایران و 11 کشور، جشن سده میان ایران و تاجیکستان و یلدا هم مشترک میان ایران و افغانستان؛ اما جدا از این روندها این آیین ها به رسم و رسوم خود میان اقوام و ملت ها زنده است و پاسداری می شود، اما آنچه در پاسداشت یلدا موج می خورد و شورای فرهنگ عمومی کشور آن را به عنوان «روز ترویج فرهنگ میهمانی و پیوند با خویشان» یاد کرد همین رسم زیبای جمع شدن در خانه بزرگ خانواده و شب نشینی با جمع خانواده است از بزرگ تا کوچک در کنار هم دور یک سفره و میز.

براساس مقاله شب چله آیینی ایرانی با آوازه جهانی است، باید بدانید که یلدا بعد بین المللی دارد، در میان مردمان فارسی زبان تا تاجیکستان و افغانستان عزیز شمرده می شود، سابقه اش به گذشته های دور می رسد، اوج این اشتراک زبانی به جز سفره پربرکت از محصولات کشاورزی، در شاهنامه خوانی و فال حافظ است. رسمی که پدربزرگ ها و مادربزرگ های خوش سخن چه از رو چه از بر به نقل خاطره ای و داستانی برای فرزندان روایت می کنند و حتی اگر تکراری هم باشد، همه خانواده به گوش جان می شوند، حال اگر پندآموز باشد که اعلا است.

گاهی هم پدربزرگ از بچه ها می خواهد که شاهنامه را بخوانند و خود به زبان ساده و روان داستان را معنی می کند به طوری که کودکان یا افرادی که سواد ندارند به خوبی معنی ابیات شاهنامه را درک کنند. پدر بزرگ یا مادر بزرگ به گفتن قصه هایی برای کودکان می پردازند که این قصه ها بیشتر جنبه افسانه ای دارد. اما هر سال شنیدنش روح زنده جمع خانواده است، قصه هایی که دیو شکست خواهد خورد، روشنایی بر تاریکی فایق می شود. انتهای قصه یلدا همین است سرما می رود و سبزی و بهار بالاخره از پشت کوههای بلند خواهد آمد.

حافظ که شیرینی و آرام دل چله نشینیان است، در شب یلدا هر عضو خانواده نیت کرده و بزرگ خانواده دیوان حافظ را می گشاید، سپس ابیات را خوانده و براساس میزان درک و فهم خود آن را تفسیر می کند. امید و آرزو هدیه ای است که لسان الغیب پای سفره یلدا به دوستداران شعر فارسی می دهد.

براساس مقاله شب چله آیینی ایرانی با آوازه جهانی است، باید بدانید که در میان جمع نوعروسی باشد، گل مجلس است و بهترین کادوها برای اوست، تازگی ها کادوها نقدی شده اما سنت یلدا پارچه ها و لباس ها و شالهای رنگارنگ برای نوعروس خانواده است، ذوق هنری هم که چاشنی آن باشد کادوهایی زیباست با همراهی و شعرخوانی که رسم خانواده تازه داماد است.

سفره یلدا در هر منطقه و در میان هر قومی براساس اقتصاد کشاورزی آن اقلیم شکل می گیرد، نوع معیشت مردم بر نوع پذیرایی و سفره آرایی این شب تاثیر می گذارد. به جز میوه های فصل از زمان های دور در شب یلدا خوراکی هایی همچون گندم بریان شده، هسته زردآلو، زردآلوی خشک، مغز گردو و...زینت بخش سفره های شب یلدای مردم است، هندوانه و انار دیگر پای ثابت سفره یلداست فرق ندارد مردم روستا یا شهر، یلدا طعمی میان این دو میوه خوش رنگ است، این تنوع و تکثر تا هرجایی که فرهنگ ما ایرانیان نفوذ کرده باشد رفته است، مردمان افغانستان و تاجیکستان هم این سفره را کمابیش حفظ کرده اند. ایران به عنوان پرچمدار زبان و فرهنگ فارسی بر فرهنگ و آداب و رسوم دیگر فارسی زبانان جهان تاثیر گذاشته است.

یلدا پایان تاریکی و ظلمت است و طلوع صبح، نویدبخش نور و روشنایی، امید و حیات و آمدن بهار است؛ هنوز هم برخی خانواده ها با ذوق دور کرسی می نشینند هر چند کوچک باشد حتی برای یادگاری گرفتن عکس هایی در این شب دلپذیر. هنوز هم برخی مادربزرگ ها کرسی هایی را با لحاف خوش نقش و نگاری از پارچه های رنگارنگ و زیبا تزیین می کنند، اگر چه شاید در اغلب خانه های آپارتمانی به راحتی نتوان بساط کرسی دایر کرد، اما فکر و خیالش هم برای بچه ها زیباست. حتی وقتی آلبوم ها را ورق می زنند و سوال می کنند کرسی کرسی که می گویید این است.

شب یلدا/چله آیینی فرهنگی باستانی ایرانیان است، اگر چه سالیان دور و دراز است آوازه جهانی دارد، و فراتر از منطقه ایران فرهنگی در گوشه گوشه جهان می شناسند، اما از سال گذشته در فهرست جهانی یونسکو به عنوان نوزدهمین میراث ناملموس ایران ثبت شده است.

یلدا از غروب آفتاب 30 آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب در یکم دی ماه (نخستین روز زمستان) است که از آن به عنوان بلندترین شب سال یاد می شود و طبق اسناد در کشورها و مناطقی چون ترکیه، پاکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، کردستان عراق، جمهوری آذربایجان و ایرانیان در اقصی نقاط جهان گرامی داشته می شود.

به پیشینیه یلدا اگر بخواهیم رجوع کنیم، ابوریحان بیرونی، منجم، ستاره شناس، ریاضیدان، مورخ، جغرافیدان بزرگ ایرانی جشن کهن یلدا را میلاد اکبر یا میلاد خورشید نامیده است. یلدا برگرفته از واژه سریانی به معنای زایش است. شبی که نوید پیروزی نور بر تاریکی و غلبه گرما بر سرماست. اما واژه شب چله در فرهنگ عامه به چله بزرگ (40 روز اول زمستان) و چله کوچک (20 روز بعد از آن) گفته می شود و در ادبیات فارسی از جایگاه برجسته ای برخوردار است.

در سنتهای رایج باستان، ایرانیان در شب یلدا تا صبح به شادی و نیز دعا و نیایش می پرداختند و با بیدار ماندن طلوع خورشید سپیده دم را انتظار می کشیدند تا خود شاهد دمیدن خورشید باشند. ایرانیان روز نخست دی را روز برابری انسانها می پنداشتند، همه از پادشاه تا مردم عادی لباس ساده می پوشیدند، هیچ کس حق دستور دادن و امر کردن به دیگری نداشت. جنگیدن در این روز ممنوع بود، حتی کشتن حیوانات نیز ممنوع بود.

اینها فرازهایی از مناسک، رسوم، آیین، سنت ها و جشن کهن یلداست که همچنان در میان خانواده های ایران و فارسی زبانان زنده است، از گذشته بوده تاکنون هم هست و تا سالهای دور هم پاسداری خواهد شد؛ دادن هدیه، نظافت عمومی خانه و شهر، معطر کردن خود، جامه نو بر تن کردن، به ملاقات و دیدار هم رفتن، شعرخوانی، نواختن موسیقی، خوردن و آشامیدن انواع خوراکی ها و نوشیدنی ها از جمله آداب در یلداست؛ آیین هایی ایرانی برای آخرین شب بلند سال، فقط برای یک شب اما آوازه اش در سراسر عالم پیچیده و نکو داشته می شود.