کارگاه آموزشی روایتگری از میراث ملموس و ناملموس برگزار شد

ایرنا/ براساس آخرین خبر و گزارش های منتشر گشته، کارگاه آموزشی روایتگری از میراث ملموس و ناملموس برگزار شد.

کارگاه آموزشی «روایتگری از میراث ملموس و ناملموس» به عنوان آخرین کارگاه تخصصی جشنواره در بخش تهران در سالن نشست موزه ملی ایران با حضور شادمهر راستین فیلمنامه نویس و منتقد و آتوسا مومنی سرپرست مرکز مطالعات میراث ناملموس برگزار شد.

در ابتدای این کارگاه، سرپرست مرکز مطالعات میراث ناملموس اظهار داشت: هیچ چیزی در قامت میراث ناملموس با پیشینه نیست به رغم اینکه در حوزه باستان شناسی درازای تاریخی داریم اما در رابطه با میراث ناملموس از سال 2003 توانستیم در کنوانسیون پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس سهمی داشته باشیم.

مومنی پیرامون اینکه کارگاه آموزشی روایتگری از میراث ملموس و ناملموس برگزار شد، گفت: از سال 1386 بود که پیوست جغرافیای سیاسی و پهناور کشور متوجه شد که آثار غیرمادی میراث فرهنگی نیازمند قانون جدید هستند. لذا این قانون جدید در 17 اکتبر 2003 میلادی به جهان پیشنهاد شد و ما چهلمین کشور بودیم که به این کنوانسیون پیوستیم و در نهایت این قانون در مجلس شورای اسلامی تصویب و اجرا شد و دستورالعملی به کل نهادهای کشور ابلاغ شد و دستگاه های اجرایی از جمله وزارتخانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مکلف به انجام اقدامات نافذی شدند.

وی با بیان اینکه میراث ناملموس دارای پنج وجه مهم هستند، افزود: تجلی اول این میراث، کردارهای اجتماعی است که شامل تمامی آیین ها، سنت ها و همه باورمندی هایی است که منجر به خلق و برگزاری مراسم و گردهمایی های آیینی می شوند. همچنین رکن دیگر مربوط به باورهای مذهبی، باورهای مربوط به انقلاب زمستانی و تغییرات فصول همچون نوروز، شب یلدا و آیین های عاشورایی و جشن سده می شود و حتی بازی های سنتی هم جز این دسته هستند.

سرپرست مرکز مطالعات میراث ناملموس بیان کرد: دیگر تجلی این میراث ناملموس بیان های شفاهی همچون آواها و نواهای کار، لالایی ها، قصه گویی هاست که این وجه روایتگری که برایمان مهم است در همین بیان شفاهی مطرح می شود. دیگر وجه اساسی میراث ناملموس نقالی هایی که با زبان بدن همراه نباشند قرار می گیرد و اگر این روایتگری با زبان بدن همراه باشد به وجه هنرهای اجرایی می رود.

مومنی افزود: تعزیه، نقالی و تمامی نواهای سنتی، آیین ها و رقص ها نیز در زمره هنرهای اجرایی هستند. تجلی چهارم که بسیار مهم است در واقع دانش های مرتبط با کیهان قلمداد می شوند یعنی هر چه انسان در تعامل با طبیعت آموخته است در این وجه قرار می گیرد. به طور مثل کشاورزی، طب سنتی، رصد ستارگان و استحصال منابع و رسیدن به غذا.

وی اظهار داشت: آخرین تجلی میراث ناملموس فرهنگی رقص و هنرهای سنتی است و صنایع دستی نیز جزو همین وجه قرار می گیرد که در طول هزاره ها برای برون رفت از چالش ها و نیازمندی ها برخی اقدامات اولیه زندگی صورت گرفت و پس از آن ارزش های زیوری و تزیینی و مورد بهره گیری در خانه و کاشانه و در فضاهایی که زندگی و کار می کنیم، قرار گرفت.

سرپرست مرکز مطالعات میراث ناملموس با بیان اینکه بعضی وقت ها همه فکر می کنند هنر معماری یک میراث ملموس است، خاطرنشان کرد: هر چه به عنوان دانش و مهارت منجر به خلق می شود نمود ارزشمندی از میراث ناملموس است.

مومنی گفت: اگر به آیین هایی همچون باران خواهی که برای برقراری آرامش و التیام اجرا میشد هرچه بیشتر اعتماد کنیم همه آن هدف برای انسان محقق خواهد شد. هرچه و هر که که دانشی را که منجر به خلق و جاری و ساری شدن و هدایت می کند و برای نسل آینده به عنوان حامی تلاش می کند، یک روایتگر است. روایتگر کسی است که در میدان مجری است و یکی از قدرتمندترین آنها را در پایان معرفی خواهم کرد.

وی افزود: 26 کشور با یکدیگر پیوندی برقرار کردند به عنوان پرورش شاهین در جهان به عنوان یک میراث فرهنگی اما متاسفانه کشور ایران به دلیل نبود ارتباط به این کشورها نپیوست البته که هنوز هم دیر نیست. یافت اشتراکات با دیگر ملت ها در مسیر ارتباط اجتماعی بسیار دارای اهمیت است.

سرپرست مرکز مطالعات میراث ناملموس با ارائه توضیحات درباره بند «الف» و «ب»، ماده 2 کنوانسیون میراث فرهنگی یونسکو اظهار داشت: تمام این ماده با قوانین حقوق بشر مطابقت دارد و یکی از نکات اصلی اعتبار این است که میراث فرهنگی ناملموس مستلزم به احترام میان فرهنگ هاست و از همه مهمتر باید به اصول توسعه پایدار وفادار و متعهد باشد. همچنین باید مثلث انسان، زمین و طبیعت را متعادل نگه دارد نه که صنایع دستی تولید کند و به خاطر آن تمام درختان را قطع کند. این میراث نیست بلکه یک حفاری از طبیعت و حرمت شکستن توسعه پایدار است.

مومنی درباره فهرست یونسکو در حوزه ناملموس بیان کرد: در فهرست میراث فرهنگی ناملموس بشری به آنچه که هنوز در جامعه زنده است، توجه می شود مانند نوروز، یلدا و آیین های عاشورایی. برخی از میراث فرهنگی ناملموس در خطر هستند مانند دانش های دریانوردی حوزه خلیج فارس یا جشن سده و جشن مهرگان که زنده و جاری نیستند بلکه فقط در میان اقوام کوچکی رایج هستند و اولویتی در اجتماع برایشان وجود ندارد.

وی افزود: همچنین اقدامات پاسدارانه از دیگر عناوین ذکر شده در این فهرست است که برای مثال میتوان به خط نستعلیق اشاره کرد که در گذشته کاربرد داشته و امروزه این مهارت را با خودکار صورت می گیرد که مورد توجه نیز قرار گرفته است و به عنوان خوشنویسی ایرانی مطرح می شود.

مومنی اظهار داشت: برخی دیگر از میراث فرهنگی ناملموس نیز منسوخ شدند که اگر رصد کنید به این سه معیار وفادار باشیم و آنها را احصا کنیم و به جامعه آموزش دهیم و سه نسل انتقال پیدا کند و در میراث ناملموس شناخته می شوند. ارائه ها همراه با اشیا و فضاهای روایت در جایی مکتوب نیست و از طریق باورها و چیزهایی که در ذهن ما و دستان ما بعد مهارتی پیدا کرده است و باید برای نسل ها روایت شود تا منتقل شود و بعدا مکتوب و تبدیل به سند شود تا اگر سیلی آمد و در زمین بلعیده شد همواره این میراث حفط شوند. قانون کنوانسیونی که در سال 2003 اجرایی شد بر ما تکلیف می کند که باید میراث ناملموس را همچون میراث ملموس ضبط و طبقه بندی کنیم.

سرپرست مرکز مطالعات میراث ناملموس با بیان اینکه آثار ناملموس روایتگری در اجرای فرهنگی، اجرای موسیقی سنتی، رقص و تئاتر مبتنی بر داستان سرایی های سنتی، سرزندگی و پویایی در جامعه است، گفت: روایتگری چگونه می تواند میراث را زنده نگه دارد؟ روایتگری در فضای کالبدی از میراث حفاظت می کند و موجب انتقال آن به نسل آتی خواهد شد. داستان ها ظروف قدرتمندی از جوهره میراث فرهنگی هستند که باید هویت خودشان را تضمین کنند.

وی افزود: در حافظه فرهنگی که برخاسته از خلاقیت و جوهره تجربه زیستی است چگونه میتوان جنب و جوش سازی را میان جامعه پذیرا کرد. در روایتگری میراث ملموس و ناملموس باید به روایتگری درستی عمل کرده و سیاستگذاری درستی را اتخاذ کرده باشیم. باید برای شاگردان، همکاران و دوستانمان برنامه ای را تعبیه کنیم تا متناسب با رخدادها در فضای مشخص، محتواسازی شود، چرا که در آن زمان احساس تکلیف در پاسداری فضای فرهنگی می کنیم.

مومنی بیان کرد: آنچه که سنت ها، دانش ها و روایت ها را به عرصه ظهور رسانده باشد و اتصال ما میان گذشته را همچنان برقرار نگه می دارد و منجر به شکل گیری علم ها شده این است که خودمان را مکلف برای انتقال بین نسلی بدانیم. ما روایتگری می کنیم و حتما باید بتوانیم در مسیر و بطن درستی آن را منتقل کنیم و صرفا مصرف کننده نباشیم، آیندگان باید مانند ما بهره ببرند. یعنی گذشتگان درست رفتار کردند که اکنون این میراث به ما رسیده است.

سرپرست مرکز مطالعات میراث ناملموس اظهار داشت: داستان سرایی درباره میراث ناملموس فقط با سخن گفتن کفایت نمی کند و حتما باید در فضای میدان بود و رسوم و آیین و سنت ها را زنده نگه داشت؛ آن وقت است که روایت درست خواهیم داشتیم. همچنین داشتن هویت الهام بخش در اقدامات آموزشی بسیار حائز اهمیت است که باید ذائقه مخاطب را تلطیف کنیم.

وی درباره موزه میراث روستایی گیلان گفت: زمانی که زلزله سال 1369 اتفاق افتاد و تاروپود گیلان در هم شکسته شد، گروهی از اساتید دانشگاه ها از خرد جمعی بهره بردند و با تجارب جهانی به میان آمدند و این موزه میراث گیلان را راه اندازی کردند. آنها متوجه شدند که فقط زلزله نبوده که میراو را از بین برده است بلکه بیست دهه قبل با مشکل مواجه شدند. به همین خاطر پارک سراوان گیلان را به 9 قسمت تقسیم کردند و هر کدام از خانه ها را مبتنی بر اقلیمشان و الگوهای آنها مبتنی بر کشاورزی، دامداری و پرورش طیور و…را بررسی کردند و در نهایت خانه ها و حتی باغچه آنها و لانه حیوانات را با مستندسازی در این موزه متمرکز و جای گذاری کردند.

مومنی بیان کرد: با این کار اقتصاد را جریان بخشیدند و حیات احتماعی و ارتباطات فرهنگی را گسترش دادند. ما چنین پروژه موفق به این قد و قامت به عنوان میراث روستایی نداریم؛ میراث روستایی مولد و تولیدگر است اما میراث شهری انتقال شاید اگر انتقال دهنده میراث سنتی باشد اما اساسا خودش مولد نیست.

شادمهر راستین اظهار داشت: وقتی ما از حفظ میراث فرهنگی سخن می گوییم، می دانیم که در پاسخ بگوییم باید هزینه کنیم و عملا این هزینه صرفا مادی نیست. در سینمای هالیود و مشخص پلتفرم هایی همچون نتفلیکس یک چاه عمیق به اسم میراث فرهنگی وجود دارد که وقتی در جشنواره های جهانی می رویم یک تعداد مانند استخراج کننده های نفت هستند و بعد چند ماه نگارش، فیلمنامه خوب در می آورند و بعدش در بورلی هیلز خانه می خرند.

وی گفت: تبدیل میراث فرهنگی به درآمد مانند پالایشگاه است؛ پالایشگاهی که ماده اولیه را تبدیل به محصول می کند. سرپروژه «یه حبه قند» سعی داشتیم یک آیین زندگی اجتماعی را ترسیم کنیم. در چهار دنگه تهران دکور آن ساخته شد و هر چه به صاحب باغ می گفتیم این مکان را رستوران کن و اسمش هم بگذار «یه حبه قند» اما او نمی فهمید چه می گوییم انگار به دو زبان بیگانه با هم صحبت می کردیم اما یکی گفت اینجا را سالن عروسی کن و او آن دکور را که واقعا یک خانه پنج دری را طراحی کردیم تخریب کرد و آن را تبدیل به تالار عروسی کرد.

راستین افزود: گاهی اگر آیین ها و عرف ها از بین بروند و قانونی شوند کارشان تمام است! معاصر بودن و مدرن بودن باهم مخلوط شده است، اصلا چه شده طب بوعلی به طب اروپایی تغییر پیدا کرد؟ من برای پروژه فیلمنامه دانشجویان می گویم که یک افسانه ای، قصه ای را تعریف کن یا یک نقالی را فیلمنامه کن، وقتی این هنرها تبدیل به قصه می شوند مشکلی که پیدا می کنند این است که بستر روایت افسانه به قصه ملودرام خانوادگی تغییر پیدا می کند.

این منتقد گفت: ما نمی خواهیم «فسیل» بسازیم اما با سینما می توانیم میراث فرهنگی را رونق ببخشیم حتی این کار با معماری غیر ممکن است مول اینکه به مصری ها بگویید باز اهرام بسازید، امکانپذیر نیست و نمی توانند. من در حال ساخت مستندی به عنوان نوروز هستم که اصلا پیچیده نیست و به دانشجویان تنبلی که نمی خواهند امتحان دهند، می گویم در ایام عید هر چه را دوست دارید فیلم بگیرید و من همان ها را در یک جشنواره معتبر جهانی پخش می کنم و فیدبک می گیرم. امیدوارم به تاجیکستان و افغانستان هم برویم.

وی اظهار داشت: خیلی ها نمی دانند نوروز در چند کشور فراگیر است، اصلا نمی دانند اعتدال بهاری چیست و تفاوت عمده کریسمس و نوروز چیست. نوروز از میراث کیهانی آغاز می شود. وقتی حوزه نفوذ نوروز را می گوییم متذکز می شویم که یک حلقه نامزئی بین هند و چین است که تقریبا در همه کشورها آیین اعتدال بهاری گرفته می شود و با همان چیزهایی که می دانید طبیعت گرایی و تاکید بر آن مراسمی را دارند. اصلا ذات تخت جمشید برای نوروز بوده است نه قدرتمندی برای همین این موضوعات برای کسانی که متوجه می شوند، جذاب می شود.

این نویسنده با بیان اینکه کشورهایی که نمود مشترک دارند چگونه می توانند آن را روایت کنند، گفت: وقتی وارد چیزی به اسم هفت سین می شویم می توانیم بگوییم حتی اینها نمادهای توسعه پایدار هستند. دولتمردان همه جای دنیا از توسعه پایدار و توسعه سبز و جهان سبز و هوش مصنوعی استفاده می کنند الان دیگر همه پایدار هستند، اما اینکه چگونه توسعه پایدار نمادهای خود را دارد و ارتباط فرهنگی پیدا می کند برای علاقمندان جذاب می شود و کم کم این نمادها به رابطه خودشان با این نمادها تبدیل می شود.

راستین افزود: چه چیزی بعد از حافظ و قرآن را به سفره هفت سین می توانیم اضافه کنیم،؟ همین سوال موجب شد تا به دور تا دور ایران سفر کنیم و تصویر بگیرم و به نوعی هر کدام از اینها پروژه بچه هاست. خیلی از سوالات درباره معاصر بودن است. نمی توانم همه را جواب دهم فقط بلدم فیلمش را بسازم و بگویم که چگونه میراث فرهنگی ملموس و ناملموس می تواند کار امروزم را راه بیاندازد.

مومنی هم در ادامه گفت: این وجه از میراث ناملموس از منظر انتقال تفاوت های بنیادی ارزش دارد، چرا که اساسا زنده است و در پاسخ به روز جامعه خودش، خودش را بازآفرینی می کند. نوروز امروز، نوروز هخامنشی و ساسانی نیست. نیاز جامعه در طول سده ها تغییر کرده است، مثلا در مورد نوع سازه چون اقلیم خیلی طول می کشد که تغییر کند این تفاوت کمتر دیده می شود.

وی افزود: ذائقه و نیاز انسان به مرور زمان تغییر می کند بنابراین ما به عنوان موجودات زنده نیازمان متفاوت است و همچنین باورمندی ها نیز تغیر می کند. نیاز این جامعه در مقطع و دهلیز زمان است که مشخص می شود و در هر نقطه از این دهلیز می توان یک حکمی را صادر کرد. بنابراین مهم است که در کجای زمان قرار می گیریم و یک نکته دیگر اینکه میراث های فرهنگی ناملموس باتوجه به اینکه از نسلی به نسلی دیگر انتقال پیدا می کنند برعکس میراث فرهنگی ملموس، در میراث های ناملموس اصالت و تمامیت اهمیت ندارد.

سرپرست مرکز مطالعات میراث ناملموس پیرامون اینکه کارگاه آموزشی روایتگری از میراث ملموس و ناملموس برگزار شد، بیان کرد: در نسل های آینده حتی ممکن است در پاسخ به یک میراث جامعه کوچکی وجود داشته باشد و در پاسخ به نیاز جامعه روز حتی اگر یک نفر هم که باشی، میتوانی تغییرات لازم را در آن اعمال کنی.