ویژگی های منحصر به فرد باغستان سنتی قزوین برای ثبت جهانی

ایسنا/ این خبر پیرامون ویژگی های منحصر به فرد باغستان سنتی قزوین برای ثبت جهانی برای شما نوشته شد.

مریم شهبازی در خصوص ثبت باغستان سنتی قزوین در جیاس اظهار کرد: نظام های کشاورزی مهم میراث جهانی، جیاس (GIAHS) در سال 2002 به عنوان یک برنامه راهبردی از سوی سازمان خواروبار جهانی (فائو) مطرح شد. این برنامه مختص سیستم های کشاورزی است که ریشه در دانش بومی کشاورزی یک کشور داشته و با هدف تأمین امنیت غذایی مردم و در سازگاری کامل با اکوسیستم منطقه طراحی شده اند. معیشت و امنیت غذایی مردم محلی، تنوع زیستی کشاورزی، دانش بومی، چشم انداز بصری و ارزش های اجتماعی و فرهنگی معیارهای پنج گانه اصلی جیاس هستند.

وی پیرامون ویژگی های منحصر به فرد باغستان سنتی قزوین برای ثبت جهانی ادامه داد: تا کنون پنج نظام کشاورزی کشورمان به عنوان میراث مهم جهانی در فائو ثبت شده و سه پیشنهاد دیگر نیز در دست بررسی هستند که از آن جمله میتوان به انجیر استهبانات در شیراز، تولید انگور و فرآورده های آن در جوزان ملایر همدان و زراعت سنتی زعفران در گناباد استان خراسان رضوی اشاره کرد. از این نظر ایران رتبه چهارم جهانی را از نظر تعداد سایتهای ثبت شده به خود اختصاص داده است.

عضو هیات مدیره انجمن توسعه حیات شهر بیان کرد: ثبت جهانی نظام های کشاورزی جیاس علاوه بر صیانت پایدار توسعه روستاها و افزایش درآمد روستاییان، تعاملات فرهنگی هدفمند را نیز افزایش می دهد. محصولاتی که نشان یا لوگوی جیاس را داشته باشند تا 5 برابر قیمت در بازارهای جهانی به فروش می رسند.

وی افزود: دبیرخانه جیاس در ایران در مؤسسه پژوهش های برنامه ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی وزارت جهاد کشاورزی قرار دارد. در فرآیند ثبت جیاس مراحل مختلفی وجود دارد که باغستان سنتی قزوین این مراحل از جمله بازدید نماینده ویژه و مشاور علمی دبیرخانه جیاس فائو، جناب آقای پروفسور سلیم ذکری از ساختار و توانمندی های باغستان را در شهریور جاری با موفقیت پشت سر گذاشته و در مسیر ثبت جهانی به عنوان میراث جهانی کشاورزی قرار دارد.

دانشیار دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان گفت: انجمن توسعه حیات شهر به صورت داوطلبانه از اسفند 1399 وارد فرآیند ثبت باغستان سنتی قزوین در فهرست نظام های ارزشمند کشاورزی جهانی (جیاس) در فائو شد و اقدام به تهیه پروپوزال کرد. این پروپوزال به زبان انگلیسی و مطابق دستورالعمل فائو در 180 صفحه و با تعامل با سازمان جهاد کشاورزی استان تهیه شده است. باغستان و پروپوزال تهیه شده در حین مراحل داوری مورد تحسین کمیته علمی بین المللی جیاس قرار گرفت.

وی تصریح کرد: پس از ثبت در فهرست جیاس، باغستان می تواند دارای یک شناسنامه بین المللی باشد و برمبنای آن نشان جغرافیایی نیز خواهد داشت. بدیهی است از این طریق محصولات باغستان جایگاه بهتری در بازارهای بین الملل پیدا خواهد کرد. همچنین گردشگری کشاورزی از دیگر مواردی است که به صورت ویژه مورد توجه قرار خواهد گرفت.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: از دید داوران بین المللی، باغستان سنتی قزوین همه عناصر جیاس را دارد و نمایانگر تعامل و هم زیستی مناسب نیاکان این سرزمین با طبیعت از طریق بکارگیری مدیریت پایدار منابع آب یعنی پخش سیلاب است. باغستان از ساختار اجتماعی بی نظیری برخوردار است و در طی قرنهای متمادی با فرهنگ و آداب و رسوم مردم قزوین درهم تنیده به گونه ای که توانسته خود را در طول تاریخ حفظ کند و پویایی اش را از دست ندهد.

وی درخصوص ویژگی های منحصر بفرد باغستان بیان کرد: استحصال آب باران و بهره برداری از سیلاب، یکی از راههای متداول تأمین آب در زراعت یا باغداری مناطق خشک و نیمه خشک، در قالب شیوه ای موسوم به آبیاری سیلابی بوده و آبیاری سیلابی در مناطق مختلف ایران از هفت هزار سال پیش مرسوم بوده است.

عضو هیات مدیره انجمن توسعه حیات شهر افزود: شهر قزوین در دامنه کوهپایه های البرز و به روی مخروط افکنه رودخانه های فصلی واقع شده و باغستان سنتی در قزوین با قدمتی بالغ بر هزار و اندی سال به عنوان نمونه کم نظیری از سامانه های سنتی ارزشمند بهره برداری از سیلاب در ایران برای حفاظت از شهر در برابر این سیلاب ها، هوشمندانه به صورت حلقه سبزی در اطراف شهر احداث شده است.

وی اظهار کرد: در طی صدها سال، آب رودخانه های فصلی براساس طومار تقسیم آب 700 ساله (ممهور به مهر حمدالله مستوفی) وارد نهرآب های باغات می شود. مزایای این شیوه سنتی بهره برداری از سیلاب علاوه بر تولید محصول، کنترل سیل، حفاظت خاک، تثبیت مداوم خاکهای حاصلخیز آبرفتی و تغذیه مصنوعی آبهای زیرزمینی و آبخوان است.

رئیس کارگروه تنوع زیستی اتحادیه انجمن های علوم زیستی ایران خاطرنشان کرد: وجود آبخوان باغستان به واسطه تأمین آب آبیاری درختان و تغذیه سفره های آب زیرزمینی (نفوذ دو سوم آب در خاک)، مانع هدایت آبهای شیرین سیلابی در مسیر خود از شمال به سمت شوره زارها و رودشور جنوب استان و به موجب آن باتلاقی شدن اراضی پایین دست می شود. باغستان تنها سپر شهر قزوین و شهرهای دیگر استان، در برابر هجوم ریزگردهایی است که در مسیر بادهای شدید از کانون تولید ریزگرد در شوره زارهای منطقه بوئین زهرا، شهر را تهدید می کند.

وی در ادامه تصریح کرد: تنوع ژنتیکی در اکوسیستم های کشاورزی با تأثیر مثبت روی روابط اکولوژیکی، نقش مهمی در پایداری و تعادل این اکوسیستم ها ایفا می کند که امنیت غذایی و معیشتی انسان به آن وابسته است. هرچه تنوع ژنتیکی و گونه ای در سیستمی بالاتر باشد، اکوسیستم از شرایط خود تنظیمی بیشتری برخوردار خواهد بود.

شهبازی یادآور شد: از دیگر خدمات اکوسیستمی تنوع زیستی حفظ خاک، ذخیره آب و جلوگیری از سیل است. اصلی ترین محور سایت های میراث جهانی کشاورزی (جیاس)، تنوع زیستی و سیستم تولید قابل توجه آنهاست که به کمک دانش عمیق و شیوه های سنتی طی قرنها با بهره گیری از خدمات اکوسیستمی گونه های بومی و در سازگاری با شرایط اقلیمی و محیطی خاص از جمله کم آبی در طی فصل رشد مدیریت شده اند.

وی گفت: سایت هایی که به عنوان میراث جهانی کشاورزی در فائو ثبت می شوند، شاهدی بر خلاقیت و نبوغ مردم در مدیریت کارآمد منابع، حفظ تنوع زیستی و پویایی اکوسیستم همزمان با بهره برداری پایدار از آنها هستند. باغستان سنتی قزوین به عنوان کاندیدای ثبت میراث جهانی کشاورزی دارای منابع ژنتیکی متنوعی است که با نیاز آبی کم، بازده اقتصادی خوبی دارند. این ژنوتیپ ها در طول بیش از هزار سال براساس کمیت و کیفیت میوه و نیز سازگاری با شرایط منطقه توسط باغداران انتخاب شده اند.

دانشیار دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان خاطرنشان کرد: دشت قزوین با تابستانهای طولانی، خشک و نسبتاً گرم و رطوبت کم را میتوان در زمره مناطق نیمه خشک ایران قرار داد. در باغستان مجموعاً حدود 100 رقم محلی از درختان پسته، بادام، انگور، زردآلو، گردو وجود دارد که نیاز آبی این درختان به طور معمول فقط با یک یا 2 بار آبیاری سالیانه به روش سیلابی تأمین می شود.

وی افزود: برخی از ژنوتیپ ها، کلون ها و ارقامی هستند که فقط در باغستان یافت می شوند و قرنهاست که در آنجا حضور دارند. اصلی ترین محصولات باغستان، پسته قزوین است و پس از آن درختان انگور، گردو و بادام قرار دارند. تقریباً 10 درصد این درختان بیش از 700 سال و 40 درصد آن بیش از 100 سال قدمت دارند. نگهداری تنوع ژنتیکی موجود باغستان به دلیل سازگاری مناسب با اقلیم منطقه بسیار حائز اهمیت است، زیرا علاوه بر ارزش اقتصادی و اکولوژیکی این ژنوتیپ ها، میتوان از آنها به عنوان یک منبع ژنتیکی بسیار غنی در برنامه های اصلاحی این گونه ها استفاده کرد.

عضو هیات مدیره انجمن توسعه حیات شهر ادامه داد: از اقدامات اولویت دار پیش بینی شده در برنامه عمل پروپوزال جیاس باغستان، افزایش آگاهی مردم شهر قزوین، کشور و حتی جهان از ارزش های باغستان، حفظ و تقویت دانش بومی آبیاری سیلابی باغات، تأمین آب پایدار برای باغات، حفظ و احیا تنوع زیستی موجود، توجه به برندسازی محصولات باغستان که از امتیاز ارگانیک بودن برخوردارند، تقویت صنایع تکمیلی، بهبود درآمد باغداران و نیز توسعه گردشگری کشاورزی و موارد بسیار دیگر است که در راستای حفظ خدمات اکوسیستمی ارزشمند باغستان برای شهر و دشت قزوین و جلوگیری از تخریب و تغییرکاربری باغستان به آن توجه شده است.

شهبازی در پایان اظهار کرد: هر چند که ثبت شدن نظام میراثی باغستان در جیاس فائو به عنوان اقدامی بزرگ جهت توسعه استان قزوین محسوب می شود، ولی ادامه این راه نیازمند هم سوسازی و مشارکت مردم و نهادهای ذیربط در جهت بهبود شرایط معیشت باغداران و حفاظت از این میراث جهانی است.