بازآفرینی بازار چهارسوق شاقاجی ماشین زمان سفر به دوران صفوی است

ایسنا/ براساس آخرین خبرهای بدست آمده، بازآفرینی بازار چهارسوق شاقاجی ماشین زمان سفر به دوران صفوی است.

راه سنگفرش معروف به شاه عباسی در دوره صفوی از آستارا آغاز و با گذر از شهرها و روستاهای غرب گیلان تا ساری می رفت. این راه با ایجاد فرعی هایی با استانهای همجوار در ارتباط بود. به عنوان مثال راه کاروانروی رشت به قزوین از جاده سیاهکل، دیلمان، عمارلو عبور میکرد.

در دوره قاجار، جاده دیگری از رشت به سمت قزوین احداث شد که این راه با گذر از پل عراق رشت به سمت سنگر و دهستان شاقاجی رفته و در امتداد مسیر از پشت امامزاده هاشم در سراوان عبور و با گذر از پشت سپیدرود به سمت منجیل می رفت.

این راه جدید از ابتکارات خسروخان گرجی حاکم وقت گیلان بود. او در تفلیس زاده شد و زمانیکه پسر بچه ای بیش نبود بعنوان کارگر به ایران می آید. بعدها او به واسطه لیاقت هایش حاکم گیلان و در دوره او کارهای عمرانی زیادی در گیلان انجام می شود.

ساخت چندین پل خشتی در رشت، بزرگترین پل خشتی بر رودخانه قزل اوزن در لوشان، احداث راه رشت به منجیل و قزوین، باروت کوبی و قورخانه در جزیره میان پشته انزلی و چندین حمام عمومی از جمله کارهای اوست.

بنا بر گزارش لوئی رابینو، نایب کنسول انگلیس در رشت در اوایل قرن بیستم، طبقه اشراف با ایجاد یک شورش عمومی ساختگی (برای فرار از پرداخت مالیات) به سال 1293 قمری و سعایت چینی به دربار در نهایت سر خسروخان گرجی بالای دار رفته و اموالش به نفع حکومت مصادره می شود.

حالا من در جاده ای به سرعت حرکت می کنم که از ابتکارات خسروخان گرجی بود. راهی که پیش از این کاروان ها با شتر و اسب و قاطر طی می کردند. جاده ای که نخستین خودروی وارداتی از اروپا از آن عبور کرد ولی در گردنه صعب العبور آب ترش دچار حادثه شد.

بعد از عبور از شهر سنگر به سمت دهستان شاقاجی می روم، دهستانی که بازاری چهارسوق داشت و شاهان قاجار در سفرهایشان به فرنگ از این بازار دیدن کرده اند.

بازاری که یکی از اهالی میگوید: اکنون حدود یک دانگ از قسمت غربی بازار که از سمت حمام به مغازه های داخل و پشت بازارچه اتصال دارد در مالکیت خاندان مرحوم ابراهیم معتدل، خان و همه کاره شاقاجی است.

ناصرالدین شاه قاجار در سفرنامه خود به تاریخ 1210/4/25 قمری مقارن با 12/ 2/ 1275 خورشیدی درباره بازار شاقاجی می نویسد: «... بعد راندیم توی جنگل سمت چپ، بین راه بازار زیاد است. ... شنبه بازار و غیره... نهار افتادیم به ملک دهبنه که مشهور به شاه آقاجی است که مال میرزا عبدالوهاب مستوفی است. نهار خوردیم و راندیم...خیلی بازار و حمام معتبری بود مانند تمام نقاط ایران در گیلان نیز مردم هر محل یک روز را برای تهیه مایحتاج خود تعیین کرده و در آن روز بازار تشکیل می دادند.»

اما بازار فعلی شاقاجی به رونق گذشته نیست. بازاری که در گذشته چهار سوق بود و شبها با چهار در چوبی بزرگ دولنگه بسته و بدین نحو از دکانهای بازار محافظت میشد.

دهیار شاقاجی بازار فعلی شاقاجی را به من نشان می دهد و درباره این بازار می گوید: بازار هفتگی شاقاجی از گذشته های دور تا به امروز در روزهای پنجشنبه هر هفته تشکیل میشد و به نظر می رسد در سفرنامه ناصرالدین شاه منظور پنجشنبه بود نه شنبه.

مهرداد فلک دوست اضافه میکند: بازار شاقاجی به واسطه قرارگیری در مسیر راه کاروانروی قزوین به رشت، اعتبار و جایگاه خوبی داشت. در حال حاضر در تمام شاقاجی حدود هزار باب مغازه دایر است و اکنون 40 دکان در بازارچه و بافت قدیمی بازار فعال است. به همین دلیل بازار شاقاجی برخلاف دیگر بازارهای دهستانهای گیلان، همانند کاروانسراهای درون شهری، دارای چهار درب در چهار جهت بود و شبها درها را می بستند.

فلک دوست موقعیت درهای بازار شاقاجی را هم نشان می دهد که متاسفانه با بهسازی مغازه ها، درهای قدیمی را تخریب کرده اند. اما درب چوبی و دو لنگه ضلع جنوبی هنوز پابرجاست. دربی نه چندان بلند که با الوارها و ستونهای چوبی استوار شده و با سقف دیگر مغازه ها دور تا دور حلب کوب شده است.

وی با اشاره به موقعیت قرارگیری بازار در جوار جاده اصلی و نزدیکی آن به مسجد و حمام تاریخی شاقاجی می گوید: اگرچه مسجد درون بافت بازار نبود، ولی مسجد و حمام در یک راستا و در جوار بازار بودند و این خود نشان دهنده اهمیت و موقعیت بازار سنتی است. مسجد شاقاجی هم یک بنای چوبی بود که دهه های پیش به طور کامل تخریب و نوسازی شده است.

دهیار شاقاجی، همچنین می گوید: کف بازار قدیمی شاقاجی با سنگهای گرد رودخانه ای کف پوش شده بود ولی دوره های بعد سنگ فرش را می پوشانند. مغازه ها نیز سر سفال بودند. بر همین اساس، دهیاری تلاش دارد بازار قدیمی شاقاجی را بازآفرینی کند. در گام نخست، سنگفرش کف بازار در دستور کار قرار دارد. بر همین اساس با کمیته برنامه ریزی شهرستان سنگر مذاکراتی شده تا بودجه لازم برای این کار تامین شود.

فلک دوست، درباره وجه تسمیه نام روستا هم می گوید: دو دلیل در منابع و روایت های شفاهی ذکر شده است؛ یکی اینکه شاقاجی برگرفته از نام شاهان قاجار است و آن هم به دلیل حضور و سراپرده شاهی در سفرهای شاهان قاجار در این محل است و دومی؛ می گویند به خاطر وجود یک درخت کهنسال و تنومند در روستا، عوامل قاجار این نام را برگزیدند. با توجه به ترک زبان بودن قاجارها شاه آقاجی در زبان ترکی به معنی درخت بزرگ است.

بازار شاقاجی در دوره های مختلف از اهمیت و موقعیت خاصی برخوردار بوده و اهالی شهرستان سنگر برای تهیه مایحتاج خود به این بازار رجوع می کردند.

اکنون نیز این بازار در مسیر جاده قدیم قزوین به رشت قرار دارد و در زمان پیک مسافر این جاده قدیمی دوباره مورد استفاده مسافران قرار می گیرد. بنابراین احیا و بازآفرینی بازار تاریخی شاقاجی می تواند گذشته خواندنی شاقاجی را بازگرداند.