ارائه توضیحاتی درباره چگونگی پیدا شدن کاشی های قاجاری در تالار برلیان کاخ گلستان

ایلنا/ براساس آخرین خبرهای واصله، ارائه توضیحاتی درباره چگونگی پیدا شدن کاشی های قاجاری در تالار برلیان کاخ گلستان صورت گرفت.

آفرین امامی (مدیر مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان) با اشاره به تاریخی که از انجام تغییرات در عمارت برلیان در دوره پهلوی حکایت دارد، گفت: در دوره پهلوی یکسری تغییرات در عمارت برلیان و بسیاری از بخش های کاخ گلستان بخصوص در تزیینات داخلی و مداخلاتی در حوزه معماری و تزیینات وابسته به معماری اتفاق می افتد که یکی از آنها به صورت وسیع در عمارت برلیان بوده است. اسناد و تصاویر این تغییرات نیز در آلبوم خانه کاخ گلستان موجود است.

او ادامه داد: بر اساس این اسناد، کف عمارت برلیان کاملا کنده شده و بعد در دوره پهلوی براساس مد روز پارکت شده است. در آن زمان کاخ در انحصار دربار بود و به مثابه یک اثر تاریخی به آن نگاه نمیشد. از این رو براساس سلایق دربار، تغییراتی در آن ایجاد می کردند. برای مثال میتوان به تغییراتی در ضلع شمالی تالار برلیان اشاره کرد. براساس عکسهایی که در اختیار داریم، در این بخش در دوره قاجار دو در وجود داشت که احتمالاً به بخش اندرونی کاخ که در گذشته وجود داشت، راه داشتند و بعد از ساخت ساختمان دارایی در پشت این بخش و در جریان تعمیرات، برخی از این درها کور و تبدیل به کمد شدند.

برای آنکه بتوانند از کمدهای جدید استفاده کنند و جهت همسطح شدن ارسی ها با کمد از تخته استفاده کردند که در نهایت فاصله ای بین کف و آنچه به عنوان سطح کمد دیده میشد، بوجود آمد. همین امر سبب شد تا سالیان سال کف این کمدها از دید عموم و مسئولان کاخ دور بماند.

مدیر مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان ادامه داد: حتی در دوره ای امنای اموال حین جابجایی اشیاء، از این کمدها برای نگهداری موقت برخی از آثار استفاده و در آنها را پلمپ می کردند. در دوره ای بنابر آن شد تا تمام آثار این کمدها به مخزن منتقل شود. جالب آنجاست که وقتی آثار از این کمدها منتقل شدند، همگان به این کمدها به چشم کمدهای خالی نگاه می کردند و هیچ کنجکاوی خاصی درباره آنها وجود نداشت. زمانی که در دوره پهلوی دوم درصدد پارکت کردن کف تالار برلیان برآمدند، قسمتهای داخل کمدها را به دلایل مختلف پارکت نکردند و از آنجا که در کمدها بسته بود، حتی به سراغش هم نرفتند و به نوعی رهایش کردند.

امامی با اشاره به آنکه این روند تا زمانی که مرمت و تعمیر تالار برلیان آغاز شد، ادامه یافت، گفت: قبل از آنکه بخواهیم تالار برلیان را مرمت کنیم، اتفاقات این مجموعه را مورد بررسی قرار دادیم و متوجه شدیم مهمترین اتفاقی که در این تالار افتاده، قرائت فرمان مشروطه است از این رو تصمیم بر آن شد تا تالار برلیات تبدیل به یادمان نهضت مشروطه ایران شود. برای چیدمان تالار برلیان، به بررسی اسناد و مدارک و عکسهای موجود در کاخ گلستان پرداختیم که در نهایت به نقاشی رنگ روغن ابوالحسن خان ثالث (یحیی غفاری) رسیدیم که تصویری کلی از تالار اصلی را نشان میداد.

در این تابلو به جزییات توجه نشده و کلیات تصویر شده اند اما نمایی از کاشی های کف تالار مشهود است. با توجه به آنکه درحال حاضر کف تالار پارکت است، ما هیچ سندی از کاشیکاری کف تالار نداشتیم و این نقاشی برایمان جالب توجه شد. البته ممکن است نقاش در برخی از جزییات تغییراتی هم اعمال کرده باشد.

به گفته مدیر مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان، این تالار ده ها سال مرمت نشده بود، خصوصا برخی آینه کاری ها به دلایلی از جمله تغییرات دما، نشست ساختمان، لرزش هایی که در طول دوران مختلف داشته و...فرو ریخته و آسیب دیده بود. خصوصا گچ کاری های عمارت برلیان باتوجه به آنکه روی آینه ها کار شده اند، آسیب پذیرتر هستند و زمانی که آینه ها می ریزند همراه با گچ بری ها هستند.

او با اشاره به آنکه در نهایت در چیدمان تالار سعی شد با توجه به نقاشی که در اختیار بود کار پیش برده شود، ادامه داد: حتی در این نقاشی دو تابلوی سنگی با نقاشی گل دیده می شود که روی آینه کاری های ضلع شرقی تالار آویزان بوده. اما از آنجا که بسیار سنگین هستند و آویزان کردن مجدد آنها روی آینه کاری ها میتوانست به آینه ها آسیب وارد کند. از این رو در چیدمان تالار برلیان بر آن شدیم تا این تابلوهای سنگی را روی طاقچه ضلع غربی قرار دهیم. وقتی چیدمان را انجام دادیم، نتوانستیم برخی از آثار را در نقاشی شناسایی کنیم اما سعی کردیم از آثاری استفاده کنیم که در تالار برلیان موجود بود و چیدمان را نیز بر هم نزنیم. البته بیش از 80 درصد تالار براساس همان نقاشی چیدمان شده است.

امامی یادآور شد: تالار برلیان چندین اتاق پی در پی دارد که اکنون سه فضای اصلی و دو اتاق دیگر برای مرمت درنظر گرفته شده اند و همچنان مرمت دو اتاق دیگر در جریان است. درحال حاضر فضای اصلی چیدمان و افتتاح شده، زمانی که مرمت را انجام می دادیم متوجه برچسب های نقره ای روی شیشه های کمد شدیم که احتمالا برای یکنواختی درهای کمد با فضای آینه کاری همجوارش بود. طی این سالها کسی درصدد کندن این برچسب ها برنیامده بود که ببیند پشت آن چیست. البته تصورمان آن بود که اینها آینه های کهنه هستند. اما حین مرمت این برچسب ها را کندیم و متوجه کمد پشت آن شدیم که ظاهر مناسبی نداشت.

در نهایت هنگامی که تخته زیرین را مورد بررسی قرار دادیم بخشی از تخته شکست. این اتفاق سه روز مانده به افتتاح تالار نهضت مشروطه افتاد و متوجه کاشی های کف کمدها شدیم. کلیات این کاشی ها در نقاشی ابوالحسن خان ثالث آورده شده و متوجه شدیم که بخش گمشده ای از معماری تالار برلیان پیدا شده است. این کاشی های قاجاری در گوشه ای شکسته، شوره گرفته و ترک خورده بودند و حتی با دست میشد آنها را برداشت. این کاشی ها در یک سطح قرار داشتند اما وضعیت مناسبی نداشتند.

او ادامه داد: در آن زمان باید تصمیم می گرفتیم که در آستانه گشایش نمایشگاه نهضت مشروطه با این یافته ها چه کنیم. در نهایت بر آن شدیم تا کاشی ها را مرمت اضطراری کنیم. کدگذاری انجام، زیرسازی صورت گرفت و کاشی ها سر جای خود گذاشته شدند. با توجه به اینکه کاشی ها باقیمانده معماری دوره قاجار این مجموعه و سندی برای بازگرداندن فضا به اصالت اولیه است، برای ما ارزش زیادی دارند. درواقع بخشی از تاریخ گمشده تالار برلیان و کاخ گلستان نمودار شده بود.

البته تعدادی از همکاران عنوان می کردند که می دانستند این کاشی ها آنجا بود اما چرا تاکنون چیزی دراین باره نگفته بودند را نمی دانیم. با توجه به آنکه این کاشی ها کف کمد هستند برای بازدید کنندگان این امکان وجود ندارد که بتوانند آنها را ببینند. از این رو بر آن هستیم تا مداخله ای انجام دهیم و آینه ای در پشت کمد نصب کنیم تا امکان دیده شدن این کاشی ها را فراهم کند.

به گفته مدیر مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان، در اتاق های بعدی نیز کمدهایی وجود دارد که سالها پلمپ بودند و با وجود آنکه حتی تخته ای نیز در آنها وجود نداشت اما تاکنون کاشیکاری کف آنها مورد توجه قرار نگرفته بود. در مرمتی که داشتیم متوجه این کاشی ها شدیم که البته مدل آن با مدل کاشی هایی که در تالار اصلی پیدا کردیم، تفاوت دارد. نمی دانیم که چرا طی این سالها کسی به این کاشی ها توجه نکرده است. یا در کمدها باز شده و به اهمیت آن توجه نشان نداده اند یا آنکه اصلا به سراغ این کمدها نیامده اند. شاید مدیران پیشین فکر نمی کردند که این کاشی ها و این کمدها میتواند سند تاریخی را در دل خود داشته باشند.

امامی در پاسخ به این سوال که آیا تصمیمی درخصوص پارکت کف تالار برلیان گرفته شده است یا خیر، گفت: یک اثر در طول تاریخ تغییرات متعددی می کند و ما وظیفه داریم که آخرین تغییرات اعمال شده را حفظ کنیم. اینکه پارکت های دوره پهلوی تالار برلیان جمع آوری شود و کاشی کاری هایی همچون دوره قاجار در آنجا نصب شود، موضوعی است که باید مورد بررسی قرار گیرد. در حال حاضر چنین قصدی نداریم مگر آنکه در شورای راهبردی در کمیته فنی و…در این خصوص تصمیم گرفته شود. البته با توجه به وضعیت و عمر پارکت ها باید در آینده تصمیماتی در این خصوص گرفته شود.