کشف یکی از کتیبه های سنگ گورهای ساسانی مربوط به یکی از بهدینان زرتشتی در مرودشت

ایلنا/ براساس خبرهای واصله، کشف یکی از کتیبه های سنگ گورهای ساسانی مربوط به یکی از بهدینان زرتشتی در مرودشت صورت گرفت.

تدفین های بهدینان زرتشتی در دوره ساسانی از تنوع چشمگیری برخوردار بوده که با توجه به موقعیت اجتماعی و توانایی مالی افراد انجام می شدند. در این دوره تدفین هایی از نوع گورهای هاونی، دخمک ها، گورهای توده سنگی و گورهای خمره ای اغلب برای افراد عادی دین بهی و گورهای حفره سنگی (حوض مانند)، گوردخمه ها، میل گورها و استودان ها برای طبقات و رده های بالای جامعه در نظر گرفته میشده است. در این میان برخی از این تدفین ها دارای کتیبه های هستند که به معرفی اشخاص درگذشته می پردازند و آثار نگارش آنها در کنار این تدفین ها هنوز باقی مانده است.

در همین زمینه ابوالحسن اتابکی (دانش آموخته زبان های باستانی و دکتری تاریخ) از کشف کتیبه ای (با ابعاد بزرگ) خبر داد که با قلمی شیوا در کنار استوادنی طاقچه ای مربوط به اواخر دوره ساسانی نگاشته (خراشیده) شده است.

وی در این خصوص گفت: شرح این کتیبه پیشتر طی مقاله ای با همکاری نجمه ابراهیمی در ژورنال های علمی کشور به چاپ رسیده است.

اتابکی اظهار داشت: استودان ها به حفره های مکعب شکلی گفته می شود که در دیواره های صخره ها یا صخره کنده ها ایجاد شده و در اصل محل انباشت استخوان های اشخاص درگذشته بهدینان زرتشتی بوده است. پیکر یک شخص درگذشته در دین زرتشتی برای «نیالودن» عناصر مقدس «بویژه خاک» پس از آنکه با تشریفات بسیار و «رسم سگدید» در دخمه آفتاب گذاشته میشد و همچنین مراسم «خورشید نگرشن» این استخوانها را جمع آوری می کردند و در تدفین های متفاوت و متنوع دفن می نمودند. پس از درگذشت فرد نیز آداب رسوم گسترده ای در زمانهای مختلف انجام می گرفته که نمونه بارز آن «نکوداشت فروهر انسانهای درگذشته» بوده که با وجود فشار های مذهبی حاکمان صفوی برخی آثار آن تا امروز هنوز در میان ساکنان دشت مرودشت باقی مانده است.

اتابکی اذعان داشت: معروف ترین «آیین های نکوداشت فرورها» که تا امروز باقی مانده، آیین های «روز علفه» است که دو روز مانده به نوروز، کودکان راهی دشت می شوند و پس از چیدن سبزه های بلند، آنها را به «حالت واژگون» به «سردر» حیاط و خانه ها پیوند می زنند و بر این باورند که به گاه نوروز، «روان درگذشتگان» با شادی و خرمی (سرسبزی) وارد خانه های گذشته خویش می شوند. این سبزه ها تا روز «سیزده بدر» به احترام فروهر درگذشتگان نگه داشته می شوند.

او ادامه داد: آداب دیگری که در شامگاه روز علفه صورت می گیرد روشن کردن آتش روی پشت بام ها تا نیمه شب است و در این زمان خیرات زیادی برای روان مردگان پیشکش می نمایند. مراسم دیگر که «شامگاه روز علفه» صورت می گرفت و تا امروز همچنان باقی مانده، کندن گودالی بر فراز گورهای درگذشتگان و پنهان کردن یا «چال کردن استخوان های» گوسفند و ماکیان در آن مکان است.

اتابکی یادآور شد: رسم دیگر این بود که نان های خشک و نازک (نان محلی) که همان روز علفه می پختند را بیرون از خانه و در کوچه جدا جدا می گذاشتند و این برای روان درگذشتگانی بود که به تازگی دار فانی را وداع گفته بودند. تصویر روشنی که من در کودکی به یادم دارم این بود که «سگ ها» این نان ها را می خوردند و اهالی روستا بر این باور بودند، که ثواب بسیار شامل حال فرد درگذشته می شود و در آخر اینکه در واپسین نیمه های شب سیزده بدر، «سه سنگ» را بروی هم می چیدند و در بیرون از حیاط ها و دروازه روستا می گذاشتند و باور داشتند که روان درگذشتگان را بدین روش همچنان نگه می دارند و مانع از رفتن آنها می شوند.

وی گفت: این مراسم نشان می دهد که پیروان دین بهی تاچه اندازه در این دنیا و دنیای پس از مرگ برای «روان درگذشتگان» اهمیت قائل بوده اند و امروز هم پس از گذشت 2200 سال هنوز این آیین به رواج خود ادامه می دهد و شاید به خاطر همین احترام به «روان درگذشتگان» بوده که بازماندگان دین بهی در دشت مرودشت کوشش وافر داشتند تا خانه ابدی و ماندگاری برای افراد درگذشته فراهم نمایند.

وی تصریح کرد: دیانت زرتشتی بسیار وامدار همین شاهان محلی فارس (فرته داران) است زیر ایشان بودند که پس از تازش اسکندر مقدونی؛ بارقه های دین زرتشتی را پایه گذاری کردند و چنانچه از سکه ها و آثار دیگر ایشان باقی مانده، این «شاهان فراته دار فارس» بودند که به دیانت زرتشتی رنگ و بوی رسمیت بخشیدند و بعدها ساسانیان آن را احیا نمودند.

نجمه ابراهیمی (کارشناس ارشد تاریخ) هم در همین زمینه گفت: این کتیبه نخستین بار به هنگام پیمایش کوهستانی بوسیله اتابکی کشف و بررسی شد و مربوط به استودانی از اواخر دوره ساسانی است. در بخش قاعده استودان یک شیار کوچک به «شکل هفتی» حجاری شده که جایی برای خروج آب باران از استودان بوده و دلیل این شیار، شاید به خاطر آن بوده که در «وندیداد» تاکید شده که نباید آب باران به درون دخمه نفوذ داشته باشد.

ابراهیمی گفت: در بخش پایین این استودان سنگ نوشته ای با ابعاد بزرگ به خط پهلوی کتابی در چهار سطر و به شکل خوابیده نگاشته شده که در ارتباط با این استودان و شخص در گذشته است.

وی ادامه داد: ترجمه ای که ما برای نخستین بار از آن ارائه دادیم نشان می دهد که «این دخمک» (استودان) را شخصی به نام «خرداد گشنسب» Hōrdād-gōšnasp برای «خویش ساخته» و در دو سطر آخر سنگ نوشته می خواهد «بهشت جاودان بهرش باد» (باشد). افزون بر این کتیبه، کتیبه ناتمام و قدیمتری دیگری با عبارت ZNH dhmhk hy در بخش فوقانی کتیبه مذکور به شکل عمودی نگاشته شده که به گمان وابسته به همین استودان است. اما از آنجا که دیواره صخره از فرسایش و ناهمواری بسیاری برخوردار بوده از ادامه نگارش این کتیبه منصرف گردیده اند و آن را در همان زمان به عمد تا حدودی مخدوش نموده و کتیبه تازه تر و آشکارتری را به جای آن به نگارش درآورده اند که در واقع همین کتیبه مذکور است.