راز یک کتیبه ساسانی بر فراز نقش رستم پس از 45 سال کشف شد

ایلنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، راز یک کتیبه ساسانی بر فراز نقش رستم پس از 45 سال کشف شد.

جایگاه نقش رستم مرودشت از دیرباز مورد توجه شاهان انشانی (ایلامی)، شاهنشاهی هخامنشی و شاهنشاهی ساسانی بوده که هر یک نقش برجسته ها یا آرامگاه خود را در دل صخره های نقش رستم در شش کیلومتری شمال تخت جمشید در استان فارس ایجاد کرده اند. نزدیکی این مکان به«شهر استخر» یعنی زادگاه شاهنشاهان ساسانی، کوهستان نقش رستم را مملو از آثاری نمود که بعدها مورخان و جغرافیدانان نخستین سده های اسلامی آن را «کوه نقشت» و سیاحان خارجی آن را «گورستان گبرها» خوانده اند.

قلعه ای مستحکم بر فراز آثار نقش رستم و دیوار دفاعی سترگ به عرض 4 متر و طول 1500 متر تا چندین سده پس از حمله اعراب مسلمان هنوز پابرجای بوده تا اینکه در زمان دیالمه، جمعیت زیادی از ساکنان شهر استخر و قلعه نقش رستم به شهر شیراز کوچ نمودند و پس از آن به تدریج این مکان خالی از سکنه شد.

در سلسله روند کشف و بررسی سنگ نبشته های تاریخی این بار ابوالحسن اتابکی (دانش آموخته زبان های باستانی و دکتری تاریخ) از خوانش سنگ نوشته دیگری خبر داد که پس از 45 سال بعد دوباره کشف و برای نخستین بار با همکاری نجمه ابراهیمی (کارشناس ارشد تاریخ) و فضل الله حبیبی (دانشجوی دکتری باستان شناسی) مورد بررسی و خوانش قرار گرفته و در مجله «آوای تاریخ» در تهران به چاپ رسیده است.

وی گفت: این سنگ نوشته را بومیان محلی به «ولفرام کلاس» باستان شناس آلمانی معرفی نمودند و او نسخه ای از آن را در اختیار پروفسور «سیف الدین نجم آبادی» قرار می دهد. زنده یاد نجم آبادی پس از دیدن و بررسی این سنگ نوشته، یک گزارش دو صفحه ای از آن در «کنگره هنر و باستان شناسی» در سال 1979. م در برلین را ارائه می دهد و اذعان می کند که به دلیل تباهی سنگ نوشته و از بین رفتن واژگان موفق به خواندن آن نشده است.

اتابکی گفت: از آنجا که زنده یاد نجم آبادی موفق به خواندن این سنگ نوشته نشده بود ما توانستیم با کوشش بسیار به خوانش این سنگ نوشته بپردازیم که راهگشایی هر چند اندک برای پژوهشگران آینده باشد.

این پژوهشگر در همین رابطه گفت: این سنگ نوشته مهمترین سنگ نوشته ای است که ما طی بررسی گذشته با آن روبرو شدیم. یکی از بزرگترین سنگ نوشته ها که در ابعاد 10×75 سانتیمتر نگاشته شده و شوربختانه از آنجا که در معرض هوای آزاد بوده، آب باران مقدار زیادی از رسوبات آهکی را در آن همگن کرده و همین امر باعث شده به تدریج رسوبات لایه ای از سطح فوقانی را فرا گیرد و در نتیجه باعث تباهی سنگ نوشته و از میان رفتن بخشی از حروف شود.

وی ادامه داد: بومیان محل از دیرباز دره شمال غربی نقش رستم را «دره بره ای» می گفتند و از آنجا که این سنگ نوشته نیز در یک دره میان کوهی در بخش شرقی کوهستان قرار گرفته، با خوانشی که بر روی این سنگ نوشته انجام دادیم، پی بردیم که به این دره، در دوره ساسانی «دره بز» گفته میشده و این نشان می دهد که «دره بره ای» نیز تاریخچه از دوره ساسانی دارد که تاکنون در خاطره بومیان محل هنوز باقی مانده است.

اتابکی اذعان داشت: در کنار این سنگ نوشته جدولی مشبک مانند طراحی شده که در «دو بخش دوازده گانه» به تصویر کشیده شده که به گمان ما روزی شبانان قلعه نقش رستم این کوهستان را به بخشهای دوازده گانه جهت مراتع برای چرای دام های خویش تقسیم نموده اند. دلیل دیگر این طراحی جدول مانند در ارتباط با سازه ای است که ساکنان قلعه نقش رستم از آن به عنوان «سد ساروجی» برای استفاده آب آشامیدنی و آب مورد نیاز احشام خود، از آن استفاده می کردند.

وی گفت: این «سد ساروجی» یکی از قدیمی ترین سازه آبی هست که بر فراز کوهستان به «شکل شکسته» تعبیه شده و درازایی در حدود 36 متر و پهنایی حدود 8 متر در انتهای قاعده دارد و ارتفاع آن بیش 4 متر بوده که در گذر زمان بخشهای فوقانی آن تخریب شده است.

اتابکی گفت: در صخره شرقی همین دره میان کوهی با «دوازده نیم دایره افقی» در ارتفاع سه متری روبرو شدیم که در دل صخره حجاری شده و کاربرد آن نامشخص است. امید است کاوشهای آینده ای که در کنار این سد ساروجی صورت می گیرد، پرده از راز این حجاری ها در دل صخره بردارد.

وی گفت: این سد ساروجی که با سنگ لاشه و ساروج قوام یافته و سنگ نوشته حاضر به خاطر آن نگاشته شده، در اصل «آب بند» یا سدی با «طرح شکسته» بوده که ذخیره آب ساکنان قلعه نقش رستم و دام هایشان را فراهم میکرده است. شیوه نگهداری آب بدین ترتیب بوده که بخشی از آب سد را به آبشخورهای متعدد برای دام هایشان هدایت می کردند و در فصول گرم سال بخشی از نیازهای آب گله های خود را تامین می کردند.

افزون بر این برای آب آشامیدنی ساکنان قلعه نقش رستم پس از سد نمودن آب باران حاصل از سیلاب ها، آن را در خمره های بزرگ می ریختند و پس از ذخیره آن در زمان دیگری مورد استفاده قرار می دادند. چنانچه نمونه این نوع سازه ها هر چند به شکل سد خاکی در «قلعه شکسته» و «قلعه استخر» از «قلاع سه گنبدان» پیشتر مورد بررسی قرار داده ایم که به همین روش برای ذخیره آب نوشیدنی مورد کاربری قرار می گرفته است.

اتابکی در پایان گفت: حرف نویسی، آوانویسی و ترجمه این کتیبه بدین شرح است: «دره بر/ پروردن بز، چون چراگاه دوازده گانه؛ بر نوشت بخش کام، پس به آن کوه چینه/ چند کام ورزانیدن برای پشنجیدن [تراوش] کار حصار [آب بند]»