تا چند سال گذشته کویر گردی در ایران مطرح نبود

ایسنا/ براساس آخرین خبرهای بدست آمده و گزارش های منتشر گشته، تا چند سال گذشته کویر گردی در ایران مطرح نبود.

کاوش چهارم سلسله نشستهای شهر کاوی، تأملی درباره آینده شهر، با عنوان اولویتهای توسعه گردشگری استان اصفهان کدام هستند؟ مطرح و با حضور صاحب نظران گردشگری به میزبانی جهاد دانشگاهی واحد اصفهان در سرای بدیع برگزار شد.

در این نشست مهری شاهزیدی، مدیر گروه مطالعات گردشگری جهاد دانشگاهی با اشاره به اهداف و رویکرد نشستهای شهر کاوی گفت: این نشستها دو هدف را دنبال می کند؛ اولین هدف این است که افراد را در جامعه علمی و در موضوعات خاص باهم آشنا کند. برخی افراد در جامعه علمی شهرهای دیگر شهرت داشتند یا در تخصص ها و فضاهای علمی دیگری مطرح شدند. ما درصدد جذب مخاطبان زیادی نیستیم. قرار است افراد به صورت دست چین شده در این جلسات بنشینند و ما در حد توان خود، روایت این جلسات را تدوین کنیم و در اختیار مسئولین قرار دهیم.

محسن ادیب ، مدیر سایت کویر و بیابان های ایران نیز در این نشست، اظهار کرد: نیمی از مساحت استان اصفهان بیابانی است. بناهای تاریخی و محور زاینده رود در چنین بستری واقع شده اند. بناها در این منطقه الگو گرفته از معماری کویر هستند و 150 کیلومتر از رودخانه زاینده رود در منطقه کویری واقع شده است. در شمال و شمال غرب استان دریاچه نمک کویر مرنجاب، کویر مصر، پارک ملی کویر، باتلاق گاوخونی، لیگ شتران، لیک گاوخونی، تعدادی از کویرهای استان هستند.

او با بیان اینکه در گردشگری پایدار فاکتورهایی تعریف می شوند که برای پیشرفت گردشگری باید همه این فاکتورها به کار گرفته شده باشند، افزود: خدمات و راهنمای متخصص و جذابیت های منطقه بخشی از این پتانسیل ها هستند و همه این فاکتورها با هم معنا پیدا می کنند؛ برای مثال منطقه مرنجاب که یکی از جاذبه های طبیعی استان بود به دلیل توسعه صنعتی، کشاورزی افسار گسیخته، توسعه گردشگری بدون در نظر گرفتن ضوابط و اصول گردشگری پایدار، گردشگری فله ای، اکوسیستم زیبا و زیست بوم خود را ازدست داده است. همین اتفاق در سالهای آتی ممکن است برای دیگر جاذبه های طبیعی استان رخ دهد. در استان چندین اثر طبیعی داریم.

مدیر وبسایت کویر و بیابان های ایران با اشاره به دیگر جاذبه های طبیعی استان که به دلیل عدم وجود زیرساختها قابل بازدید نیستند، تصریح کرد: یکی از جاذبه های مشترک استان اصفهان با استان سمنان، چین خوردگی های دوره میوسن است که قابلیت ثبت جهانی دارد و دومین اثر بیابانی ایران و سومین اثر طبیعی کشور است. علی رغم وجود پتانسیل ها اما زیرساختها فراهم نیستند. اصول اولیه چون مسیر مناسب و تربیت لیدر متخصص وجود ندارد. سیستم آموزشی ما در تربیت لیدر متخصص ضعیف بوده است. فارغ التحصیلان گردشگری با مسافر عادی فقط در حد کدهای رفتار متفاوت هستند.

ادیب نیازهای زیرساختی کویرگردی را برشمرد و اضافه کرد: کمپ سایت، طراحی مسیر، قانون برای طبیعت، متولی مشخص، آموزش بومگردی ها، لزوم تغییر برنامه ریزی درسی در استانهای بیابانی و آموزش و تربیت گردشگران نیازهای مبرم ما هستند. نباید در مناطق خشک منتظر برنامه درسی وزارت علوم ماند. خود استانها با توجه به موقعیت جغرافیایی باید برنامه درسی تدوین کنند، برای مثال سمنان رشته مهندسی بیابان تدوین شده است.

او تنها راه نجات از تنش های آبی استان را گسترش گردشگری پایدار دانست و گفت: تنش های آبی در استان اصفهان همین الان زیاد هستند و هر هفته کشاورزان معترض شرق اصفهان اعتراض می کنند و قطعاً این تنش های آبی بیشتر هم خواهد شد. تنها راه نجات مناطق بیابانی از بیکاری و مهاجرت این است که گردشگری در این مناطق توسعه پیدا کند. روستای گردشگری مصر با توجه به توسعه گردشگری در این روستا مهاجرت معکوس داشته است.

این فعال حوزه گردشگری ادامه داد: بااین وجود ما شاهد هستیم که مسئولین درصدد توسعه کشاورزی و انتقال آب به این مناطق هستند. توسعه کشاورزی در مناطق بیابانی سفرهای آبهای زیرزمینی کمتر خواهد شد و درنتیجه، تالاب ها خشک خواهند شد و منشأ فرسایش بادی خواهند شد و ما با بحران ریزگردها مواجه می شویم؛ پس می بینیم که هیچ راه گریزی جز اشتغالزایی با توسعه گردشگری وجود ندارد.

ادیب گسترش گردشگری را نیز مولد تعارضات و آسیبهایی در مناطق گردشگری دانست و افزود: عمده ترین این تخریبها، تخریب پوشش گیاهی در بیابانها و بویژه نقاطی هستند که باد مسلح به سلاح ماسه است و بادها خراش های سطحی ایجاد می کنند و پوشش گیاهی را از بین می برند. مداخله انسانی برای حفظ پوشش گیاهی این مناطق لازم است. این پوشش گیاهی یا توسط دولت و یا مردم محلی برای قاچاق سوخت و چوب و تولید زغال از بین رفته است.

تخریب پوشش گیاهی از زمان صفویه برای مثال در کویر مرنجاب ایجاد شده است. در دوره صفوی جنگلهای این منطقه برای ساخت کاخ های صفوی تخریب شدند و جایگزین هم نشدند. تخریب هایی که گروه های گردشگری انجام می دهند به دلیل آموزش ندیدن و نداشتن لیدر متخصص است. ما در استان به تعداد انگشتان یک دست لیدر متخصص نداریم و تعدادی که هستند به دلیل دغدغه شخصی کسب اطلاعات کرده اند.

مهرداد قزوینیان، کویر نورد باسابقه کشورمان نیز با تأکید بر اشاراتی که محسن ادیب داشت، اظهار کرد: اصفهان یکی از مهمترین کانونهای گردشگری ایران است، به همین دلیل است که باید محور زاینده رود حفظ شود. ترکیه از ایران هندوانه وارد می کند در حالی که خودش 500 سد پر آب دارد. حتی این پیشنهاد مطرح می شود که با پمپ ، آب رودخانه مسیر آب رودخانه در چرخش باشد. اصفهان شهری است که پیست اسکی و منطقه تاریخی و بیابانی را در خود جا داده است.

او هدف مسافران خارجی کویر را کسب آرامش و معنویت دانست و تصریح کرد: عمده مسافران ما در دهه های گذشته، افراد بالای 60 سال بوده اند. من حتی توریست 90 ساله هم داشته ام که برای دوره نقاهت به ایران سفر کرده بود. اغلب این افراد همه دنیا را تماشا کرده بودند و بطور کلی باکسانی که به تایلند سفر می کنند متفاوت هستند. گردشگران کویر به کلی از دیگر مسافران متفاوت هستند. در کویر به دنبال معنویت و آرامش می گردند. اصلاً تا چند سال گذشته کویرگردی در ایران مطرح نبود.

این فعال گردشگری در مورد فرآیند مطرح شدن کویر ایران در جهان گفت: توریست های خارجی که برای بازدید از کویر به صحرای آفریقا در لیبی و مصر و الجزایر می رفتند، با بروز برخی اتفاقات چون گسترش تروریست ها و اتفاقات دیگر در این کشورها مقصد گردشگری خود تغییر دادند و مقصد ایران را برای گردشگری بیابان انتخاب کردند.

قزوینیان با اشاره به عوامل کمتر شدن متقاضیان خارجی سفر به کویر ایران بیان کرد: بعد از کرونا و سقوط هواپیمای اوکراینی، تمایل به سفر به ایران کمتر شد و هم اکنون عربستان سعودی جای ایران و کویرهای آفریقا را با تبلیغات وسیع خود گرفته است.

او با بیان اینکه بتازگی عربستان سعودی پول نفت خود را در حوزه گردشگری سرمایه گذاری کرده است، گفت: عربستان سعودی حتی مسابقات پاریس داکار را با بخشیدن پول و سرمایه به برگزار کنندگان در کشور خود برگزار کرد و به این تربیت در سطح جهانی خودش را به عنوان یک جاذبه توریستی مطرح کرد. توریست ها امروزه به صورت فله ای به عربستان وارد می شوند در حالی که پیش از این ویزا گرفتن برای سفر به عربستان به شدت سخت و محدود بود. عربستان میلیون ها دلار پول نفت را در گردشگری سرمایه گذاری کرده است.

او در خصوص لزوم آموزش به بومگردی ها در کنار تأکید برافزایش کمیت آنان افزود: در کویر مصر و فرحزاد حتی از تهران خانه خریدند یا افراد بومی مهاجرت معکوس کردند و اقامتگاه تأسیس کردند و با ماشین های گران قیمتی که خریده اند، به مسافران سرویس می دهند؛ اما این افراد آموزش ندیده اند. مثلاً در وسط ریگ زرین یک اقامتگاه تأسیس شده است. این هتل وسط بیابان با فضا سنخیت ندارد.

علیرضا دلال زاده، متخصص رشته مهندسی آب پیرامون اینکه تا چند سال گذشته کویر گردی در ایران مطرح نبود، گفت: حیاتی ترین نیاز زندگی انسانی آب است و آب است که آتش را کنترل می کند و به نوعی باید گفت که آب اصلاحگر است. هر طرح توسعه باید به آب توجه داشته باشد. نبود آب منجر به فرونشست می شود و خاک و هوا بدون آب کیفیتی نخواهند داشت.

او با بررسی موقعیت جغرافیایی و حوزه تمدنی اصفهان اظهار کرد: استان اصفهان از شرق به غرب، کوههای زرد کوه و جلگه اصفهان و تالاب و بیابان ها را شامل می شود و از شمال به جنوب هم کوههای شمال به کوههای جنوب سمیرم می رسد. عملاً اصفهان چهارراه کشور و استان است و حول زاینده رود شکل گرفته است. ساختار اولیه اصفهان در تپه های مشرف به پل شهرستان بوده است. مردم در چند هزار سال گذشته کنار آب سطحی ساکن می شدند و آب را برداشت می کردند. جایی تمدن شکل می گیرد که محل سکونت کنار آب باشد و در عین حال در حاشیه اطمینانی از خطراتی چون سیل قرار بگیرد و در امان باشد. مردم به تدریج به سمت شمال و میدان عتیق آمده اند و به مرور با کندن چند متر زمین به منبع دائمی آب دست یافتند و با منابع آب زیرزمینی آشنا شدند.

این دغدغمند حوزه گردشگری هر کار توسعه ای را نیازمند به منبع آب دانست و افزود: بومگردی ها، بافت تاریخی و کویر نیازمند آب زاینده رود هستند. زیر پای بافت تاریخی این شهر آب باید وجود داشته باشد وگرنه اتفاقات ناگواری برای بافت تاریخی رخ خواهد داد. احیای زاینده رود اولویت بیشتری در سایر بخش های گردشگری در استان دارد.

هاجر مهرجویان، فعال گردشگری در این نشست به ارائه تجربه ها و دغدغه های خود پرداخت و اظهار کرد: من و سجاد حقیقت برای دیدن بومگردی ها سفرهای متعددی داشتیم. برای مثال برای کسب تجربه در بومگردی نارتیتی به تفت سفر کردیم.

او با اشاره به تبارشناسی سفر در دوران باستان تأکید کرد: در قرون باستان مردم به عنوان یک تماشاگر برای کسب لذت سفر می کردند. مسافران فقط نقش تماشاگر داشتند. از شهر بازدید می کردند و خارج می شدند. به مرور گردشگری انبوه مطرح شد. این سبک گردشگری می گفت گردشگران طبق برنامه خاصی در فلان شهر می توانند 5 بنای تاریخی را ببینند و از شهر خارج شوند. این نوع گردشگری کشف و شهودی با خود به همراه نداشت. راهنماها کشف را انجام داده بودند و به مخاطب ارائه دادند.

این بانوی فعال گردشگری دغدغه گردشگران امروزی را کشف و شهود در طول سفر دانست و افزود: از میانه قرن 1900 با ایجاد مفاهیمی چون توسعه پایدار و گردشگری پایدار، سبک سفرهای جدید شکل گرفتند. در این سبک جدید به گردشگر برنامه بازدید داده نمی شود. این سؤال برای انسان مدرن ایجاد شد که تا کی ما این تک بناهای یک شهر را ببینیم؟ انسان معاصر به دنبال کشف و شهود و یافتن و ماجراجویی است .

مهرجویان با بیان اینکه امروزه در کنفرانس آتن، بافت تاریخی و مشارکت مردمی در گردشگری مطرح شده است و تک بناها را کنار گذاشته اند، یادآوری کرد: در این کنفرانس اینکه گردشگران در محل سفر چه باید بکنند مسئله بود و گردشگری مسئولانه و کنشگر برای کشف و شهود، درنتیجه این تغییر رویکرد ایجاد شد. مفهوم اکولوژیا بومگردی در این راستا در ایران زاده شد.

او با انتقاد از عملکرد بومگردی ها گفت: بومگردی ها کاملاً رویه متفاوتی را نسبت به اکولوژها پیش گرفتند. اکولوژها خارج از شهرها و با امکانات کمی خدمات می دهند و گردشگران بومگردی می خواهند اثری بر خود و بیرون از دنیای خود داشته باشد. برای مثال می خواهند برای احیای کشت پوشش گیاهی رو به نابودی در منطقه آن بومگردی تلاشی کرده باشند.

این فعال گردشگری و مؤسس بومگردی کاج پیرامون اینکه تا چند سال گذشته کویر گردی در ایران مطرح نبود، ادامه داد: صرفاً سفر برای کسب لذت و تماشا نیست و گردشگران لذت را در راستای مسائل دیگری کسب می کند. این نوع گردشگری می گوید گردشگر وارد شهر می شود با یک مسئله مواجه خواهد شد و تأثیری بر آن مسئله می گذارد و بار دیگری که به این شهر سفر کند، با مسئله دیگری مواجه می شود.

مهرجویان بومگردی ها را مؤثر در ایجاد تغییرات گردشگری در سطح مناطق خود دانست و تصریح کرد: بومگردی حاج رئیس در بوشهر در سال 1396 فستیوال کوچه را ترتیب داد و پدیده موسیقی در کوچه را به عنوان یک پدیده گردشگری مطرح کرد. همین فستیوال، تغییرات کلانی در فضای گردشگری بوشهر به وجود آورد. آمار گردشگران بوشهر بعد از این ابتکار عمل به شدت افزایش یافت. بومگردی برای کسب تجربه است و درنتیجه آن تعاملات اجتماعی شکل می گیرد. در شهرهای کوچک اتفاق کسب تجربه در همان بومگردی اتفاق می ا فتد.

او در پایان با توصیف مخاطبان اصیل بومگردی ها گفت: مخاطبان بومگردی ها کسانی هستند که مدت زیادی را در یک شهر می مانند و با برنامه بومگردی، قرار است که کنشی در منطقه داشته باشند. بومگردی یک نمونه گردشگری پایدار است که به دنبال نقش جهان و تک بناها نیست. خود بومگردی جذابیت کافی برای جذب گردشگر دارد. کسب وامهای کلان و تبلیغات، با فضای روحانی و دلی بومگردی در تضاد است و گردشگر را جذب نمی کند. بومگردی ها با آبادگری دوشادوش هستند.