تور گردشگری محله جویباره فرصتی برای بازدید از برخی بناهای تاریخی بود

ایسنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، تور گردشگری محله جویباره فرصتی برای بازدید از برخی بناهای تاریخی بود.

اگرچه برای بازدید از همه بناهای تاریخی محله جویباره به بیش از یک روز زمان نیاز است، اما نکته جالب این است که در محله جویباره نیازی نیست که خود را با وسایل نقلیه از یک بنای تاریخی به بنای دیگر رساند، چرا که این محله قابلیت آن را دارد که در هر چند قدم بازدید کننده را با یک بنای تاریخی شگفت زده کند.

محله جویباره یکی از محله های قدیمی اصفهان است که در آن مناره ها، مساجد، کنیسه ها و خانه های تاریخی متعددی وجود دارد و در برخی از این خانه ها، زندگی با حضور ساکنانش همچنان جاری است، از این رو برای بازدید باید زنگ در خانه ها را نواخت.

دو مناره دارالضیافه در جوار حسینیه رضوی، مقصد اول تور جویباره گردی است. دو مناره آجری با کتیبه ها و کاشی کاری هایی زینت شده چشم نوازی می کنند. بخشی از بدنه این بنا به دلیل رطوبت آسیب جدی دیده که به نظر می رسد علت آن باید از زیر بنا باشد.

محمد فاتحی، راهنمای گردشگری در خصوص علت نامگذاری و کاربری این دو مناره دارالضیافه می گوید: «برخی این موضوع را مطرح می کنند که چون دارالضیافه به معنی خانه مهمان است، این مناره ها در قسمت ورودی یک مهمانسرا قرار داشته اند. گروهی دیگر بر این عقیده هستند که این مناره ها در اصل به دارالضیاء یعنی خانه روشنایی شهرت داشتند و به مرور به دارالضیافه شناخته شدند؛ این تئوری از آنجا مطرح شده که یکی از کاربری های مناره ها علامت دادن با نور است. تئوری بعدی میگوید شاید اینجا مجموعه مجللی متعلق به فردی به نام ضیاء بوده است.

مرحوم رفیعی مهرآبادی نیز عقیده داشت که بر اساس کتیبه آیات 96 و 97 سوره آل عمران «وَ مَن دَخله کان آمنا» که روی این مناره به چشم می خورد این مناره ها متعلق به مسجدی بوده که تخریب شده و فقط مناره های آن باقی مانده است.»

او قدمت این بنا را مبهم دانسته و اضافه می کند: «به علت اینکه کتیبه ای بر روی بنا وجود ندارد که ما را از سازنده و تاریخ ساخت آن مطلع کند، از این رو متخصصان در تخمین قدمت آن نظرات مختلفی دارند. پرفسور پوپ قدمت بنا را متعلق به اواخر قرن 8 هجری قمری و دوره آل مظفر، و پروفسور اسمیت آن را مربوط به اوایل قرن 8 قمری و اواخر ایلخانی دانسته است.»

در ادامه مسیر تور جویباره گردی، از خانه علامه فانی می گذریم که به گفته راهنمای این تور، ویژگی منحصر بفرد آن، حوضی است که در شاه نشین تعبیه شده و به حوض حیاط متصل است. سپس به سمت کنیسه خورشید یا کنیسه خاک شوری ها حرکت می کنیم که تنها کنیسه است که هم اکنون میقوه در آن وجود دارد. این راهنمای گردشگری توضیح می دهد: «میقوه جایگاه غسل شرقی یهودیان و چیزی شبیه به خزینه های قدیم است. درها و پنجره ها و ارسی و گوشواره های این بنا ارزش تاریخی دارد و لازم است مورد مرمت، حفاظت و بازسازی قرار گیرد.»

کنیسه ملایعقوب در مسیر، با وجود مقبره خاخام های یهودی در آن، از دیگر کنیسه ها متمایز شده است . مقبره کمال اسماعیل که توسط مغولان به قتل رسید نیز در کنار کنیسه ملایعقوب جای گرفته است.

فاتحی در مورد کنیسه های خیابان کمرزرین در محله جویباره نیز می گوید: «سه کنیسه به عنوان کنیسه بزرگ، کنیسه ملا ربیع یا جماعتی، کنیسه کنجی یا شلمو در کنار هم با گنبدی شبیه به بادگیر قرار گرفته است. چند قدم جلوتر کنیسه موسی خیا و کنیسه سعیدیان با دو گنبد متفاوت نیز به چشم می خورد.» این راهنمای تور در پاسخ به چرایی تعدد این کنیسه ها می گوید: «معمولاً هرکدام از خانواده ها و طایفه ها به یکی از کنیسه ها برای عبادت مراجعه می کنند.»

خانه رسول بقایی با قدمت صفوی و 1200 متر زیربنا، متعلق به حکیم شاه عباس صفوی است. این خانه تاریخی ثبت ملی شده و تحت نظارت اداره کل میراث فرهنگی استان است و هم اکنون مالک شخصی دارد و محل سکونت است. خانم بقایی که سالهاست ساکن این خانه است، می گوید: «تا همین 5 یا 6 سال پیش از طرف میراث برای بازدید می آمدند و اگر سقف یا جایی آسیب داشت، مرمت می کردند اما سالهای اخیر اهمیتی نداده اند.»

شاه نشین این بنا با ترکیب رنگ سبز و آبی کاملاً رنگ و بوی دوره صفوی را دارد و با توجه به اینکه کلیمیان در دوره ای ساکنان این خانه بودند، در حکاکی روی سنگ حیاط، ستاره داوود به چشم می خورد.

حمام پنجشنبه دین نیز در کنار مسجد پنجشنبه دین واقع شده که بنا بر اطلاعاتی که راهنمای تور می گوید، «به علت پاشور یک تکه مرمری که دارد از دیگر حمام ها متمایز و متفاوت است.»

فاتحی در خصوص علت نامگذاری این حمام و پیرامون اینکه تور گردشگری محله جویباره فرصتی برای بازدید از برخی بناهای تاریخی بود، یادآوری می کند: «مرحوم استاد همایی می گوید کلمه دین به معنای روز و آدینه به معنای جمعه است. این حمام روزهای پنجشنبه متعلق به مردان و مابقی روزها در اختیار زنان بوده است، به همین علت نام آن به پنجشنبه دین معروف شده است.»

شبستان مسجد پنجشنبه دین منحصر بفرد است. در کتیبه این مسجد آمده است که قدمت بنا به دوره شاه عباس برمی گردد و در سال 1064 هجری قمری توسط آقا علی سابونی ساخته شده است.

فاتحی، راهنمای گروه در خصوص نگارش صحیح نام سازنده بنا توضیح می دهد: «طبق نظر برخی متخصصان سابیدن ریشه کلمه صابون است ک طرز صحیح نوشتن آن سابون بوده است. این مسجد به علت اینکه زند کرمانی در آن نماز می خوانده به مسجد زند کرمانی معروف شده است .»

مقصد بعدی، مقبره ساروتقی و مسجد تاریخی ساروتقی است که در کنار یکدیگر واقع شده اند. راهنمای گردشگری تور اضافه می کند: «این مقبره به علت اینکه کتیبه ای ندارد، منصوب به ساروتقی است. در خصوص ساروتقی باید گفت او سرنوشتی شبیه به امیرکبیر داشته است. او یک نانوا زاده تبریزی بوده که بعدها صدراعظم شاه عباس دوم می شود. درنهایت نیز توسط بدخواهانش به قتل می رسد. سنگ قبرهای متعددی که مربوط به دوره صفوی است در اطراف این آرامگاه وجود دارد.»

فاتحی با اشاره به وجود مدرسه آلیانس نیز اشاره می کند: «مدارس آلیانس در دنیا با هدف حمایت از یهودیان برای تحصیل علم و دانش تأسیس شدند. اولین مدرسه آلیانس ایران، در شهر تهران و در سال 1277 شمسی و اولین مدرسه آلیانس در شهر اصفهان به تاریخ 1279 شمسی در جویباره تأسیس شد.»

کنیسه آقا شکرالله یا یعقوب مسجدی مقصد آخر این تور گردشگری است. فاتحی در جایگاه پیش نماز کنیسه قرار می گیرد و برای مخاطبان توضیح می دهد: «آقا شکرالله و یعقوب مسجدی، از خادمان و متولیان این عبادتگاه بوده اند و به همین علت اینجا به نام آنان شهرت یافته است. ستاره 6 پر داوود، کتیبه های قاب گرفته شده، شمعدان 7 شاخه و 10 فرمان حضرت موسی در تزئینات کنیسه بکار رفته اند. کتیبه ها و نقاشی تمثال موسی و فرعون و لاله های قرمز رنگ طاقچه ها و دیوارهای کنیسه را پوشانده اند. قبله در کنیسه به سمت اورشلیم است و در محراب کنیسه، گنجه هایی دیده می شود که متون مقدس در آنها نگهداری می شود و حضور حداقل 10 نفر برای جابجایی آنها ضروری است.»

او ادامه می دهد: «سازه چوبی منبت کاری شده در مرکز کنیسه نیز بر روی یک سکوی بلند واقع شده است. عبادت کنندگان عرقچین و لباس مخصوصی برای نماز و اعمال مذهبی استفاده می کنند و بر نیمکت های تعبیه شده در دورتادور کنیسه می نشینند؛ ضمن اینکه معماری این کنیسه همچون تکیه های ایرانی به گونه ای است که زنان در گذشته هنگام مناجات در طبقه دوم بنا قرار می گرفته اند، اما اکنون زنان نیز در سالن اصلی عبادت می کنند.»

فاتحی بناهای تاریخی بازدید شده در تور جویباره گردی را کمتر از یک دهم کل بناهای تاریخی در محله جویباره می داند و اظهار می کند: «مناره ساربان، مناره چهل دخترون و دو مناره دارالضیافه هنوز در این منطقه وجود دارند و مناره خواجه علم مناره زیبای دیگری است که عکسهای آن توسط جهانگردان اروپایی ثبت شده است و در سال 1313 شمسی تخریب شد. مناره بعدی مناره ته برنجی است که دختران برای بخت گشایی طبق آداب خاصی در آنجا گردو می شکستند و شعری زمزمه می کردند ولی اکنون تخریب شده است؛ ضمن اینکه تعداد 10 خانه تاریخی از دوران صفوی و قبل تر از آن در جویباره وجود دارد. برخی از این خانه ها مثل خانه معلمی ثبت ملی نشده اند و در معرض خطر تخریب قرار دارند.»

او می گوید: «شهر اصفهان 18 کنیسه دارد که 15 مورد از آنها در محله جویباره قرار دارند. مساجد تاریخی نیز از جمله جاذبه های گردشگری محله جویباره هستند و تراکم مساجد در این منطقه نمونه ندارد. شاید بیش از 17 مسجد در این منطقه وجود دارد. مسجد کریم ساقی در این منطقه طبق منابع شفاهی میخانه ای بوده که به مسجد تبدیل شده است و یک بیت شعر برای آن سروده است که می گوید ببین کرامت میخانه مرا ای شیخ / که چون خراب شود خانه خدا گردد.

تراکم مقبره ها و بقعه ها در این منطقه از دیگر محلات بیشتر است و مقبره تعدادی از باباها و پیرها و خواجه ها نیز در این منطقه قرار دارد که در اثر سرقت یا عدم رسیدگی کتیبه و سنگ قبر آنان در دسترس نیست؛ برای مثال کاشی های مقبره پیر پینه دوز جدا شده و در انبار چهل ستون نگهداری می شود و متأسفانه نه برای نصب مجدد آنها اقدام شده و نه در جایی به نمایش درآمده است.»