نگاهی به اختلافات فرهنگی در سفر

ایسنا/ این خبر پیرامون نگاهی به اختلافات فرهنگی در سفر برای شما مخاطبان گرامی نوشته شده است.

هرچه به روزهای پایان سال نزدیک می شویم، دغدغه سفر و گردشگری برای بسیاری از مردم جدی می شود و بازهم این سوال مطرح می شود که چرا مردم برخی از مناطق چشم دیدن گردشگرها را ندارند و روی خوش به توریست ها نشان نمی دهند. مشکل «بی فرهنگی» مناطق محلی است یا مساله جای دیگری است؟ اگر قصد دارید که به یک گردشگر حرفه ای تبدیل شوید، به شما خواندن این گزارش را پیشنهاد می کنیم.

از لذت ها و بخش های هیجان انگیز سفر برای همه ما میتوان به آشنایی با فرهنگ دیگر شهرها و کشورها اشاره کرد. از این رو بیشتر ما برای فهمیدن و آشنایی با فرهنگ شهر مقصد؛ سعی می کنیم تا با انجام کارها یا رفتارهایی، صمیمیت و نزدیکی به بومی های منطقه نشان دهیم. غافل از اینکه شاید با همین صمیمیت، خطوط قرمز فرهنگی مردم منطقه را عبور کنیم.

اما اگر فکر می کنید سفر رفتن یا گردشگری تنها یک کوله انداختن یا چمدان جمع کردن است پس اجازه دهید به شما بگوییم که اشتباه فکر می کنید! گردشگران حرفه ای بر این باورند که سفر و گردشگری یک مهارت است و گردشگر باید این مهارت را از راههای مختلف کسب کند. درست مثل کسی که تصمیم دارد پدر یا مادر خوب و با مهارت بالایی برای فرزندش باشد، گردشگر هم همین قصه و فرآیند را باید طی کند.

حقیقت ماجرا این است که اکثر ما با سیستم رفتاری خودمان به مسافرت می رویم. مثلا اگر عادت داشته باشیم همیشه با لهجه ها و گویش های مختلف شوخی کنیم؛ در شهر مقصد نیز همین را اجرا می کنیم و برایمان هم مهم نیست ممکن است جامعه محلی از این نمک پرانی ناراحت شود. حتی در مواردی نیز پیش آمده که ما در مسافرت هایمان به حریم فرهنگی جوامع محلی بی توجهی کرده ایم و با بهانه ای مانند لذت بردن از سفر حرمت میزبان را شکسته ایم.

مثلا در سفر به یک جزیره، با صدای بلند موزیک خوانده ایم یا مثلا با این بهانه که در این فضا مطلوب آن است که یک موزیک با صدای بلند پخش کنیم؛ خودمان را قانع کرده ایم که چنین کاری نه تنها اشتباه نیست بلکه در اصطلاح خودمانی نیز فضای ساحل و دریا اتفاقا همین را می طلبد و از لذتهایی است که گذشتن از آن غیرممکن است.

رضا علی اصل، مدرس ملی فدراسیون جهانی راهنمایان گردشگری مثال های دیگری درخصوص سیستم های رفتاری اشتباه ذکر می کند: مثلا دختر و پسر در یک جزیزه که جامعه محلی دارد، با پوشش نامناسب عبور و مرور می کند. در حالی که جامعه محلی آن هیچ وقت با آن پوشش ظاهر نمی شوند. وقتی هم به این رفتارها انتقاد می شود، می گویند ما آزاد هستیم و آزادی حق همه است. اما این اشتباه است. چرا که هیچ کجا در دنیا به بهانه آزادی وارد حریم زندگی آدم ها نمی شوند.

چگونه سفر تبعات فرهنگی بدنبال آورد؟

بی شک وقتی در جهان ما، استفاده از هر شی راهکار و روش خاص خود را دارد؛ بدیهی است که رفتار با هر شخص و خانواده و در ابعاد بزرگتر رفتار در میان هر قومیت و شهری آداب خود را دارد.

اما احترام به جوامع محلی در گردشگری از کجا برای جامعه جهانی به دغدغه تبدیل شد؟ در دهه 70 و 80 میلادی زمانی که گردشگری انبوه شکل گرفت، مشکلات زیادی در دنیا بوجود آمد. از مباحث آسیب زای این مشکلات عدیده؛ مباحث اجتماعی و فرهنگی بود. آدم ها به یک شهر سفر می کردند و مشکلات فرهنگی و اجتماعی بسیار زیادی ایجاد می کردند. پس از این ماجراها؛ نشستی در ترکیه و بعد هم شیلی برای بررسی این اتفاقات برگزار شد و تصمیم بر آن شد تا کدهای اخلاقی در گردشگری تدوین شد. در نهایت 10 کد اخلاقی از این بررسی ها خارج شد.

اما شاید این پرسش برایتان مطرح شود که چرا اخلاق گردشگری به عنوان «کدهای اخلاقی» معرفی شد و به قانون تبدیل نشدند؟ علی اصل در پاسخ به این پرسش می گوید: در هر کشور، قانون متفاوت است و ما نمی توانیم در تمام کشورها قوانین یکسانی داشته باشیم. بطور مثال در کشورمان مسئله رعایت شئونات اسلامی را داریم اما در کشورهای دیگر این مسئله وجود ندارد. برای همین بر روی یک موضعی فراتر از قانون دست گذاشتند یعنی وجدان طبیعت است. مباحث اخلاقی نیز توسط وجدان آدمی مورد قضاوت قرار می گیرد و این امر را به گردشگر می رساند که ای گردشگر!‍ هر جایی که می روی باید به گونه ای رفتار کنی که حتی اگر در رابطه با یک مسئله قانونی وجود نداشته باشد؛ تو به وجدانت مراجعه کنی و آن کار را انجام ندهی.

دقیقا سال گذشته بود که قطع تک درخت نخل روستای درک در چابهار بهت و تعجب همه را برانگیخت و محلی ها گردشگران را مقصر نابودی نماد حیات ساحل درک می دانستند. پیش تر از آن نیز تکخوانی یکی از گردشگران روستای ابیانه، برای بومیان آن منطقه باعث دلخوری و ناراحتی شده بود یا در موارد دیگر عدم رعایت شئونات اسلامی در شهرهای مذهبی کشورمان توسط توریست ها بسیار دیده شده و گاهی اوقات بگو مگوها و بحث های بوجود آمده باعث دلخوری و ناراحتی میزبان و گردشگران شده است.

در بعضی موارد پوشش یا رفتارهایی در شهرهای بزرگ، عادی و متدوال است در حالی که در شهرهای کوچکتر و با آداب و رسوم مختلف چنین نیست و سر زدن چنین رفتاری خارج از عرف میزبان بحساب می آید.

اما واقعیت ماجرا در توسعه گردشگری مستلزم احترام متقابل بین گردشگر و جامعه محلی است. این موضوع بسیار مهمی است و قصد دارد این مسئله را بفهماند که اگر شما قصد توسعه گردشگری در یک منطقه را داشته باشید، حتما باید طبق قاعده «احترام متقابل میان گردشگر و جامعه محلی» پیش بروید.

مصداق های اولین کد اخلاقی گردشگری

پرسش دیگر ما از این مدرس ملی فدراسیون جهانی راهنمایان گردشگری این است که اساسا احترام در گردشگری به جوامع محلی چیست؟ احترام متقابل می تواند شامل این باشد که من پوششم طبق عرف آن منطقه باشد. مثلا اگر یکجایی؛ مردان آن منطقه با لباس کوتاه در شهر پرسه نمی زنند، گردشگر نباید با شلوارک در آن شهر بچرخد یا مثلا نوع خطاب قرار دادن جامعه محلی یکی دیگر از موارد احترام متقابل است. از آنجایی که من راهنمای تور هستم، دیده ام که برخی آدم ها دوست دارند با نوع پوشش و یا لهجه جامعه محلی شوخی کنند. جامعه محلی هوشمند هستند و اگر با سکوت یا نوع لبخند خاصش گردشگر را همراهی کند، به معنی آن نیست که متوجه شوخی نشده باشد.

علی اصل همچنین پیرامون نگاهی به اختلافات فرهنگی در سفر عنوان می کند که از موارد دیگر احترام متقابل مراسم، آیین ها و عقاید است. «ممکن است به جایی سفر کنیم که بخواهیم در مراسم یا رقص محلی شرکت کنیم. ما حق نداریم از خودمان ریز رفتارهایی نشان دهیم که جامعه محلی احساس کند که دارد به او بی احترامی می شود. در مراسم محلی چه عزا و چه شادی؛ من تنها یک بیننده هستم و کاری ندارم چه اعتقادی دارند یا چه لباس هایی به تن دارند. من تنها باید ببینم و مفاهیم را برای ارتقای خودم دریافت کنم و اصلا مهم نیست که ممکن است این موارد با اعتقادات من مشکل داشته باشد.

من تنها یک گردشگر هستم و در رابطه با چنین مسائلی هرگز وارد گفتگو نمی شوم. نباید گردشگر به گونه ای رفتار کند که یک تهدید فرهنگی اتفاق بیفتد. مثلا نباید اصرار کنیم که بچه های کوچک در یک منطقه از ما پول بگیرند چرا که با این حرکت آنها را بد عادت می کنیم و پس از دیدن هر گردشگر یک انتظاری از آن خواهند داشت. باید به تم رفتاری جامعه محلی اهمیت داده شود.»

هر کدام از ما دوست، آشنا یا فامیلی در خانواده داریم که دنبال ریز به ریز معایب آدم ها می گردد تا در یک فرصت مناسب شروع به سخنرانی کند. شاید اصلا آن دوست و آشنایی که این خصلت رفتاری را دارد، خودمان باشیم. حتی ممکن است درخصوص یک عقیده حرف ها و نظرتان صحیح باشد اما در سفر، این خصلت بی اخلاقی محسوب می شود.

مدرس ملی فدراسیون جهانی راهنمایان گردشگری پیرامون نگاهی به اختلافات فرهنگی در سفر توضیح می دهد که گردشگر توانایی کافی برای اصلاح عقاید نادرست جامعه محلی را ندارد. اگر عقاید غلطی در جامعه محلی وجود داشته باشد، من به عنوان گردشگر در موقعیتی قرار ندارم که آن را اصلاح کنم، چرا که تخصص ویژه نیاز دارد و باید توسط نخبگان همان جامعه محلی اصلاح شود. مثلا فرض کنید در یک جامعه محلی، زنان کاملا در پستو و نهان در مراسمات می نشینند. اگر خانمی به عنوان یک گردشگر به آن منطقه سفر کرده باشد و قصد داشته باشد تا به نفع زنان آنجا این رفتار را اصلاح کند؛ شاید در وهله اول سخنان او درست باشد. اما ما نمی توانیم در لحظه تغییر ایجاد کنیم و چنین عقایدی باید توسط نخبگان محلی، افراد مورد اعتماد یا نخبگان غیرمحلی که تجربه کافی دارند اصلاح شود.

در بعد دیگر احترام به شهر میزبان یا همان رعایت اخلاق گردشگری؛ توجه گردشگر به محیط زیست شهر مقصد است. برهم زدن محیط بکر یک شهر با تولید یا پخش صداهای ناهنجار مثلا در جنگلهای شمال یا سواحل شمال و جنوب کشور، برهم زدن اکوسیستم طبیعی با تولید بی رویه زباله مثلا در اردوهای راهیان نور و یا آتش به پا کردن در همان مناطق شمالی و ساحلی از متداول ترین کارهایی است که گردشگران بدون در نظر گرفتن اصول اخلاقی گردشگری انجام می دهند. حتی تجاوز به حریم یک باغ حفاظت شده نیز می تواند از مثال مرتبط با این دست از رفتارها باشد.

آخرین اخطارها‍

هرچند مثال هایی از این دست و عدم نگه داشتن حرمت میزبان در مسافرت، توسط گردشگران متعدد است و به میان آوردن تمام آنها از حوصله نویسنده و خواننده این گزارش قطعا خارج است! علی اصل این موضوع را «احترام به نظام مالکیت» می خواند.

زمانی که من گردشگر با خانواده ام به یک روستا سفر می کنم و با باغی مواجه می شوم که حریم مالکیت آن با چند چوب و چند پاره سنگ مشخص شده باشد. ممکن است از روی آنها بگذرم و وارد باغ شودم. درحالی که آن چوب و سنگ ها در روستا به عنوان نظام مالکیت مشخص برای اهالی منطقه باشد که اعلام می کند کسی حق ورود به آن باغ را ندارد. نظام مالکیت برای شهرنشین ها در قفل شده آهنی است. در صورتی که در روستا چنین نیست. شاید خانه حیاط داری وجود داشته باشد که دیوارهای کوتاهی هم داشته باشد و خانواده آن به راحتی تردد می کنند و حالا ما در حال گذر آنجا هم ممکن است نگاهمان به اهالی آن بیفتد. در حالی که نظام مالکیت روستا می گوید هنگام عبور حداقل اعلام حضور کنیم. در مواردی حتی افراد نسبت به این امر اعتراض می کنند.

طبیعتا مردم محلی هر منطقه ای در این جهان مشتاق ورود گردشگر به شهر و استانشان هستند و در حالت طبیعی از دیدن گردشگر در خیابان شهرهایشان خوشحالند. مثلا نگارنده همین گزارش به عنوان یک خبرنگار خوزستانی از ورود مسافر و گردشگر به خوزستان خوشحال خواهد بود. اما وقتی گردشگران بایسته های اخلاقی گردشگری را رعایت نکنند طبیعتا نگارنده گزارش از گردشگرانی که به خوزستان سفر می کنند دلخور خواهد شد.

علی اصل براساس مقاله نگاهی به اختلافات فرهنگی در سفر، عواقب این دلخوری ها را نیز می گوید: اگر احترام متقابل بوجود نیاید، جامعه محلی به ورود گردشگر بی تفاوت می شود و دیگر برای او فرقی ندارد که منطقه اش گردشگر بیاید یا نه. اگر مسئله شدت بگیرد، جامعه محلی وارد مرحله رنجش می شود. در اینجا بسیار مهم است که سیاست گذاران گردشگری استان وارد عمل شوند و سریعا عمل کنند. اگر از این مرحله نیز عبور کند و شدت بگیرد، گردشگر و جامعه محلی وارد تهاجم می شوند. در یک آن خشم شکل گرفته و ما در بسیاری موارد دیده ایم که گردشگر وارد روستا شده است؛ دهیار و جوانان ده با چوب برای میزبانی و استقبال از گردشگر ایستاده اند!

در آستانه آغاز سفرهای نوروزی خوب است بدانیم که طبق بیانیه سازمان ملل جامعه محلی دارای حق است. بنابراین تمام هنجارها، فرهنگ و رفتار جوامع محلی باید برای گردشگر مهم باشد. ما در رفتن یا نرفتن به یک منطقه حق انتخاب داریم ولی اگر تصمیم به سفر به یک منطقه خاص شد؛ باید به رفتار جامعه محلی احترام بگذاریم.