بنای نظامیه نماد اعتبار و اهمیت خرگرد در دوران سلجوقی بوده است

ایسنا/ براساس آخرین خبر و گزارشهای بدست رسیده، بنای نظامیه نماد اعتبار و اهمیت خرگرد در دوران سلجوقی بوده است.

رجبعلی لباف خانیکی، یک پژوهشگر و باستان شناس خراسانی اظهار کرد: آموزش فعالیتی اجتماعی است که متناسب با سطح فرهنگ و تمدن هر جامعه شکل می گیرد و نهادها و سازمان های ویژه ای پدید می آورد که «مدرسه» اصلی ترین نهاد جهت فعالیت های آموزشی است.

وی اضافه کرد: اما در گذشته کارکرد مدرسه صرفا آموزشی نبود بلکه مذهبی نیز بود و به آن هم اکتفا نمیشد، زیرا بسیاری اوقات کارکردهای مزبور تحت تاثیر نقش سیاسی اجتماعی آن قرار میگرفت.

لباف خانیکی عنوان کرد: «خواجه نظام الملک طوسی» یکی از نخستین افرادی بود که بیشتر به علل سیاسی اجتماعی و با برخورداری از تمکن مالی فراوان و پشتیبانی بی چون و چرای ملک شاه سلجوقی، تعداد زیادی مدرسه به نام «نظامیه» در شهرهای مختلف جهان اسلام تاسیس و تشکیلات و سازمان اداری نوینی در نحوه اداره آنها ابداع کرد.

وی ادامه داد: او که فردی اندیشمند و دانا اما متعصب بود، بهترین تشکیلات را برای حداکثر بهره برداری از نقش و نیروی «دانش» برای مقاصد سیاسی اجتماعی دستگاه حاکم بوجود آورد.

این پژوهشگر خراسانی خاطرنشان کرد: نقش و عملکرد سیاسی اجتماعی مدارس گاه چنان بود که در مبارزات و درگیری های خشونت آمیزی که بین پیروان فرقه های مختلف مذهبی ایجاد میشد، مدارس از نخستین مراکزی بودند که مورد هجوم واقع و ویران میشدند؛ از جمله در نزاعی که در سال 506 هجری قمری بین حنفیان و شافعیان در شهر نیشابور روی داد، 8 مدرسه از حنفیان و 17 مدرسه از شافعیان ویران شد. با این وجود همواره نقش آموزش مدارس به خصوص نظامیه ها در تمام گرایش های علمی، نظری و عقلی بسیار پررنگ و تعیین کننده بود.

لباف خانیکی گفت: مدرسه نظامیه خرگرد یکی از آن مدرسه ها بود که در سال 480 هجری قمری به دستور خواجه نظام الملک طوسی در شهر خرگرد، 5 کیلومتری شهر کنونی خواف باصلابت ساخته شد. دیوارهایش از خشت و گل بود و با توجه به شواهد مانند دیگر بناهای دوران سلجوقی رویه دیوارها با آجرکاری و درون فضاها با گچبری زینت یافته بود.

وی افزود: خرابه های این مدرسه در سال 1318 خورشیدی مورد بازدید «آندره گدار» فرانسوی قرار گرفت و زیبایی های بر جای مانده از آن او را سخت تحت تاثیر قرار داد و او با تشخیص و ترسیم نقشه مدرسه خرگرد متوجه شد که این مدرسه از نمونه های شاخص بناهای چهار ایوانی اولیه و متاثر از معماری کهن ایران است.

این باستان شناس خراسانی ادامه داد: براساس اندازه گیری های گدار، مدرسه از یک صحن نسبتا وسیع و مربع با قاعده 22/04 متر، دهانه ایوان 7/04 متر و ضخامت دیوارها 2/20 متر برخوردار بوده است.

لباف خانیکی بیان کرد: ظاهراً تنها فضایی که نیمه خرابه قابل تشخیص بوده، ایوان قبله در امتداد جنوب غربی و مزین به بقایای کتیبه ای آجری و بسیار زیبا و باشکوه بوده که گدار آن را بدون تردید زیباترین کتیبه ایران دانسته و اداره باستان شناسی آن را به موزه تهران انتقال داده که اکنون زینت بخش موزه اسلامی است.

وی اضافه کرد: کتیبه ها آجری و به خط کوفی گلدار در قاب های مستطیل به عرض 80 سانتیمتر به صورت نواری بر زمینه آجری فراز دیوارهای خشت و گلی دورادور مدرسه را شامل میشده است. قسمتهای باقی مانده کتیبه توسط «آندره گدار» خوانده شده است. ظاهراً بر چهار گوشه مدرسه چهار شبستان یا تالار قرار داشته که فراز دیوارهای آنها نیز به کتیبه های کوفی گلدار مزین بوده است.

لباف خانیکی ادامه داد: شدت تخریب بنا امکان تشخیص دقیق آن فضاها را غیر ممکن کرده اما میتوان فرض کرد که فضاهای آموزشی یا شبستان بوده اند و در صورتی که کاربری شبستان داشته اند، نظامیه خرگرد را باید از نوع «مسجد مدرسه» قلمداد کرد.

این پژوهشگر و باستان شناس خراسانی اظهار کرد: باقی مانده تزئینات آجری در برخی قسمتهای بجا مانده حاکی از این است که نظامیه خرگرد بنای زیبا و مجللی با نمای آجرکاری به صورت خفته راسته و مزین به زیباترین کتیبه ها بوده است. آن بنا که نماد اعتبار و اهمیت خرگرد در دوران سلجوقی محسوب میشده و امکان حضور بسیاری از دانشمندان و فرهیختگان آن عصر را در خرگرد فراهم میکرده، احتمالا در دوران تیموریان رونق پیشین خود را از دست داده و در سال 848 هجری قمری مدرسه زیبا و باشکوه دیگری به نام «مدرسه غیاثیه» به فاصله حدود 100 متری آن این بار به سعی وزیر اندیشمند دیگری به نام غیاث الدین پیراحمد خوافی ساخته شده است.

لباف خانیکی اضافه کرد: خرابه های مدرسه نظامیه تا سال 1370 خورشیدی به صورت تپه ای با بقایای دیوارهای خشت و گلی در هم ریخته در میانه بافت مسکونی روستای کنونی خرگرد وجود داشته و گویا در آغاز آن سال توسط اهالی خاکبرداری و تسطیح شده و بر جایش مسجدی جدید با دیوارهای آجری و نمای سیمانی کبود رنگ ساخته شده است. کاش همان مدرسه یا مسجد مدرسه با هماهنگی اداره کل میراث فرهنگی خراسان رضوی تجدید بنا و احیا میشد و آن گوهر گرانبها خاک نمیشد.