دست یابی به آثار فرهنگی و معماری از دوره عیلام در یکی از محوطه های سد چمشیر

ایسنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، دست یابی به آثار فرهنگی و معماری از دوره عیلام در یکی از محوطه های سد چمشیر صورت پذیرفت.

«113»، همان محوطه ای است که به گفته باستان شناسان اگرچه شاخص بوده، اما قرار است با آبگیری سد، هرچند با تاخیر زیر آب برود. با این وجود، پژوهشگاه میراث فرهنگی اعلام کرده کاوش باستان شناسان در این محوطه همچنان ادامه خواهد داشت.

در حالی که کفایت مطالعات باستان شناسی در حوضه سد چمشیر اعلام شده و کار باستان شناسان به پایان رسیده، اما کاوش ها در یک محوطه همچنان ادامه دارد؛ محوطه 113 با سرپرستی «مرتضی حصاری» همچنان در حال کاوش است. پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری اعلام کرده است باستان شناسان در این محوطه تاریخی به شناخت مناسبی درباره دوره های استقراری در این محوطه، کاربری فضاها، گاهنگاری نسبی و بقایای جانوری مورد استفاده شده در این محوطه رسیده اند.

محمد حسین عزیزی خرانقی، مدیر و ناظر کاوش های نجات بخشی سد چمشیر از بین 30 محوطه ای که باستان شناسان پیش از آبگیری سد چمشیر در کمتر از 40 روز کاوش کردند، محوطه 113 را شاخص اعلام کرده و قدمت آن را به دوره عیلامی نسبت داده که کاوش های آن هنوز ادامه دارد و به گفته مدیران سد، چون این محوطه در انتهای مخزن قرار گرفته، با توجه به تراز آبگیری با تاخیر زیر آب خواهد رفت.

مرتضی حصاری، سرپرست هیأت باستان شناسی محوطه 113 اکنون که کفایت مطالعات باستان شناسی در حوضه آبگیر سد چمشیر اعلام شده، درباره نتایج کاوش ها و یافته ها تاکنون و ضرورت ادامه کاوش های باستان شناسی در این محوطه گفت: کاوش اضطراری محوطه شماره 113 سد چمشیر در 20 کیلومتری روستای «سراب ننیز» و در یک صد متری شمال رودخانه زهره در دشت گل و چم محمد زمان، در فصل سوم کاوش های حوضه آبگیر سد چمشیر، در شهرستان گچساران، استان کهگیلویه و بویراحمد آغاز شده و در حال انجام است.

او هدف از کاوش اضطراری محوطه مورد نظر را مشخص کردن دوره یا دوره های فرهنگی براساس بقایای فرهنگی در این محوطه به مانند معماری، سفال و دیگر مواد فرهنگی اعلام کرد و افزود: در همین راستا تا کنون 3 گمانه در نقاط مختلف محوطه مورد کاوش باستان شناسی قرار گرفت.

این باستان شناس گفت: نتایج کاوش در این گمانه ها، به شناخت مناسبی درباره دوره های استقراری در این محوطه، کاربری فضاها، گاهنگاری نسبی و بقایای جانوری مورد استفاده شده در این محوطه منجر شد و این نکته لازم به توضیح است که کاوش در این محوطه همچنان ادامه دارد.

به گفته حصاری، نمونه های مطالعاتی میان رشته ای به مانند کربن 14، به منظور سال یابی مطلق جمع آوری شد که این نمونه ها در گاهنگاری مطالعات دوره عیلام (ایلام) ارزشمند است.

او ادامه داد: در این محوطه ابتدا با اقدام به باز کردن دو کارگاه کاوش آغاز شد. یکی از کارگاه ها در جنوب محوطه، جایی که آثار معماری در آن مشهود بود و دومین کارگاه در شرق محوطه قرار دارد، جایی که پیش از این برشی توسط ماشین های راه سازی ایجاد شده بود و مکان مناسبی به منظور شناخت لایه های فرهنگی این محوطه است.

سرپرست هیأت باستان شناسی محوطه 113 چمشیر با بیان اینکه این کارگاه به عرض دو متر ایجاد شد که هرچه پایین تر می رفت طول آن بیشتر میشد، افزود: مرحله اول معماری هر دو کارگاه بعد از مدت زمان کوتاهی پدیدار شد که یافته های فرهنگی در این مرحله، نشان دهنده دوره عیلام (ایلام) میانه و یکی از شاخص های فرهنگی این دوره اثر مهری با وضوح کم است.

او اضافه کرد: هرچند با توجه به معماری مشهود سطحی در این محوطه، ابتدا یافته های معماری قلوه سنگی و قطعات شکسته سفال بوده است، در لایه های زیرین معماری خشتی نیز بدست آمد.

این باستان شناس ادامه داد: بعد از مرحله اول معماری، مرحله دوم معماری که ظاهراً در این زمان محوطه توسط زلزله پرقدرتی از بین رفته و خط زلزله در هر دو کارگاه کاملاً مشهود بود و فاصله دو مرحله معماری در هر دو کارگاه از لحاظ لایه نگاری بسیار اندک است.

حصاری گفت: با ضخامت نهشت های فرهنگی نسبتا زیادی، مرحله سوم معماری نمایان شد، معماری با دیواری ضخیم به عرض یک متر که از قلوه سنگ های بزرگ رودخانه ای که تقریبا هم اندازه هستند با ملات گچ و خاک ساخته شده است، این معماری نیز در هر دو کارگاه نمود دارد.

او افزود: در کارگاه جبهه شرقی محوطه، در همین مرحله معماری پاره دیواری نمایان شد که از خشت ساخته شده بود؛ خشت آجری رنگ محکمی که در نوع خود جالب توجه است. این خشت معروف به یک سو کوژ یا پلانوکانوکس است که با توجه به مواد فرهنگی بدست آمده، مشخصه خشت های معماری در ایلام قدیم در خوزستان و اور 3 در بین النهرین است.

سرپرست هیأت باستان شناسی محوطه 113 چمشیر بیان کرد: خوشبختانه همراه با سفال، قطعه کوچک از اثر مهر که نقوش مبهمی در آنها مشهود است نیز بدست آمد.

او با بیان اینکه مرحله چهارم معماری نیز در زیر معماری عظیم سنگی مرحله سوم کشف شد که شامل معماری با آجر است که اندودی ضخیم و محکم روی دیوار کشیده شده است، اظهار کرد: هر دو کارگاه تا این مرحله، معماری یکسانی دارند و از این مرحله به پایین که در حدود سه متری عمق تپه است، آثاری از معماری مرحله پنجم معماری پدیدار شد که شامل دیوارهای نسبتاً باریک که با خشت ساخته شده اند و طبق شواهد یافته های سفالی این معماری نیز مربوط به دوره عیلام قدیم است.

حصاری با بیان اینکه کاوش باستان شناسی محوطه 113 با حمایت پژوهشکده باستان شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با توجه به اهمیت غنای فرهنگی ادامه خواهد یافت، گفت: با اطمینان میتوان گفت با کاوش گسترده تر این محوطه، دانش محققان درباره جنبه های منطقه ای و فرامنطقه ای دوره عیلام را افزایش خواهد داد.

به گفته محمدرضا فاضل، معاون اجرایی سد و نیروگاه چمشیر اجرای پروژه این سد با مجوز میراث فرهنگی و محیط زیست بوده است. او درباره مجوز میراث فرهنگی در موافقت با ساخت این سد گفت: آقای میراسکندری، رئیس وقت پژوهشکده باستان شناسی در سال 1390 در نامه ای به مجری طرح نوشته است «با توجه به بلامانع بودن آبگیری سد مذکور دستور فرمایید نسبت به تسویه حساب نهایی به شماره حساب … اقدام شود.» بر این اساس آبگیری سد بلامانع اعلام شده و ما هم هیچ ممانعتی برای کاوش های نجات بخشی باستان شناسی نداشتیم و همه نوع همکاری نیز انجام شده است.

این در حالی است که علی دارابی، معاون میراث فرهنگی و قائم مقام عزت الله ضرغامی در نشست خبری که 30 آذر در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی برگزار شد، درباره نظر مشخص میراث فرهنگی در مورد آبگیری سد چمشیر گفته بود: پژوهشگاه میراث فرهنگی رسماً اعلام کرده است که آبگیری این سد موجب می شود بخش زیادی از آثار باستانی از بین برود. طبیعی است که وزارت میراث فرهنگی و پژوهشگاه نظر مخالفشان را اعلام کرده اند و این کاملا روشن است. اینکه چرا سر و صدای ما در نیامده است، چون ما در جلسات مطرح کردیم و مکاتبات هم انجام شده است.

پژوهشگاه میراث فرهنگی پس از این اظهارات، شرایط بازدید از محوطه های باستانی چمشیر را برای تعدادی از خبرنگاران فرهنگی فراهم کرد، درحالی که کفایت مطالعات باستان شناسی اعلام شده بود و کار بیشتر گروه های باستان شناسی به پایان رسیده بود. به گفته این باستان شناسان به رغم آنکه در گمانه زنی ها و بررسی های اولیه فرضیه هایی درباره وجود آثاری با قدمت بیش از 16 تا 10 هزار سال از دوره های فراپارینه سنگی و همچنین دوره های نوسنگی، عیلام میانه و اسلامی مطرح شد، اما در پایان کاوش ها اعلام شد که بیشتر آثار فرهنگی و معماری یافته شده به دوره اسلامی و همچنین جوامع کوچ رو در این دوره تعلق دارد.