شهیدگاه یکی از بخشهای دیدنی محوطه پایگاه تاریخی شیخ صفی الدین اردبیلی است

ایرنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، شهیدگاه یکی از بخشهای دیدنی محوطه پایگاه تاریخی شیخ صفی الدین اردبیلی است.

شهیدگاه اردبیل که امروزه آئین ها و برنامه هایی همچون نماز عید فطر و قربان و عزاداری های تاسوعا و عاشورای حسینی در آن اقامه و برگزار می شود، از قداست و حرمتی تاریخی برخوردار است و کشف و بیان ناگفته ها و ناشناخته های آن به تحقیقات و پژوهش های علمی و عمیق نیاز دارد.

به شهادت تاریخ، شیخ صفی الدین اردبیلی و شاه اسماعیل صفوی به عنوان سلسله جنبان صفویان، با ایجاد حکومت شیعی و وحدت مردمی در ایران، نقش بارزی در سرنوشت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشورمان داشته اند و این کار سبب اتحاد اقوام ایرانی در برابر هجوم و قشون کشی بیگانگان شده است.

جنگ چالدران، نخستین نبرد ایران (در زمان صفویان) با دولت عثمانی بوده و در 2 رجب 920 ه. ق مصادف با 23 اوت 1514 میلادی در نزدیکی شهرستان چالدران در شمال غربی ایران رخ داده و سپاهیان عثمانی به فرماندهی سلطان سلیم اول، بر سپاه صفوی به فرماندهی شاه اسماعیل اول فائق آمده اند.

نبرد شیروان نیز در 1547 میلادی با حمله صفویان به شیروان به عنوان نخستین جنگ شاه اسماعیل صفوی، رهبر طریقت صفویه روی داده و با پیروزی قاطع صفویان و الحاق شیروان به ایران همراه بوده است.

اکنون سنگ قبرهای سنگین، کوچک و بزرگ با نقوش و خطوطی از کلام وحی، حدیث و اشعار ادبی در جای جای شهیدگاه دیده می شود. اغلب این سنگ ها بر روی مزارهای مربوطه و بعضی نیز جدا از مزارها و در کنار دیوار محوطه بر روی سکوهایی قرار گرفته اند.

می گویند نام شهیدگاه را شاه اسماعیل صفوی بر این مکان نهاده است، مکانی مقدس در قلب شهر اردبیل و در جوار مرقد و مزار شیخ صفی الدین اردبیلی و خود شاه اسماعیل که همواره مورد توجه و تکریم مردم و بازدیدکنندگان داخلی و خارجی بوده و هست.

با صبا در چمن لاله سحر می گفتم / که شهیدان که اند این همه خونین کفنان

آدمی به محض ورود به محوطه شهیدگاه، گویی صدای چکاچک شمشیرها و شیهه اسب ها در مقابل غرش توپ ها و باروت تفنگ عثمانی را می شنود و غبار برخاسته از یورش جنگاوران و تاخت و تاز سوارها را می بیند.

هرچند مجموعه آرامگاهی شیخ صفی الدین اردبیلی از گذشته های دور به عنوان نگین میراث فرهنگی این استان خودنمایی می کند، اما بنابر نظر کارشناسان، محوطه شهیدگاه آن در سال 1378 در حین حفاری محدوده بقعه شیخ صفی الدین، با مشاهده تعدادی سنگ قبر با حکاکی و کتیبه های عهد صفوی کشف و زیر سنگ مزارها، پیکرهای شهدای جنگ چالدران، پیچیده در یراق اسب ها مشاهده شد.

گرچه در گرداب خون، خوابیده آرام و خموش / با نوای بینوایی، بس نوا دارد شهید

سنگ قبرها به منزله لاله های رسته بر مدفن خونین کفنان چالدران و شیروان هستند که هرچند مذمت باد و بوران و گذشت روزگاران، کناره های آنها را سوهان زده و رنگ از رخسار خطوط و نقوش و نگاره های گل و گلدان و اشکال ادوات جنگی آنها برگرفته است، اما سکوت و ابهت هر سنگ مزار، عزت و عظمت شهید خفته در زیر یا اطراف آن را فریاد می زند و آدمی را به کرنش و احترام بر می انگیزد.

بر فراز برخی سنگ مزارها که در کنار دیواره محوطه شهیدگاه قرار گرفته اند، شناسنامه هایی شبیه قاب عکس نصب شده که حاوی مشخصات و تاریخ وفات متوفی، وضعیت سنگ قبر از حیث سلامت و شکستگی و حکاکی های روی آن است.

بی شک این بلاجویان دشت کربلایی و سبک روحان عاشق نزد شاه اسماعیل صفوی ارج و قرب والایی داشته اند که شاه از بابت احترامی که به آنها قائل بوده، پیکرهای سربازان، افسران و رزم آوران خود را از منطقه چالدران، با عزت و احتشام به اردبیل و محل استقرار حکومت صفویان انتقال داده است.

در فضای خاموش و سنگین شهیدگاه شیخ صفی الدین اردبیلی، یک سنگ مزار بزرگ که گفته می شود، مزاری خانوادگی است، دیده می شود و گویی از هر سنگ مزار شهیدگاه نجوایی به گوش می رسد که " هرگز نمیرد آنکه دلش زنده شد به عشق / ثبت است بر جریده عالم بقای ما"

مسئول موزه های استان اردبیل پیرامون اینکه شهیدگاه یکی از بخشهای دیدنی محوطه پایگاه تاریخی شیخ صفی الدین اردبیلی است، میگوید: شمار سنگ مزارها مشخص نبوده و نیست اما ژاک دومورگان، محقق و باستان شناس فرانسوی که در ایران برای نخستین بار نفت و چندین مکان و اثر باستانی را کشف کرده بود، در سال 1307 شمسی مصادف با 1304 قمری عکسی از ضلع شرقی شهیدگاه تهیه کرده که نشان می دهد تعداد سنگ قبرها بسیار بیشتر از شمار کنونی بوده است.

ملکه گلمغانی زاده معتقد است شهیدگاه روزگاری وسیع تر و بزرگتر از محوطه فعلی بوده و به مرور زمان متصرفاتی از هر سو همچون مدرسه پوراندخت در سال 1322 در محدوده آن ساخته شده است و به نوشته باباصفری در کتاب "اردبیل در گذرگاه تاریخ"، 6 قطعه از این مزارها را نیروهای ارتش سرخ شوروی از بین برده اند.

جنس سنگ مزارهای شهیدگاه اغلب مرمر یا خارای سیاه است. گفته می شود سنگ قبرهای سیاه متعلق به مزار قزلباش ها (قشون عشایری و ایرانی دوره صفویان) بوده و نقوش و خطوط روی آنها همچنان به بازخوانی و تحقیقات جامع و کامل نیازمند است.

به گفته مسئول موزه های استان اردبیل، شهدای شهیدگاه در اصل قزلباشان، صاحب منصبان و نظامیان و مقامات عالی رتبه صفویه بوده و بعدها در دوره قاجار نیز چهره ها و شخصیت های شاخصی در آن مکان به عنوان آرامگاه عمومی به خاک سپرده شده اند.

گلمغانی زاده با بیان اینکه در ادوار مختلف تغییراتی در محوطه شهیدگاه روی داده، گفت: در دوره پهلوی از سنگ قبرها برای ساخت بناهایی از قبیل پادگان اردبیل استفاده شده است. اکنون هم هر چند برخی سنگ قبرها در جایگاه اصلی خود یعنی بر روی مزارهای مربوطه قرار ندارند، اما تلاش می کنیم حداقل شکل اولیه سنگها حفظ شود.

به گفته این کارشناس میراث فرهنگی، ادوات جنگی بدست آمده از حفاری برخی مزارها، هم بیانگر ارج و اهمیت قهرمانان و جانفشانان وطن نزد مردم و سلاطین صفوی بوده و هم نشانگر تفاوت توان رزمی نیروهای صفوی با عثمانی هاست.

گلمغانی زاده اضافه کرد: هم محوطه شهیدگاه و هم کل مجموعه آرامگاهی شیخ صفی الدین اردبیلی به تحقیقات و پژوهش های جامع و عمیق نیاز دارد تا وقایع و ناگفته های تاریخی دیگری بدست آید.

وی یادآور شد: به گواهی تاریخ، عثمانی ها به توپخانه ها و ادوات پیشرفته تر از سلاح های صفویان مجهز بوده و میتوان ادعا کرد که نقش فداکاری ها و ایثارگری های نظامیان ایرانی بیش از توان زرهی و تسلیحاتی آنان زمینه ساز مقاومت و پیروزی در نبردها بوده است.

مدیر موزه های استان اردبیل معتقد است نه تنها شهیدگاه بلکه کل مجموعه تاریخی و جهانی شیخ صفی الدین اردبیلی از غربت رسانه ای رنج می برد و با وجود اینکه رسانه های مختلف درصدد معرفی و احیای آن برآمده اند، اما باز هم جا برای کار بسیار است و هر چقدر در این زمینه تلاش شود، کم است.

گلمغانی زاده تصریح کرد: سبک و ویژگی هنرهای بکار رفته در معماری، سازه ها و بخش های مختلف مجموعه آرامگاهی شیخ صفی الدین اردبیلی بقدری چشم نواز و ارزشمند است که هر چه در این رابطه کتاب و مقاله چاپ شود، باز هم ادای دین نخواهد شد.

مدیر موزه های استان اردبیل ادامه داد: گستره مجموعه شیخ صفی الدین اردبیلی بیش از مقدار فعلی بوده بطوریکه در گذشته به بخش بزرگی شهیدگاه اطلاق میشده و اگر امروز نیز حفاری هایی در زیر ساختمان های نزدیک به آرامگاه شیخ صفی الدین صورت بگیرد، چه بسا آثاری تاریخی از دوره صفویان و حتی قبل از آن بدست آید.

وی گفت: شهیدگاه در دیدگاه مردم اردبیل از جایگاه خاصی برخوردار است و مردم به آن، حرمت و احترام ویژه ای قائل هستند بطوریکه سالها قبل، حجاج پیش از عزیمت به خانه خدا این مکان را زیارت می کردند و اکنون این رسم برچیده شده اما مردم، در روز عرفه در شهیدگاه حضور می یابند و اغلب بویژه بانوان به زیارت این مکان می شتابند و این رسم و سنت از سالخورده ها به جوانان منتقل می شود.

بی حرف و ادعا به شهادت رسیده اند / گمنام و در خفا به شهادت رسیده اند

به هر دوره سیاسی و اجتماعی ایران که نگاه می کنیم، رشادت و ایثار ایرانیان در مقابل یورش خارجی ها مشهود است و در همه ادوار گذشته به مصادیق دفاع مقدس برمی خوریم و هر زمان که با سنگ مزار شهیدی از اعصار گذشته یا معاصر مواجه می شویم، حس غیرت و آزادگی وجودمان را فرا میگیرد و به احترام او می ایستیم.

شهید و شهادت در فرهنگ دینی و عامه ما ایرانیان همیشه از ارج و قرب ویژه ای برخوردار بوده است و شهیدان وطن در ادوار مختلف مایه مباهات بوده و هستند. این باور عمیق از گذشته های دور تاکنون در فرهنگ ایرانیان جاری بوده و یکی از عوامل ماندگاری ایران در مقابل دشمنان خارجی فرهنگ جانبازی در راه وطن و شهادت بوده است. اکنون هم این فرهنگ در روح و جان ایرانیان ساری و جاری است. دوره طلایی هشت سال دفاع مقدس، پشتوانه ای محکم برای مقابله با هرگونه تهاجم خارجی بشمار می رود و شهدای این دوره نیز همچون ستارگانی در سپهر عزت و افتخار میهن نورافشانی می کنند.

"بلی، آنان که از این پیش بودند/ چنین بستند راه ترک و تازی

به پاس هر وجب خاکی از این ملک/ چه بسیارست، آن سرها که رفته!

زمستی بر سر هر قطعه زین خاک/ خدا داند چه افسرها که رفته!"

گزارش از: عیسی پاشاپور