آشنایی با کاروانسرای سعدالسلطنه در قزوین

شهر تاریخی قزوین در زمان صفویان پایتخت ایران بود و دارای بناها و آثار ارزشمندی از دوران قدیم می باشد که بسیاری از انها در سراسر دنیا شناخته شده اند، یکی از بناهای مهم و تاریخی این استان کاروانسرای سعدالسلطنه قزوین می باشد. این کاروانسرا در خیابان پهلوی سابق و امام خمینی امروز در شهر قزوین قرار گرفته است و به نام های سرای سعدیه، سرای سعد السلطنه و بازارچه سعد السلطنه و سرای سعادت شناخته می شود. این کاروانسرا دارای وسعتی در حدود 2.6 هکتار می باشد که به عنوان بزرگترین مرکز تجاری و کاروانسرای سرپوشیده شهری کشور شناخته می شود و تاریخ ساخت آن نیز به اواخر سلطنت ناصرالدین شاه قاجار برمی گردد. پس در ادامه با ما در مجله گردشگری همگردی همراه باشید برای معرفی کاروانسرای سعدالسلطنه در قزوین...

تاریخچه ی کاروانسرای سعدالسلطنه در قزوین

فرماندار شهر قزوین در دوره ی قاجاریه و در زمان حکومت ناصرالدین شاه قاجار فردی بود به نام باقرخان سعدالسلطنه که وی دستور ساخت این بنای با عظمت و تاریخی را داد که در مجموعه بازار قدیمی قزوین ساخته شده است و یکی از 38 بنای منتخب میراث فرهنگی کشور می باشد و از جمله آثار باارزش و مهم زمان قاجار بوده و وجود این کاروانسرا حکایت از این دارد که در زمان قاجار تجارت بخش خصوصی ایران از طریق روسیه با کشورهای اروپائی رونق خوبی داشته است. امروزه کاروانسرای سعدالسلطنه قزوین بعد از گذشتن از یک دوره نسبتا طولانی که به فراموشی سپرده شده بود، مجدداً رونق پیدا کرده و گردشگران زیادی را مجذوب خود کرده است. سقف ورودی اصلی کاروانسرای سعدالسلطنه که در خیابان امام خمینی قرار دارد این و باعث متصل شدن سرای اصلی سعدالسلطنه به خیابان امام خمینی می شود، این سقف نورگیر بوده و به گونه ای ساخته شده است که در طرفین آن چهار طاق نما قرار دارد و به صورت عرق چین است.

بناهای کاروانسرای سعدالسلطنه در قزوین

چهارسوق این بنا یکی از مهمترین قسمت های آن می باشد که تقاطع قائم دو راسته بازار این چهارسوق را به وجود آورده است. امروزه این کاروانسرا دارای وسعتی در حدود 6.2 هکتار می باشد و قسمت هایی که کاروانسرای سعدیه را به وجود آورده اند شامل سراهای  پیوسته و تودرتو  می باشد که از 7 حیاط  به نام های:
1. نگارالسلطنه که حیاطی با انباری بزرگ و دو حجره می باشد و در قسمت غربی حیاط سعد السلطنه قرار گرفته است و در قسمت غرب ان دارای دربی است که به راسته وزیر باز می شود.
2. بهشتی
3. سعدالسلطنه که حیاط نسبتا بزرگی است و دارای وسعتی به اندازه 3073 متر مربع می باشد که بخشی از آن رو باز است و در چهار سمت ان حجره هایی قرار گرفته است. سعدیه که یک گرمابه و ده حجره دارد
4. قهرمانی
5. راسته و زیر
گنبدی کاشی کاری شده و بزرگ بر بالای کاروانسرای سعدالسلطنه قزوین و در روی در ورودی اصلی قرار دارد. کالاهای اساسی تجار داخل کشور در زمان قاجاریه در این کاروانسرا که دارای وسعت زیادی بود، داد و ستد می شده است و به عنوان مرکز مهم تجاری در ان زمان به حساب می آمده است. شکل هندسی کاروانسرای سعدیه چهار ضلعی می باشد و در چهار ضلع حیاط آن چهار ایوان قرار دارد  که این ایوان ها دارای طاق نمای زیبا و آجرکاری شده بوده و سقف آنها نیز مقرنس کاری شده و به زیبایی هرچه بهتر تزیین شده است. ایوانچه ها و حجره هایی که در حیاط اصلی کاروانسرا قرار دارند، دارای گچبریهای به شکل گل و بوته می باشند که در نوع خودش جالب توجه بوده و یکی از زیبایی های بی نظیر معماری این بنا به حساب می آید که به سبک دوران قاجار ساخته شده است.
متاسفانه رونق و اعتبار کاروانسرای سعدالسلطنه قزوین به مرور زمان رو به افول گذاشته و تحولات سیاسی که بر آن حاکم گشت سبب شد که انبارها و حجره های تاجران تخلیه گردد و بعدها با گذشت زمان مشاغل تولیدی نظیر کارهای دستی نجاری و تولیدات کفش در آن دایر شد. ایوانچه هایی که مانند ایوانچه های حیاط اصلی کاروانسرا می باشند در حیاط شرقی این کاروانسرا نیز وجود دارند و انبار بزرگی که دارای ستون هایی می باشد در پشت حجره های شرقی این قسمت از کاروانسراه جایی که گرمابه سعدیه نیز در آن واقع شده است، قرار گرفته اند. قیصریه که دارای گنبدی با تزیینات هنری مختص دوره قاجار می باشد دارای چهار ستون اصلی است و معماری زیبایی را در ارتباط با بازار سعدیه به وجود آورده است و یکی دیگر از محورهای اصلی و بی نظیر کاروانسرای سعدالسلطنه به حساب می آید. این مجموعه به عنوان بزرگترین بازار سرپوشیده عصر قاجار شناخته می شود و سراهایی که در این مجموعه وجودا دارند شالوده اصلی آن ها از آجر ساخته شده است و به عنوان یک نمونه ی اعلا از سراهای بازرگانی به شمار می رود و ماهیتی درونگرا دارد.

وجه تسمیه کاروانسرای سعد السلطنه

در مورد نام گذاری این کاروانسرا عده ای اعتقاد دارند به دلیل قرار گرفتن این کاروان سرا در کاخ باغ سعادت یا میدان سعادت که در واقع در زمان صفویه میدان چوگان خوانده می شود به آن سرای سعادت می گویند. اما این کاروان سرا به دستور محمد باقر خان سعد السلطنه  که حاکم شهر قزوین در عصر قاجاریه بود، دستور ساخت این کاروان سرا با 400 حجره  در زمینی به مساحت 2.7 هکتار را صادر نمود، چون که در ان زمان اوضاع اقتصادی ایران به سبب مراودات تجاری و بازرگانی که بین روسیه و ایران و ترکیه برقرار بود، بسیار خوب بود. بنابراین بنا به دستور او دو معمار که یکی اهل اصفهان و دیگری اهل قزوین بود در مدت زمان دو سال توانستند این کاروانسرا را به ثمر و بهره برداری برسانند و لقب سعدالسلطنه نیز بر ان گذاشته شد. این کاروانسرا در فهرست آثار ملی و تاریخی ایران به شماره ثبت 2089 به ثبت رسیده است.

مرمت کاروانسرای سعدالسلطنه

سازمان نوسازی شهرداری شهر قزوین بر اساس توافقی که با صندوق بهره برداری از اماکن فرهنگی سازمان میراث فرهنگی انجام داده است، عملیات مرمت این مجموعه با ارزش تاریخی را بر عهده گرفته است. این عملیات زیر نظر سازمان میراث فرهنگی در حال اجرا می باشد و بسیاری از قسمت های مجموعه ی سعدیه یا سعد السلطنه به خوبی مرمت و بازسازی شده است و به صورت تولیدی، رستوران و فروشگاه لباس و ... در خواهد آمد.