تل تهماچی کلیدی برای درک جوامع پیش از تاریخ کرانه های شمالی خلیج فارس است

ایسنا/ براساس آخرین خبرهای بدست آمده، تل تهماچی کلیدی برای درک جوامع پیش از تاریخ کرانه های شمالی خلیج فارس است.

عباس مقدم، یک باستان شناس در نشست تخصصی باستان شناسی که همزمان با هفته پژوهش برگزار شد، گفت: مطالعات اولیه نشان می دهد که پهنه زیستی در کرانه های شمالی خلیج فارس دارای منابعی چون مراتع، سنگ و قیر، خاک رسوبی مرغوب، آفتاب تابان، آب شیرین و آبزیان دریایی است و اگر سهولت راههای آبی را به این فهرست اضافه کنیم، آنگاه با زیست بوم فراخی مواجه هستیم که جوامع انسانی طی هزاره های گذشته می توانستند به خوبی از آن بهره مند شوند.

او افزود: در این بین، تلقی نادرست برخی صاحب نظران مبنی بر مغروق بودن سواحل شمالی خلیج فارس در پیش از تاریخ باعث شده تا این زیست بوم گسترده کمتر مورد توجه پژوهشگران در دهه های گذشته قرار گیرد.

این باستان شناس گفت: با نگاهی به سابقه پژوهش های صورت گرفته، پژوهش های باستان شناختی پیش از تاریخ عمدتا در نواحی میان کوهی زاگرس و جلگه های رسوبی و در مواردی در دشت های پس کرانه ای خلیج فارس متمرکز شده است، به همین دلیل در ادبیات باستان شناختی با اصطلاحاتی چون مناطق «کانونی» و مناطق «حاشیه ای» مواجهیم.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری ادامه داد: دستاوردهای چشمگیر کاوش های باستان شناختی در «تل چگاسفلا» که در یک دشت پس کرانه ای و با فاصله اندکی از کرانه های شمالی خلیج فارس قرار دارد، روشن ساخته که نواحی پس کرانه ای خلیج فارس نه تنها حاشیه ای محسوب نمی شوند بلکه خود کانونی برای بروز و ظهور فرهنگ های پیشاتاریخی بودند که متاسفانه بنا به دلایلی شناسایی و معرفی آنها مغفول مانده است.

مقدم با بیان اینکه «تل تهماچی»، محوطه ای پیشاتاریخی است که در فاصله اندکی از کرانه های فعلی خلیج فارس جای دارد، اظهار کرد: تل تهماچی با وسعتی در حدود هفت هکتار و نهشته های فرهنگی بالغ بر 10 متر که بر پایه شواهد سطحی، توالی زمانی اواخر هزاره ششم تا اواسط هزاره سوم پیش از میلاد را داراست، همچون کلیدی برای درک هرچه بهتر جوامع پیش از تاریخی در کرانه های شمالی خلیج فارس است.

این باستان شناس ادامه داد: به دلیل تخریب های صورت گرفته توسط حفاران غیرمجاز، نام این محوطه برای نخستین بار در سال 1397 رایج شد و در پی آن و به دلیل نزدیکی با تل چگاسفلا، پرونده ثبتی آن به دست اعضای پروژه پیش از تاریخی زهره تهیه شد و در سال 1400 با شماره 33569 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

مقدم با اشاره به اینکه تل تهماچی به دلیل اهمیتش در دو مقاله مفصل علمی داخلی و خارجی و در سمینار معتبر بین المللی باستان شناسی لندسکیپ معرفی شده که به خوبی توجه صاحب نظران را به خود جلب کرده است، بیان کرد: امیدوارم پژوهش های مفصل باستان شناختی در این محوطه بتواند علاوه بر اصلاح تلقی نادرست پیشین، دستاوردهای علمی گسترده ای برای باستان شناسی ایران داشته و الگویی برای توجه بیش از پیش پژوهشگران پیشاتاریخی به کرانه های شمالی خلیج فارس باشد.

عباس مقدم به همراه تیم کاوش خود در مقاله ای با عنوان «خط ساحلی خلیج فارس و محوطه نویافته، هزاره پنجم پیش از میلاد، درباره «تهماچی» نیز نوشته است: زیستگاه پیش از تاریخی تهماچی در دشت لیراوی قرار دارد که یک دشت دامنه ای مسطح با پستی و بلندی اندک و شیب کمتر از 5/0 درصد است و در فاصله 4500 متری از ساحل کنونی خیلج فارس واقع شده است. این محوطه شامل دو پشته شمالی و جنوبی است که در فاصله اندکی از یکدیگر واقع شده اند. پراکندگی یافته های فرهنگی در هر دو پشته محوطه تهماچی تقریبا یکسان است. البته حفر کانال غیرمجاز در پشته شمالی طبعا باعث هویدا شدن یافته های فرهنگی در مقادیر بسیار زیاد شده است.

بیشترین یافته های سطحی شامل تکه های سفال با بدنه های قرمز رنگ و نخودی رنگ است. تعدادی بدنه های حرارت دیده و تغییر شکل یافته با حرارت بالای کوره نیز بین سفال های نخودی رنگ دیده می شود. این مشخص می سازد که تولید سفال در تهماچی معمول بوده است. قطعات و تیغه های داس سنگی اعم از تراشه های ابسیدینی و تراشه ها و سنگ مادر از جنس چرت، استخوان حیوانی، سردوک های سفالی، تعداد اندکی قطعات ظروف و اشیای سنگی شکسته، مهر سنگی مسطح با نقش هندسی و انواع بقایای استخوانی آبزیان دریایی بخصوص صدف می شود.

نمونه های سفالی بدست آمده از سطح تهماچی با نمونه های گزارش شده از تپه سوز بهبهان، چگاسفلی، باکون ب 2، جوی 2، بندبال 2، شوشان میانه متأخر و سفال های عبید 3 نزدیکی دارد. در مجموع، سفال های تهماچی عمدتا ظریف و اندکی متخلخل با ماده چسباننده نامشهود است. بر پایه میزان حرارت دهی در کوره، رنگ عمده سفال ها به نخودی و سبز و قرمز پریده بدل شده است. به نظر می رسد ظروف سفالی دست ساز باشند.

این باستان شناس سال گذشته درباره اهمیت تاریخی و گردشگری منطقه دیلم که تل تهماچی در آن واقع شده است، با مقامات محلی بوشهر و این شهرستان نامه نگاری هایی کرده بود که در یکی از این نامه ها به فرماندار شهرستان دیلم اینطور نوشته بود: به اطلاع حضرتعالی می رساند شهرستان ساحلی دیلم یکی از مهمترین مناطق باستانی ایران است که سابقه حضور انسان در آن به شش هزار سال پیش می رسد. بطور قطع، روستاهای باستانی مهمی که امروزه تحت نام تل تهماچی و تل سنگری می شناسیم، از قدیمی ترین زیستگاه های این منطقه بوده که مردمان ساکن در آن از تمامی مواهب خدادادی منطقه به بهترین نحو استفاده کرده و از خود بقایای ارزشمندی برجای گذاشتند. به علاوه، وجود این دیرینگی اثبات شده در سواحل دیلم سند برحقی است بر تعلق دریای پارس به سرزمین دیرپای ایران.

در ادوار بعدی، زیستگاه ها و شهرهای عمدهای از دوران عیلامی تا قاجاریه در سراسر شهرستان دیلم پراکنده است که معروف ترین آن بندر ماهرویان است. برای صیانت از این ثروت عظیم فرهنگی که خوشبختانه در شهرستان دیلم جای گرفته است، از جنابعالی استدعا دارد تا پیرو مطالبه برحق برخی از اهالی میراث دوست منطقه در خصوص تاسیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی دستور اقدام صادر فرمایید. طبیعی است که ظرفیت های مهم میراثی، گردشگری و صنایع دستی منطقه دیلم عامل رشد و تعالی مادی و معنوی مردم منطقه است و لازم است تا برای سازماندهی به این امور، اداره منسجمی در شهر دیلم تاسیس شود.

اظهارات جدید این باستان شناس گویای آن است که بی توجهی به این تپه تاریخی که می تواند به یافته های تازه ای درباره کرانه های شمالی خلیج فارس منجر شود، همچنان ادامه دارد.