بررسی ماجرای عجیب تخریب دیوار تاریخی باغ ایلخانی در شیراز

ایسنا/ این خبر به جهت بررسی ماجرای عجیب تخریب دیوار تاریخی باغ ایلخانی در شیراز برای شما نگارش شده است.

حدود دو هفته پیش خبر «تخریب سردر باغ ایلخانی در بافت تاریخی شیراز با لودر» دست به دست شد، در حالیکه مدیرکل میراث فرهنگی استان فارس آن را رد کرد و گفت که سردر باغ هیچگونه صدمه ای ندیده و تخریب (دیوار باغ ایلخانی) برای احداث فضای خدماتی براساس طرح مصوب و با هماهنگی و تحت نظارت اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان فارس بوده و موافقت شده که خاکهای دپو شده در محوطه باز ضلع غربی باغ حاصل گودبرداری به این شکل تخلیه شود.

او همچنین پیرامون بررسی ماجرای عجیب تخریب دیوار تاریخی باغ ایلخانی در شیراز گفت که بازشو ایجاد شده در راهروی گوشه شمال غرب نیز برای حمل (حجم زیاد مصالح) و انتقال خاکهای حاصل از عملیات بوده و شرکت توسعه و عمران فارس (کارفرمای پروژه و مالک جبهه غربی باغ ایلخانی) ملزم شده است پس از پایان مدت زمان مرمت و احیا، دوباره با استفاده از مصالح برچیده شده، این بازشو را مسدود و دیوار خارجی را به حالت اولیه بازگرداند.

در ماجرای تخریب بخشی از دیوار باغ ایلخانی و تغییر کاربری باغ، نظر کارشناسان میراث فرهنگی بر این است که اگرچه این اتفاق با مجوز اداره کل میراث فرهنگی استان فارس رخ داد اما میتوان گفت که مطابق قانون نبوده است. آن چنان که در بندهای «الف» و «ب» ماده ششم قانون حفظ آثار ملی مصوب مجلس شورای ملی سال 1309 صراحتا آمده که منهدم کردن یا خرابی وارد آوردن به آثار ملی و مستور ساختن روی آنها به اندود و یا رنگ و رسم کردن نقوش و خطوط بر آنها و همچنین اقدام به عملیاتی در مجاورت آثار ملی که سبب تزلزل بنیان یا تغییر صورت آنها شود، ممنوع بوده و مرتکبین آن به موجب حکم محکمه قضایی به ادای جزای نقدی محکوم خواهند شد و به علاوه معادل خسارتی که بواسطه عمل خود بر آثار ملی وارد ساخته اند میتوان از ایشان اخذ کرد.

یک پرسش اساسی این است که اگر هنگام تخریب بخشی از دیواره، کل آن فرو می ریخت، چگونه میشد توجیهش کرد؟!

گودبرداری در باغ تاریخی ایلخانی به انگیزه اضافه کردن بخش خدماتی و همچنین تخریب دیوار اصلی این باغ و اتاق پشت آن، که قدمت آن در برخی منابع به دوران زندیه نسبت داده شد، اگر از نگاه این کارشناسان، قطعا تخلف و تزلزل بنیان یک بنای تاریخی است. بر این اساس، صدور مجوز برای اضافه کردن بنای جدید در قالب بخش خدماتی به این عمارت تاریخی به صرف اینکه مالک بخش غربی باغ ایلخانی، متعهد به مرمت و احیای بخشهای قدیمی آن شده، توجیه پذیر نیست.

به هر حال این پرسش مطرح است که چرا یک دیوار تاریخی باید تخریب شود تا لودرها فقط برای تخلیه نخاله و خاک راحت باشند؟

با آنکه شرکت مربوط متعهد شده پس از پایان عملیات، دیوار تاریخی تخریب شده را عین به عین بسازد، مساله و پرسش این است که انسجام و هویت متزلزل شده را چگونه میتوان بازگرداند؟ کارشناسان و فعالان میراث فرهنگی نیز این مساله را مطرح کرده اند، عمارتی که سردر دارد چه نیازی داشته که دیوار تاریخی آن با قدمت زندیه شکافته شود تا بعد بخواهند آن را دوباره بسازند؟ بویژه آنکه طبق مصاحبه موجود مقام مسئول، در جدید نزدیک سردر تاریخی قرار گرفته است.

از سوی دیگر این دغدغه مطرح است، با توجه به کاربری خدمات گردشگری که برای این عمارت و باغ تعریف کرده اند، چه ضمانتی وجود دارد که این در حذف شود و در ادامه به خدمت رستوران یا مجتمع گردشگری درنیاید؟

موضوع دیگر که با انتقاد کارشناسان میراث فرهنگی نیز مواجه شده، ورود بیل مکانیکی و لودر و ماشین آلات سنگین به بافت تاریخی و مکان تاریخی است که بر پایه قانون و ضوابط میراث فرهنگی ایراد دارد. نقد دیگر به تغییر کاربری این عمارت تاریخی با آن همه تزئینات و ارزش معماری، وارد شده که به اعتقاد فعالان و کارشناسان میراث فرهنگی، هرگونه تغییر کاربری در باغ ایلخانی به جز فرهنگی، موضوعیت ندارد و اشتباه است.

در ماده 558 مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات های بازدارنده) آمده است: هر کس به تمام یا قسمتی از ابنیه، اماکن، محوطه ها و مجموعه های فرهنگی تاریخی یا مذهبی که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، یا تزئینات، ملحقات، تأسیسات، اشیا و لوازم و خطوط و نقوش منصوب یا موجود در اماکن مذکور که مستقلاً نیز واجد حیثیت فرهنگی تاریخی یا مذهبی باشد، خرابی وارد آورد علاوه بر جبران خسارات وارده به حبس از یک الی ده سال محکوم می شود.

علاوه بر مفاد ماده 560 و ماده 564 مجازات اسلامی، در ماده 566 قانون مجازات اسلامی هم صراحتا آمد که هر کس نسبت به تغییر نحوه استفاده از ابنیه، اماکن و محوطه های مذهبی فرهنگی و تاریخی که در فهرست آثار ملی ثبت شده اند، برخلاف شئونات اثر و بدون مجوز از سوی سازمان میراث فرهنگی کشور، اقدام کند علاوه بر رفع آثار تخلف و جبران خسارت وارده به حبس از سه ماه تا یکسال محکوم می شود.

باغ ایلخانی از خیابان قاآنی شمالی، درون کوچه 21 و سپس کوچه 67/6 و همچنین از محله سنگ سیاه و کوچه زغالی ها دسترسی دارد. این باغ از جمله بناهایی است که محمدقلی خان ایلخانی قشقایی در دوران قاجاریه ساخته است، هرچند برخی قدمت این باغ را به دوره زندیه متعلق می دانند که خان قشقایی در دوران قاجار در آن عمارتی ساخته است. بخشهایی از این باغ سالها پیش از هم جدا شده و اکنون باغ به دو بخش شرقی و غربی تبدیل شده است. بخش غربی که عمارت اصلی و قدیمی در آن وجود دارد و تا حدی سالم مانده، دارای سردری آجری بوده که آثار سوختگی در آن آشکار است. مساحت این بخش 3500 مترمربع است ولی عمارت اصلی باغ در سمت شرقی قرار دارد.

در بخش شرقی، باغچه ای به مساحت 3000 مترمربع وجود دارد و عمارت کلاه فرنگی نیز در همین بخش است. ساختمان آجری در این بخش از باغ ایلخانی دارای ایوانی با دو ستون است و در پشت ایوان سالنی بزرگ با یک پنج دری نمایان است. در بخش بالایی پنج دری نیز یک اتاق وجود دارد. در دو سوی ایوان دو راهرو قرار دارد و در بالای راهرو نیز دو گوشواره دیده می شود. در گوشه شمالی ایوان سه اتاق و در گوشه جنوبی چهار اتاق قرار دارد. این عمارت روی هم دارای 14 باب اتاق است. در جلو ایوان دو ستون یکپارچه از سنگ ساخته شده که سر ستون هایش به گونه مقرنس تراشیده شده اند. سقف مسطح ایوان چوبی است و در آن خاتم بکار رفته است. روی ازاره سنگ های ایوان نقش چند طوطی به گونه برجسته تراشیده شده است.

در برابر ایوان، پنج در چوبی منبت کاری شده قرار دارد. این درها به سوی سالنی که آن را پنج دری می نامند، باز می شود. دیوارهای این سالن نیز گچبری شده است. دیوار اتاق آینه کاری که در گوشه جنوبی ایوان ساخته شده، به گونه کامل آینه کاری و گچبری شده و روی چوب های سقف آن نیز نگاره گل و بلبل کشیده شده است. در جلو ایوان نیز حوضی مستطیل شکل ساخته شده است.

سرتاسر فضای باغ پوشیده از درختان میوه و تزیینی است. در هر دو سوی شرقی و غربی باغ درهای ورودی قدیمی مسدود شده و از وضعیت عمارت و باغ اطلاعاتی تاکنون در دست نبوده است. بخش غربی این عمارت را سال ها پیش شرکت توسعه و عمران فارس تملک کرده و بخش شرقی مالک خصوصی دارد که سردر این بخش سالها توسط مالک خصوصی مسدود شده است. جبهه غربی نیز یک سردر مجزا دارد که اگرچه توجیه مسئولان میراث فرهنگی بر این بوده که به دلیل دسترسی محدود، دیوار تاریخی باغ تخریب شده، اما نظر کارشناسان میراث فرهنگی بر این است که سرمایه گذار در راستای قصد و تعهدی که برای مرمت و احیا این بنا دارد، ملزم بوده از همان سردر تخلیه نخاله و اقدامات دیگر را انجام دهد. تخریب بخشی از دیوار باغ ایلخانی مصداق آن است که می خواستند ابروی آن را درست کنند، چشمش را کور کردند.