باران خواهی یکی از آیین های خراسان شمالی به شمار می رود

ایسنا/ براساس آخرین خبرهای بدست آمده و گزارشات منتشر شده، باران خواهی یکی از آیین های خراسان شمالی به شمار می رود.

آیین بومی و سنتی باران خواهی از جمله رسومی است که ریشه در فرهنگ و اعتقادات دینی مردم دارد و در جای جای ایران زمین در اشکال مختلف برگزار می شود که در خراسان بزرگ نیز به علت کم آبی آیین باران خواهی و یال طلب باران از قدیم مرسوم بوده و تا امروز ادامه پیدا کرده و در نقاط مختلف خراسان شمالی به گونه های متفاوت اجرا می شود.

آیین باران خواهی در خراسان شمالی در اواسط بهار یا پاییز اجرا می شود که همچنان این آیین توسط مردم استان زنده نگه داشته شده و آیین باران خواهی چمچمه گلین روستای سنجد شهرستان شیروان در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

آب همواره به عنوان «بن مایه آفرینش» و بارور کننده و زاینده مورد تقدیس و ستایش بوده و همواره اقوام گوناگون برای آن سرشتی جادویی قائل بوده اند. آیین باران خواهی (طلب باران) در مواقع کاهش نزولات آسمانی مرسوم بوده و از سوی مردمی انجام میگرفته که شغل بیشتر آنها کشاورزی بوده و مابقی نیز برای قوت بخشیدن به برگزاری یا همراه شدن با اجتماعات مردمی به این امر مبادرت می ورزیده اند.

با توجه به اهمیت این آیین برای مردم این استان، خبرگزاری نیز به جزئیات این آیین پرداخته و گفت و گویی با علی حسین پناه، کارشناس میراث معنوی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی داشته که توضیحات وی را در ادامه می خوانید:

آیین چمچه گلین، چمچمه خاتون، باران لی، کوسه کوسه و کوسه گلین از جمله آداب و رسوم اقوام خراسان شمالی در خصوص باران خواهی محسوب می شود و از جمله آیین های است که در این منطقه کشاورزان هنگام خشکسالی که برای کشت دیم منتظر بارش بودند و برای مدتی باران نمی بارید، این مراسم شکل میگرفت و بسیار بر این باورند که پس از انجام آن بارش به امر خدا رخ می داد.

این رسم نیک معمولاً در هنگامی که بارش رحمت الهی کمتر صورت میگیرد و یا زمانی که مزارع، مراتع، باغ ها، کوه ها، دشت ها و چشمه ها که نیاز شدیدی به نزولات آسمانی و باران دارند، با مشارکت زنان و دختران و کودکان کم سن و سال انجام می شود و استعانت از ایزد خالق و دعا، بخش مبنی بر نزول باران همراه با پخش انواع نذری ها و اطعام اهالی و رهگذران اجرا می شود.

بیشتر مراسم مربوط به تمنای باران، رنگ و بوی مذهبی دارد و با راز و نیاز به پیشگاه خداوند برگزار می شود. مردم در این آیین ها، واسطه ای بین خود و خدا قرار می دهند تا از این طریق رحمت خداوند شامل حالشان شود. این آیین ها در استان با خواندن اشعار و ترانه هایی به شکل دسته جمعی همراه است این مراسم را زنان و بچه ها اجرا می کنند و شاید علت آن گرایش بیشتر زنان به بعضی از باورها باشد.

مردم خراسان شمالی، پارچه ای آدمک مانند (مترسک) درست می کنند و به چوب بلندی نصب می کنند که آن را در آبادی های شهرستان شیروان «کوسه گلین» و در آبادی ها شهرستان بجنورد «چوم چومه گلین» (عروس باران) و در برخی روستاها «کوسه اونیم» یا «قرری ینگی» می نامند.

چوم چمه گلین از آیین های بسیار رایج باران خواهی است که مردان و پسران برای طلب باران، عروسکی را با ظاهری مردانه می سازند عروسک باران است، در فصل بهار موقعی که زراعت دیم نیاز به آب دارد و باران نبارد عده ای از جوانان چوبی را که دو سه متر طول دارد فراهم می کنند و پارچه ای به آن می بندند؛ این چوب و پارچه روی آن نام «چولی قزک» دارد سپس این چولی قزک را در دست گرفته به کوچه ها می روند و شعر را بطور دسته جمعی می خوانند:

کَلمَه کُت دو کُلّه هوای گُرمه گُرمه

گندم به زیر خاکه از تشنگی هلاکه

در این اشعار، روزی افراد وابسته به باران رحمت خداوند است و به این طریق کودکان با خواندن این اشعار به در خانه ها می روند و صاحبان خانه ها به آنها شیرینی و آجیل می دهند در اشعار عامه ابیاتی برای طلب باران وجود دارد، شعر «الله بده تو باران» آنچه در تمامی این مراسم مشابه است کار گروهی و طلب نعمت کردن است، به نشانه برکتی که قرار است از طبیعت نازل شود و بطور معمول، در همه آنها ترانه ای دسته جمعی برای طلب باران خوانده می شود.

اجرای مراسم «چولی قزک» و خواندن ترانه های باران و در واقع خواسته کشاورزان و دامداران برای بارش باران بیان می شود. در این آیین، یک نفر عروسک را به دست میگیرد و اطراف او هم عده ای از مردان سالخورده و جوانان راه می افتند و به در خانه ها می روند و ضمن خواندن اشعار باران خواهی، نیازهایی را از مردم طلب می کنند. اهل هر خانه نیز پس از پاشیدن آب روی عروسک، خواسته بچه ها را می دهند.

بچه ها این نیازها را که موادی خوراکی مانند آرد، روغن، گندم و یا برنج است را که برای تشخیص گناهکاری بکار می گیرند و فکر می کنند باعث نباریدن باران شده است یا با نیت اینکه باران زودتر بیاید، آنها را میان مستمندان تقسیم می کنند و بدین وسیله برای زراعت دیم، طلب باران می کنند تا زراعت از تشنگی درآید؛ اهالی هر منزل با شنیدن صدای آنان با کاسه های پر آب به استقبال آنان می شتابند و کاسه آب را به روی افراد گروه می پاشند، بطوریکه لباسهای اکثر آنها خیس می شود. در بعضی از محل ها خوراکی نیز به افراد گروه می دهند، علاوه بر این عمل، در تکایا و مساجد نیز آش مخصوصی که به نام آش «ره خدا» معروف است می پزند و بین مستمندان تقسیم می کنند تا عنایتی بشود و باران ببارد.

در روستاهای ترک نشین این منطقه در اواسط بهار یا پاییز که محصولات دیمی نیاز به آب دارند، دختر دم بختی سوار الاغ شده، همراه با زنان روستا به درب خانه ها رفته و با خواندن شعر باران و صلوات کشیدن و گرفتن نذورات هر خانه و جمع آوری آن، آش درست کرده و در بین همسایگان پخش می کند. به در هر خانه که می رسند، صاحب خانه مقداری گندم، پول، آرد شیرینی و... به آنها می دهد این دسته جلوی در هر خانه ای توقف می کند یکی از افراد آن خانه ظرفی را پر از آب کرده و می آورد و روی کوسه (چوم چومه) گلین می ریزد و از خداوند بارش باران را طلب می کنند و به زبان ترکی می خوانند:

چمچه خاتون چم اوسته الله دان یاقوش ایستده

الیم قالوب خمیرده بیرچه قاشق

سوایسته

چاخ داشوچاخماخ داشو یاندو ورکلر باشو

الله جان بیر یاقوش گندر ایسلادا داقو وداشو

یکی دیگر از آیین های باران خواهی، پختن آش یا حلیم و تقسیم آن میان اهالی یا مستمندان است که بصورت گروهی و با مقدمات و تشریفات خاصی انجام میگیرد.

در برخی نقاط دیگر خراسان برای انجام مراسم آش باران خواهی مردم هر محل برای پختن آش از تک تک خانه ها اقلام مورد نیاز را جمع می کنند و با آن آشی به نام «یاغیش تورئنی» می پزند. پس از پخت، برای تک تک خانه های محل کاسه آشی می فرستند.

در این مراسم زنان و کودکان از افرادی که شرکت کرده بودند می خواستند برای پخت آشی به منظور طلب باران کمک کنند که هر کدام از همسایه ها چیزی کمک میکرد و مقداری آب هم روی عروسک می پاشیدند و دعاها و اشعاری را زیر لب زمزمه می کردند و معمولا بعد از این مراسم، مردم نماز باران را بصورت جماعت برگزار می کردند.

کارشناس میراث معنوی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی گیرامون اینکه باران خواهی یکی از آیین های خراسان شمالی به شمار می رود، میگوید: آیین های مذهبی و باران خواهی در گذشته بسیار زیادتر بود اما همچنان در برخی از روستاها این آیین ها اجرا می شود و مردم روستا نیز به اجرای آیین استقبال قابل توجهی دارند که ما نیز در اداره کل میراث فرهنگی استان بدنبال زنده نگه داشتن این آیین ها هستیم.