حذف حافظه تاریخی بناهای باستانی با نامگذاری جعلی آنها

ایسنا/ این خبر پیرامون حذف حافظه تاریخی بناهای باستانی با نامگذاری جعلی آنها برای شما نگارش شده است.

رجبعلی لباف خانیکی، پژوهشگر و باستان شناس خراسانی اظهار کرد: با نگاه فرهنگی و زبان شناسانه میتوان متوجه شد که اسامی نامگذاری شده در برگیرنده صفات و ویژگی های بوده که صاحب نام داشته یا بیان ایده آل و آرزوی نامگذاری بوده است مانند «ذوالقرنین»، «انوشیروان».

اما شهرها و روستاها نیز بدلیل جایگاه جغرافیایی و اقلیمی مانند «خور و بیابانک»، «آبادان»، «خرمشهر»، «کلات» و «گرمسار» یا به دلیل وجود عارضه ای در آن مانند «گناباد=کنابد» (قنات آباد)، «قهستان» (قناتستان)، «ابرقو» (قنات برتر) یا به دلیل نسبت دادن به شخص مانند «اردشیرخوره»، «نیشابور» (شهر شاپور)، «خسروگرد» (شهر یا آبادی خسرو)، «علی آباد»، «شوکت آباد» یا به دلیل قداست و نسبت دادن به مقدسات یا شخصیت های مورد پرستش و ستایش مانند «یزد»، «الله آباد»، «مسجد سلیمان»، «بیدخت» و «بجستان» یا بدلیل نسبت دادن به شخصیت های اسطوره ای مانند «بهمن آباد» و «شهر بابک» و «تخت سلیمان» و «فریدون کنار» نامگذاری میشدند.

وی پیرامون حذف حافظه تاریخی بناهای باستانی با نامگذاری جعلی آنها اضافه کرد: آثار تاریخی و بناهای یادمانی هم اسامی با مسما و خاصی داشتند که از سویی کارکرد آنها را گواهی میدادند مانند مسجد، مدرسه، خانقاه، کاخ، خانه، کاروانسرا، حمام و...که از سویی معرف صاحب یا صاحبان و سازنده یا سازندگان بنا بودند مانند «مسجد گوهرشاد»، «مدرسه غیاثیه»، «حمام مهدی قلی بیک»، «خانه طباطبایی»، «حسینیه مشیر»، «ارگ کریمخانی»، «حمام گنجعلی خان» که به هر شکلی می توانستند معرف بانیان خود باشند و اطلاعات ارزشمندی از همت و جوانمردی و ذوق و سلیقه آنها و معماران و هنرمندان عصر خود در اختیار پژوهشگران قرار دهند.

لباف خانیکی خاطرنشان کرد: برخی از نویسندگان که آثار و ابنیه خراسان را معرفی و تاریخ گذاری کرده اند، ظاهراً آگاهی کافی از تاریخ و فرهنگ خراسان نداشته و احتمالا بدون اینکه آن آثار را دیده باشند، تنها براساس نوشته های غیر کارشناسانه و عامیانه دیگران آنها را معرفی کرده اند. برای مثال در برخی از کتاب ها و مقالات منتشر شده دیده می شود که مسجد جامع گناباد با تاریخ 609 ه.ق و مسجد ملک زوزن با تاریخ 616 ه.ق را از آثار دوره سلجوقی معرفی کرده اند یا طاق دو برار در راه ابریشم و میان مزدوران و رباط شرف را کاروانسرا معرفی کرده اند در حالیکه آن سازه معماری با کاربری «ساباط» مربوط به دوره سلجوقی بوده است.

وی ادامه داد: لغزش ها تنها در حد تاریخ گذاری و نامگذاری نبوده بلکه گاه یک بنا یا مکان را از اساس غیر واقعی و غیره کارشناسی معرفی کرده اند و در این فرآیند تعدادی از بناها و اماکن تاریخی خراسان مشمول چنان رویدادی شده است از جمله آنها میتوان به کاخ خورشید اشاره کرد.

این باستان شناس و پژوهشگر خراسانی عنوان کرد: کاخ خورشید یا قصر خورشید نامهای جعلی هستند که از حدود سال 1330 خ بر بنای «آرامگاه نادر» شاه افشار در کلات نادر گذاشته شده و پس از آن نه تنها عامه مردم بلکه متولیان و دست اندرکاران نیز آن نام را تکرار کرده اند. این در صورتی است که تمامی نویسندگان اسناد، سفرنامه ها و متونی که تا اواخر دوران قاجار آن را دیده و به توصیف بنا پرداخته اند از آن به عنوان «گور نادر» یا «قبر نادر» نام برده اند.

وی اضافه کرد: «محمدحسین قدوسی» در کتاب نادرنامه نوشت « فروخت ولدان حضرت قلی بیک به علیرضا بیک وکیل باشی یک باب حوالی واقع در دارالثبات کلات جنب مقبره نادری». همچنین «کلنل چارلز ادوارد ییت» در سفرنامه خود با عنوان «خراسان و سیستان از کارهای مهمی که در کلات انجام شده نوشت «دوم مقبره نادر است که به دستور وی بنا گردید هر چند که در عمل هرگز از آن استفاده نشده است.»

لباف خانیکی ادامه داد: تقریبا تمام نویسندگان در ارتباط با معرفی آرامگاه نادر یا «عمارت خورشید» به خطا رفته و آن را بنایی متعلق به دوران نادر شاه معرفی کرده اند، در حالیکه مطالعات و گمانه زنی های نگارنده پیرامون آرامگاه نشان داد که آن بنا در واقع تغییر شکل داده شده یک برج مقبره متعلق به دوران ایلخانی (قرن 7و8 ه.ق) است.

این باستان شناس خراسانی خاطرنشان کرد: به این معنی که وقتی در سال 1155 ه.ق نادر شاه تصمیم گرفت برای خود در کلات آرامگاهی بسازد معماران در پاسخ به دستور نادر بنای مستحکمی را که وجود داشت به گونه ای تغییر شکل دادند که بنای مورد نظر، جدید و احداث شده در زمان نادر به نظر برسد.

به این صورت که بخش تحتانی بنا شامل سردابه و غرفه های اطراف و قسمتی از بدنه برج مقبره هشت ضلعی را در خاک مدفون کردند و بیش از نیمی از بدنه و پوشش مخروطی برج مقبره را که به زیر خاک نرفته بودند، برداشتند و بر فراز شالوده یا مقطع دیوارهای باقیمانده دیوارهای مقبره کنونی را استوار کردند، بگونه ای که از درون نمای چلیپایی همچون آرامگاه امیر تیمور در سمرقند داشته باشد و در نمای بیرون استوانه ترک دار با 36 قاچ نیم استوانه جهت استقرار گنبدی همانند گنبد آرامگاه تیمور، اما با قتل نادر گنبد هیچگاه احداث نشده و بنایی نامتعارف به صورت یک برج باقی ماند.

لباف خانیکی تصریح کرد: پس از اینکه بخش پایینی برج مقبره اولیه و غرفه های پیرامون را به زیر خاک بردند، بر فراز آنها نیز غرفه های کنونی را احداث و هنرمندان هندی با سنگ های گرانیت کرم رنگ بدنه را پوشش داده و روی سنگ ها را با اشکال گل و برگ و میوه های استوایی آراستند که البته آن کار هم با قتل نادر نیمه تمام و آرامگاه نادر ناقص باقی ماند و بعدها به نامهای غیر واقعی قصر خورشید، کاخ خورشید و عمارت خورشید نامیده شد.