بررسی علت اصلی ایجاد اشکال در مرمت گنبد مسجد شیخ لطف الله و مسجد جامع عباسی

ایسنا/ این خبر درباره بررسی علت اصلی ایجاد اشکال در مرمت گنبد مسجد شیخ لطف الله و مسجد جامع عباسی برای شما نگارش شد.

مرتضی مطیفی فرد، پیشکسوت هنر گچ بری سنتی و نویسنده کتاب «تکنولوژی گچکاری و گچ بری» ضمن انتقاد از مرمت دو گنبد مسجد شیخ لطف الله و مسجد جامعه عباسی میگوید: بحث گچ بسیار مهم است، درحالیکه در مرمت این دو گنبد اصلاً به این موضوع توجهی نشده است! ما 24 نوع گچ داریم؛ هر گچی یک حکمی دارد، هر گچی یک ماندگاری دارد. یک نوع گچ سولفات مس دارد و ماندگاری آن سال به سال بیشتر می شود، نوع دیگر آهک دارد و 20 سال بیشتر دوام ندارد و ریزش می کند و وقتی لباس شما به این گچ میخورد سفید می شود، یک نوع گچ کلر روی دارد، نوع دیگر هم سیلیس دارد و هر کدام از این 24 نوع گچ، مواد و ویژگی های متفاوتی دارند.

اما کسانی که در مرمت پروژه های مختلف از جمله دو گنبد مسجد جامع عباسی و مسجد شیخ لطف الله دخالت دارند، اصلا نمی دانند گچ چیست که بخواهند بفهمند این گچ چه موادی و چه قابلیت هایی دارد؟! چگونه باید با آب ترکیب شود؟ وقتی با آب ترکیب شد چه می شود؟ و اصلا چرا با آب ترکیب می شود؟

او افزود: باور کنید که حتی اساتید، چه سفیدکار و گچ کار در سطح کل دنیا اصلا نمی دانند گچی که کار می کنند چه نوع گچی است؟! نمی دانند که گچ خوب است؟ بد است؟ ماندگاری آن چطور است؟ استفاده اش چیست؟ برای چه کاری خوب است؟ برای چه کاری بد است؟ همین طور کار می کنند و می روند. وقتی از آنها می پرسم «این چه گچی هست که استفاده می کنید؟» می گویند «گچ سمنان»، می پرسم «چه گچی است؟» جوابشان این است که «گچش خب گچیه، زود سفت میشه.» ولی نمی دانند که این گچ آهک دارد.

این پیشکسوت هنر گچ بری سنتی توضیح داد: گچ های آهکی سریع سفت می شوند و آن چیزی هم که سریع سفت می شود، سریع جان خودش را از دست می دهد. حالت پشه دارد، پشه صبح به دنیا می آید و عصر هم از دنیا می رود و تعدادشان هم زیاد است، اما فیل دو سال طول می کشد تا به دنیا بیاید و صد سال هم عمر می کند. ببینید این دو چقدر با هم تفاوت دارند! اما در خصوص مرمت دو گنبد مسجد شیخ لطف الله و مسجد جامع عباسی از این جزئیات در مورد گچ ها اطلاعی نداشته اند.

مطیفی فرد ایراد اصلی در مرمت گنبد مسجد شیخ لطف الله را در انتخاب اشتباه در نوع گچ و نحوه استفاده از آن میداند. این هنرمند گفت: اولین مورد این است که آنها نمی دانند که در قدیم برای ساختن دو گنبد مسجد جامع عباسی و مسجد شیخ لطف الله و همینطور برای نصب کاشی های آنها از چه گچی استفاده شده است؛ دوم اینکه حتی علت استفاده از گچی که در مرمت اخیر آنها بکار برده اند را هم نمی دانند؟!

او که کتاب «تکنولوژی گچکاری و گچبری» نیز حاصل تجربه هایش در زمینه هنر گچ بری سنتی است، ادامه داد: آنها گفته اند گچی که در مرمت گنبد مسجد شیخ لطف الله استفاده کرده اند، گچ سمنان است و فکر کرده اند گچ سمنان برای این مرمت، بهترین است! یعنی سفیدی گچ سمنان را دیدند و فکر کردند بهتر است، اما نمی دانند که گچ سمنان گچ آهکی است یعنی آهک دارد و علاوه بر آن نمک هم دارد. نمک موجود در آن، شوره یعنی سفیدک می زند و حتی اگر این شوره را پاک کنند باز هم بالا می زند یعنی از درزها بالا می زند، چون کاشی ها معرق است. ضمن اینکه همانطور که قبلا گفتم گچی که آهک دارد سریع سفت شده و سریع از بین می رود و ریزش می کند بطوریکه اگر لباستان هم به این نوع گچ بخورد سفید می شود یعنی عمر کوتاهی دارد.

این هنرمند تصریح کرد: نکته دیگر هم این است که آنها دوغاب نمکی را بطور کامل روی گنبد شیخ لطف الله کشیده اند، یعنی گچی استفاده شده که هم نمکی و هم آهکی است و هم کاشی و هم آجر را از بین می برد یعنی به خورد آجر هم می رود و آن را از بین می برد. حالا اگر آجر را بسابند که سابیده اند و ساب هم اشتباه است، لایه روی آجر (لعاب آجر) از بین می رود یعنی لایه ای که قدمت آن را نشان می دهد؛ ضمن اینکه وقتی آجر سابیده شود زبر شده و چرک می شود و دو حالت یعنی دو رنگ نشان می دهد. لعاب کاشی هم به همین صورت از بین رفته است.

مطیفی فرد با بیان اینکه یکی از ایرادهای موجود در مرمت گنبد مسجد جامع عباسی نیز نوع گچ مورد استفاده و آگاهی نداشتن درباره آن است، افزود: در مرمت گنبد مسجد جامع عباسی نیز علاوه بر ایرادهای بسیاری که در الگو و طرح وجود دارد، از گچ سمنان نیز برای مرمت استفاده شده و مرمتکار آن گفته است عمر گچی که استفاده کرده اند، 20 ساله است که 11 سال از عمرش گذشته است!

اما نمی دانند چرا عمر کوتاهی دارد و متاسفم که گچی با این عمر را استفاده کرده اند! درحالیکه این کوتاهی عمر به دلیل آهک موجود در این گچ است و علاوه بر این، گچ آهکی ایرادهای دیگری هم دارد که آن را برای چنین مرمتی نامناسب می کند و آنها را توضیح دادم. انتخاب نوع گچ در این مرمت نیز کاملا اشتباه بود؛ در حالی گچی که در ابتدا برای ساختن هر دو گنبد بکار گرفته گچ سمنان نبوده است.

او اضافه کرد: بهترین نوع گچ برای مرمت این دو گنبد، گچ سرخ اصفهان بود که هیچ مشکلی برای آن ایجاد نمی شود، اما آنها فکر می کنند گچ سرخ اصفهان بدترین نوع گچ است! در صورتیکه میراث جهانی و میراث کل کشور از این نوع گچ استفاده می کنند.

این طراح کلیه سبک های گچ بری سنتی که صدها پروژه در نقاط مختلف ایران و جهان را از خود به یادگار گذاشته، با بیان اینکه اگر کسی تجربه کافی در خصوص انواع گچ داشته باشد، بدون آزمایش و فقط با نگاه کردن می تواند نوع گچی که در ساختن دو گنبد مسجد شیخ لطف الله و مسجد جامع عباسی استفاده شده بود و گچی که در مرمت آنها استفاده شده را تشخیص دهد، گفت: گچی که در ساختن این دو گنبد استفاده شده بود سولفات مس داشته و متعلق به اطراف اصفهان یعنی سگزی بود در حالیکه گچ مورد استفاده در مرمت اخیر آنها از نوع گچ سمنان است!

او افزود: با توجه به اینکه گچ ها انواع و اقسام دارد به این نکته هم باید دقت شود که بعضی از گچ ها 4 مولکول، بعضی 5 مولکول و بعضی نیز 6 مولکوله هستند و وقتی می خواهند با آب ترکیب شوند آبهایی را که از دست داده جذب می کنند که در این بین، گچ های آهکی که سفیدک می زنند بیش از حد معمول آب جذب می کنند و خیلی رقیق هستند، بطوریکه وقتی به آن نگاه می کنید مثل دوغ می ماند و خیلی هم سخت می شوند و سریع هم کشته می شوند.

مطیفی فرد تأکید کرد: مورد مهم دیگر این است که در ساختن گچ، نسبت ترکیب گچ با آب خیلی مهم است و کار همه کسی نیست و استاد خودش را می خواهد، برای همین مرمت این گنبدها به چند استاد نیاز داشت که متأسفانه چنین نکردند.

این هنرمند پیشکسوت گچ بری با اشاره به استفاده از روغن بزرک و روغن و کوهان شتر که به ترتیب روی دو گنبد مسجد شیخ لطف الله و مسجد جامع عباسی استفاده شده، بیان کرد: انتخاب هر دو روغن کاملا اشتباه بوده است، هم در گنبد شیخ لطف الله و هم در گنبد مسجد جامع عباسی و به اسم مرمت در حال نابودی میراث تاریخی هستند.