قلعه پر رمز و راز وشاق که بر فراز کوه کرکس جای دارد

ایسنا/ این خبر پیرامون قلعه پر رمز و راز وشاق که بر فراز کوه کرکس جای دارد، برای شما نگارش شده است.

حسین یزدانمهر، رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان نطنز اظهار کرد: کوه وشاق که قلعه و محوطه تاریخی وشاق در دامنه و قله آن قرار دارد، در ارتفاعات جنوبی رشته کوه کرکس و از شگفت انگیزترین و زیباترین موقعیت های طبیعی شهرستان نطنز است که در حدود 8 کیلومتری غرب شهر نطنز و مشرف بر جاده قدیم نطنز، کاشان، از فاصله ای بسیار دور خودنمایی می کند. این قلعه از جانب غرب و شمال به موقعیت تاریخی کوشک و شکارگاه عباس آباد مشرف و چشم انداز دشت از بالای قله تا حدود کاشان پیداست.

وی پیرامون قلعه پر رمز و راز وشاق که بر فراز کوه کرکس جای دارد، افزود: این قلعه از شرق نیز بر روستای اوره و شهر نطنز چشم انداز دارد و از جنوب آن، رشته کوه کرکس و کوه خدا که خود یکی از جاذبه های منحصر بفرد طبیعی است، پیداست. امروز بهترین مسیر برای رسیدن به این کوه از معادن سنگ بالادست روستای اوره نطنز است که تنها مسیر ممکن باریکه ای است سخت و دیواره مانند که مستلزم دست به سنگ شدن و صخره نوردی تا ارتفاعی است که احتیاج به طناب دارد و تنها برای کوهنوردان کارآزموده امکان پذیر است. در قدیم ظاهرا با استفاده از طناب یا زنجیرهایی که به میخ های ضخیم فولادی متصل بوده و بر سینه کش صخره کوبیده شده بود، به این قلعه رفت و آمد میکردند.

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان نطنز گفت: سازه های اصلی این محوطه بر فراز قله دست نیافتنی است، اما آثار این دژ شکوهمند از چند کیلومتر دورتر دیده می شود و گویی دژهای تودرتویی این قله را احاطه کرده است، چنانکه دیواره سنگی ممتد و یک درگاه در فاصله چند کیلومتری از ابتدای دره سمت اوره آغاز می شود.

یزدانمهر تصریح کرد: همچنین دیواره هایی در جنوب غربی کمی نزدیکتر به قله وجود دارد اما سازه های اطراف منحصر به این موارد نیست. برجی دیده بانی و پله های سنگی در ورود به محوطه پایین کلاه دژ هویداست و سازه های سنگی که در کمینگاه ها تعبیه شده به خوبی نمایان است. آجر یکی دیگر از مصالح این دژ است و تعداد بسیار زیادی آثار ختایی و آجر در گوشه و کنار این محوطه پراکنده است و سازه های منظم آجری در بالای قله بیشتر بچشم میخورد.

وی ادامه داد: شگفت آنکه برای جلوگیری از دسترسی مهاجمان به بخش اصلی، سازندگان دژ بخش زیادی از دیواره کوه را کنده و به صورت دیواره صاف درآورده اند. کاشی های فیروزه ای، زرین فام و لعاب دار در این قلعه نکته تحیرانگیر دیگر است.

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان نطنز گفت: از دیگر ویژگی های قلعه وشاق، استفاده فراوان کاشی از جمله کاشی های فیروزه ای کتیبه دار و زرین فام است که به وفور در اطراف آن پراکنده است. بجز آن مقدار بسیار فراوان از انواع دیگر ظروف سفالی اعم از سفال بدون لعاب و لعاب دار است که تنوع چشمگیری دارد. در میان سفال های لعاب دار نیز لعاب های منقوش و ظریف فراوانی وجود دارد که حیرت بیننده را می افزاید.

یزدانمهر تصریح کرد: سفال یا کاشی های فیروزه ای باقیمانده در رأس قلعه و ارتفاع بالای کوه دارای زمینه ای با خطوط برجسته آبی بخشی از یک کتیبه هستند. این کتیبه از کنار هم چیدن تعدادی سفال لعاب دار مربع شکل 20 سانتیمتری شکل میگرفته و احتمالا بر پیشانی بنایی شکوهمند در رأس قله بوده است. امروز هنوز بخش قابل ملاحظه ای از این کاشی های فیروزه ای در رأس قله به صورت شکسته و ناقص ریخته است. در این کتیبه هم عبارات عربی به چشم میخورد و هم فارسی.

وی افزود: درک معنای کتیبه مقداری دشوار است و باید کاشی های باقیمانده را کنار هم چید و به معنایی رسید. چنانکه ماکسیم سیرو هم گزارش کرده در سالهای دور کاشی های زرین فام این دژ به سرقت رفته و در تهران فروخته شده است. با این اوصاف هنوز کاشی های زرین فام شکسته و در گوشه و کنار دژ یافت می شود، اما گویا سفال ها منحصر به این دوران نیست و احتمالا مربوط به دوره های قبل و بعد از ایلخانی نیز می شود.

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان نطنز گفت: برخی مورخان معتقدند این دژ محل اختفا و زندگی فرقه اسماعیلیه است. می دانیم که اسماعیلیه نزاری در دوره سلجوقی قدرت قابل ملاحظه ای در ایران داشتند و استحکاماتی از این قبیل برای آنان ممکن بوده است. در واقع باید گفت که موقعیت های طبیعی قله ای که ویژگی دژ داشته اند، در دوره های مختلف مورد استفاده بوده اند .بنابراین بعید نیست که بنای دژی این چنین در دوره های تاریخی مختلف مورد استفاده بوده باشد چنان که آخرین مورد استفاده از این دژ را دوره قاجاری می دانند.

یزدانمهر یادآور شد: در واقع مأموران حکومتی، شورشیان و یاغیان و راهزنان به دلیل ویژگی های خاص قلعه وشاق م ی توانستند از این دژ استفاده کنند و بجز پناه گیری در آن، از اشراف این موقعیت بر دامنه ها و دشت وسیع پیش رو بهترین بهره را برده و هر حرکتی را زیر نظر بگیرند و در موقعیتی مناسب کاروان های تجاری را غارت کنند یا به دسته های نظامی حمله ور شوند.

وی افزود: به هر روی مغولان و ایلخانان طومار اسماعیلیان را پیچیده و قلعه های تسخیرناپذیر آنان را که ساکنانش همچون مار گزنده ای دولت سلجوقیان را می گزیدند، تار و مار کردند و طبیعتا این نوع قلعه را مورد استفاده قرار دادند تا جایی برای زندانی کردن و تبعید کردن متمردان داشته و هنگام خطر در آن پناه گیرند.

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان نطنز گفت: بنابر اسناد موجود، عمده شکوه این قلعه مربوط به دوران ایلخانی است، چنانکه منابع تاریخی نیز بر آن گواهی می دهند. درباره وجه تسمیه این قلعه، تنها مأخذ قابل ذکر«نزهت القلوب مستوفی» در دوره ایلخانی است که مستوفی نام قدیم این قلعه را «کمرت» ذکر می کند که به وشاق شهرت یافته است. مستوفی آورد: «وشاق قلعه ای است در ولایت نطنز در اول آن را کمرت گفتندی، چون وشاق در آن جا حاکم شد به وشاق معروف گشت.»

یزدانمهر تصریح کرد: در دوره معاصر، «ماکسیم سیرو» معمار فرانسوی که به دنبال مستندسازی راهی اصفهان بوده است به ویژگی های دژ کوهستانی وشاق اشاره کرده است و بعید نیست که خود نیز این دژ را از نزدیک دیده باشد. سیرو به صعودهای نافرجام به این دژ اشاره دارد و اینکه کاشی های زرین فام آن غارت و فروخته شده است.

وی افزود: ماکسیم سیرو اشاره می کند که این قلعه مستحکم از 150 کیلومتری دیده می شود. برخی گویند اینجا یکی از پناهگاه های فرقه حشاشین یا همان اسماعیلیان بوده که بعدها به صورت یک قلعه نظامی درآمده و پس از سالها کمینگاه راهزنان بوده است.

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان نطنز گفت: در عهد حکومت ابوسعید در سال 734 هجری مطابق 1333 میلادی این قلعه زندان امیرمحمد قوشچی یکی از صاحبان تیول شد که به وسیله امیرمحمدشاه حاکم معزول فارس به نافرمانی تحریک شده بود.

یزدانمهر گفت: به هر حال راز و رمز این همه شکوه و زیبایی هنری در چنین مکان صعب العبوری معلوم نیست، همچنان که رازهای ساکنان و حاکمان مستولی بر آن در هاله ای از ابهام قرار دارد، اما اینکه سیرو اشاره می کند کاشی های زرین فام را از برج بزرگ قلعه کنده اند، این احتمال را قوت می بخشد که این برج مکانی مقدس و احتمالا آرامگاه بوده است.

وی افزود: احتمال دارد فردی که برای ساکنان قلعه وشاق قداست داشته و امکان دفن او در قبرستانی خارج از دژ فراهم نبوده است در این قلعه به خاک سپرده شده باشد. همچنین می دانیم که در پایین دست این دژ باغ و عمارتی از دوره صفوی است. عمارت عباس آباد شکارگاه شاه عباس و احتمالا دیگر سلاطین و حاکمان صفوی بوده و بعید نیست که دژ وشاق مورد استفاده شاه عباس نیز بوده و احتمالا سازه هایی از دوران صفوی نیز در اینجا وجود داشته باشد، همچنان که ماکسیم سیرو به استفاده از این دژ تا دوران قاجاری اشاره کرده است.