زبانهای ایرانی کهن و میانه امروز دیگر رایج نیستند

ایسنا/ براساس آخرین خبر و گزارش های بدست آمده، زبانهای ایرانی کهن و میانه امروز دیگر رایج نیستند.

زبانهای ایرانی دسته ای از زبانهای هندواروپایی اند که با هم پیوند نزدیک دارند و اصل آنها به زبان واحدی یعنی زبان ایرانی باستان که با زبان قدیم هندیان آریایی نزدیکی بسیار داشته، می پیوندد.

نام «هندواروپایی» به گروهی از زبانهای هم ریشه اطلاق می شود که امروز از هندوستان تا آمریکا گسترده است و در استرالیا و قسمتی از آفریقا نیز رواج دارد و از حیث وسعت و کثرت آثار و اهمیت تاریخی مهمترین گروه زبانهای عالم بشمار می رود.

زبانهای هندواروپایی شامل زبانهای عمده ذیل است: هیتی (ختی) و زبانهای وابسته به آن هندوایرانی، ارمنی، بالتی، واسلاوی - البانی و ونیزی وایلیری - یونانی - تراکی و فریجی - کلتی - لاتینی - نخاری (اگنی و کوچی) - ژرمنی.

این زبانها که غالبا شاخه ها و شعبه های مختلفی دارند، هر یک جداگانه تطور یافته و بتدریج از یکدیگر دورتر شده اند. اما گمان می رود که اصل و ریشه همه آنها زبان واحدی بوده که قوم اصلی هندواروپایی به آن سخن میگفته اند.

این قوم محتملا در جلگه های میان روسیه و آسیای مرکزی و اطراف دریای خزر می زیسته و از آنجا به سایر نواحی کوچ کرده اند. از زبان اصلی هندواروپایی هیچگونه اثری بجای نماند. آگاهی ما از این زبان مبتنی بر مقایسه زبانهای معلوم هندواروپائی و بنا کردن زبان اصلی بر حسب قواعد زبان شناسی است.

زبان «هندوایرانی» که گاه زبان آریایی نیز نامیده می شود، زبانی است که میان نیاکان ایرانیان و هندیان آریایی مشترک بوده و چنانکه از نامش پیداست دو شاخه اصلی دارد: زبانهای هندی و زبانهای ایرانی.

زبانهای ایرانی در سرزمین وسیعی که از جنوب به خلیج فارس و دریای عمان و از مغرب به بین النهرین و ارمنستان و از شمال به کوههای قفقاز و صحرای آسیای مرکزی محدود میشده، رایج بوده است. در مشرق این زبان ها سراسر افغانستان و قسمتی از فلات پامیر را تا دهانه رود سند فرا میگرفت. مهاجران ایرانی یک زمان زبان خود را در مشرق تا مغولستان شمالی و در مغرب تا کناره های غربی دریای سیاه نیز پیش بردند. زبان های ایرانی هنوز در قسمت عمده این سرزمین شایع است.

زبانها و لهجه های ایرانی یکی از متنوع ترین دسته های زبانهای هندواروپایی بشمار می رود و هنوز دامنه پژوهش در چگونگی صورتهای مختلف آن به پایان نرسیده و با آنکه تاریخ عمومی این زبانها کم و بیش روشن است، نکات مبهم و تاریک نیز در آن کم نیست.

زبانها و لهجه های ایرانی را بر حسب مراحل تحول آنها میتوان به سه دسته تقسیم کرد: زبانهای ایرانی کهن، زبانهای ایرانی میانه و زبانهای ایرانی کنونی.

زبانهای ایرانی کهن و میانه امروز دیگر رایج نیستند و آنها را فقط بر حسب مدارکی که از آنها بجای مانده است، می شناسیم.

از زبانهای ایرانی کهن با زبان فارسی باستان و اوستایی به وسیله مدارک کتبی آشنایی داریم.

فارسی باستان: زبانی است که در کتیبه های شاهان هخامنشی بکار رفت. از این شاهان کتیبه های متعدد بجای مانده است. قدیمی ترین آنها متعلق به اریارمنه پدر نیای داریوش بزرگ (در حدود 610 - 580 ق. م)، تازه ترین آنها از اردشیر سوم (358 - 338 م.) است. مهمترین اثر این زبان کتیبه داریوش بزرگ بر صخره بیستون (میدان همدان و کرمانشاه) است که در آن داریوش شرح نسب و چگونگی به شاهی رسیدن خود و جنگها و پیروزی های خویش و نام کشورهایی را که بر آنها فروانروا بوده، بیان می کند.

تمام آثاری که از زبان فارسی باستان در دست است به خط میخی نوشته شد.

زبان اوستایی: این زبان، زبان یکی از نواحی شرقی ایران بوده است، ولی به درستی معلوم نیست کدام ناحیه و نیز روشن نیست که این زبان در چه زمان از رواج افتاد. تنها اثری که از این زبان در دست است «اوستا» کتاب مقدس زرتشتیان است. سرودهای خود زرتشت که کهن ترین قسمت اوستاست حاکی از لهجه قدیمی تری از این زبان است. متأخرترین تاریخی که برای زمان زرتشت میتوان قرار داد قرن ششم قبل از میلاد است. بنابراین زبان «گاتها» تازه تر از این زمان نیست ولی ممکن است کهن تر نباشد.

اوستا به خطی نوشته شده که به خط اوستایی مشهور است و ظاهرا در اواخر دوره ساسانی (محتملا در حدود قرن ششم میلادی) به همین منظور از روی خط پهلوی اختراع شده و برخلاف خط پهلوی روشن و ساده و وافی به مقصود است.

اوستا در یک زمان نوشته نشده، بلکه چنانکه از چگونگی زبان و مضمون قسمتهای مختلفش پیداست، در دوره های مختلف انشاء شده است.