کشف احتمالی درهای سنگی متعلق به استودان های زرتشتی

ایلنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، کشف احتمالی درهای سنگی متعلق به استودان های زرتشتی صورت گرفت.

یکی از تدفین های دوره ساسانی که در اواخر این دوره به شکل فراگیر و بویژه در نواحی کوهستانی ایران رایج شد طاقچه های تراشیده شده در صخره های سنگی است که امروز به آنها «استودان» گفته می شود.

این فضاها چنان که از نام آنها پیداست، جایگاهی برای انباشت استخوان مردگان و نگهداری آنها در دل صخره ها بوده است. بهدینان زرتشتی در دوره ساسانی بر این باور بودند که چون جان از بدن رها گردد، پیکر آدمی پس از مرگ، نجس (نسو) می باشد، زیرا دیوی اهریمنی به تن مرده تازش می آورد، از این رو بازماندگان کوشش فراوان داشتند تا هر گونه پلیدی را از کالبد دور نمایند و پیکر مردگان خود را هرچه زودتر دفن کنند.

ابوالحسن نجف زاده اتابکی (پژوهشگر) گفت: به هنگام مرگ یک فرد زرتشتی در دوره ساسانی، بازماندگان، نخست پیرامون شخص درگذشته شیاری می کشیدند.

آنکاه سگی را برای مراسم «سگدید» به بالین او می آوردند چون بر این باور بودند نگاه سگ پاک کننده است و باعث راندن دیو «دروج» از پیکر مرده می شود، سپس او را در (گاهان) تابوت آهنی می گذارند و در حالی که «نسوسالاران» (حمل کنندگان پیکر مرده) با ریسمانی بهم پیوند داده می شدند، پیکر مرده را در مکانی پاک بنام «کته» می نهادند و پس از مراسم «سیج» همپرسگی و خواندن نخستین سروده های گات «اهوناویتی» (Ahanavaiti) و مراسم دوباره «سگ دید»، او را به سوی «دخمه دادگاه» می برند تا در این مکان که بر فراز کوهستان و در فضایی آزاد و روباز فراهم میشد، پرندگان لاشخور و حیوانات درنده، استخوان های شخص درگذشته را از گوشت تهی کنند.

پس از تهی شدن استخوان از گوشت، مراسم «خورشید نگرشن» یعنی تابیدن نور خورشید و پاک نمودن استخوان های بوسیله ذرات خورشید شکل میگرفت. همه این کردارها بدین خاطر بود که عناصر مقدس دین زرتشتی چون خاک، آب، گیاه، آتش و دیگر عناصر بوسیله پیکر شخص درگذشته آلوده نگردد.

اتابکی افزود بازماندگان دین بهی زرتشتی در دوره ساسانی به چند دلیل پیکر مردگان خود را در خاک دفن نمی کردند؛ نخست آنکه پیروان دین بهی بر این باور بودند که چون فضای درون خاک دنیایی تاریک، دوزخی، اهریمنی و راکد است، ایشان از دفن مردگان خویش در درون خاک خودداری می کردند. افزون بر آن، پیروان دین بهی بر این باور بودند که روان انسان درگذشته «گذر وار» و بوسیله پرتوهای نور خورشید به عالم بالا صعود می کند از این رو گذاشتن پیکر درگذشتگان در خاک نه تنها باعث می گردید دیو «نسو» خاک مقدس را آلوده کند، بلکه کالبد شخص درگذشته در جایی تاریک و اهریمنی آرام میگرفت و روان وی نمی توانست به عالم بالا صعود نماید.

او یادآور شد: پس این مراسم اولیه، «استخوان های شخص درگذشته» را جمع آوری می کردند و در گور یا جایگاه تدفین که با توجه به ساختار آنها به نامهایی چون «استودان»، «گور حفره سنگی»، «میل گور»، «گور توده سنگی»، «دخمک»، «گور هاونی» و… می گذارند که هیچ گونه تماسی با خاک یا عناصر مقدس دیگر نداشته باشد.

اتابکی در ادامه خاطرنشان کرد: به هنگام بررسی در ارتفاعات کوهستانی شهر استخر در کنار دو استودان، یک قطعه سنگ که از دو جهت تراش خورده بود، توجه ما را به خود جلب نمود و پس از کمی کنکاش توانستیم قطعات دیگری را نیز پیدا کنیم که با کنار هم گذاشتن این قطعات پی بردیم که این سنگ ها روزگاری درب استودان های کنار آنها بوده است، زیرا از نظر ابعاد، ضخامت، اندازه و مهمتر از همه نوع تراش، تطابق تمام با دهانه استودان های حجاری شده در کمرکش صخره داشتند.

او اذعان داشت: تاکنون در هیچ یک از منابع باستان شناسی گزارشی مبنی بر وجود درب استودان ها در دشت مرودشت گزارش نشده و همواره برای سیاحان و باستان شناسان این سوال وجود داشت که آیا درب این استودان ها به وسیله سنگ پوشیده می شده یا از ملاطی همچون ساروج؟ پیدا شدن این درب استودان ها که یک کشف بزرگ تاریخی در نوع خود شمرده می شود اکنون این دیدگاه بر ما روشن شد که افزون بر گورهای حفره سنگی و دخمک های کوچک (در دوره ساسانی)، استودان های طاقچه ای نیز احتمالا دارای درب سنگی بوده اند که متناسب با دهانه استودان و در راستای آن تراش میخوردند.

این پژوهشگر یادآور شد: از آنجا که این قطعات سنگی از موارد نادر و دارای ارزش بسیار از دیدگاه باستان شناسی هستند، داده های آن در اختیار میراث فرهنگی و صنایع دستی شهرستان مرودشت قرار داده می شود تا نسبت به نگهداری و حفاظت این یافته های ارزشمند، اقدامات لازم صورت گیرد.