مرمت بازار اراک همچنان لنگ طرح جامع است

ایسنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده و گزارش های منتشر شده، مرمت بازار اراک همچنان لنگ طرح جامع است.

این مجموعه تاریخی در زمان فتحعلی شاه قاجار و توسط یوسف خان گرجی در سال 1228 هجری قمری در بافت مرکزی شهر تاسیس شده و در تاریخ دهم آبان 1355 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مجموعه بازار اراک براساس طرحی از پیش اندیشیده احداث شده است و برخلاف بازارهای دیگر مسیر آن به صورت آزاد و منحنی نیست، بلکه مسیرها منظم و دارای تقارن هندسی هستند. راسته بازار با گذرهای متعددی که آن را قطع می کند اساس بافت شطرنجی شهر سلطان آباد قدیم را ساخته بود.

این بازار دارای دو محور عمود بر هم است که یکی محور شمالی جنوبی به طول 720 متر و دو ورودی یکی در شمال و یکی در جنوب و محور شرقی غربی به طول 200 متر و دارای 8 گذر و ورودی شرقی غربی است و گذرهای فرعی عمود بر دو گذر اصلی ساخته شده اند.

به علت معماری خاص بکار رفته در ساخت بنای بازار، هوای داخل بازار در زمستان گرم و متبوع و در تابستان، علیرغم سر پوشیده بودن بسیار خنک است.

موضوع تدوین طرح جامع این بنای تاریخی تقریبا از سال 1396 و در دوره مدیرکلی علیرضا ایزدی در اداره کل میراث فرهنگی استان در دستور کار قرار گرفت. وی اوایل زمستان 1397 اظهار کرد که 70 درصد نقشه برداری بازار انجام شده و تا اواسط بهمن کار نقشه برداری تمام می شود.

گفته های ایزدی این تصور را به دنبال داشت که حداقل در سال 1398، کار احیا و مرمت بازار تاریخی اراک با توجه به اهمیت و حساسیتی که برای اراک دارد، رسما کلید میخورد، اما هنوز از اجرای طرح مرمت و احیای بازار اراک خبری نیست.

بازار تاریخی اراک با حدود 200 سال قدمت دیگر توان تاب آوری در مقابل دست اندازی ها و تخریب ها را ندارد، هر روز یک تصویر و ویدئو در فضای مجازی منتشر می شود که گویای تخریب و از بین رفتن بخش هایی از بازار و نشانگر احتیاج فوری این مجموعه به مرمت و بازسازی است، اما متاسفانه بلاتکلیف بودن طرح جامع بازار که هنوز به تصویب نرسیده است، کمبود منابع مالی که همیشه بهانه خوبی برای عقب افتادن کارهاست، پای کار نبودن برخی از دستگاه ها و انداختن توپ به زمین کسبه و بازاریان به بهانه همکاری نکردن و ... باعث شده که مرمت چشمگیری در بازار تاریخی اراک صورت نگیرد.

میراث نتواست 4 میلیارد اعتبار جذب کند

پیمان عین القضاتی، رئیس کمیسیون فرهنگی شورای ششم شهر اراک که همواره بر موضوع مرمت بازار تاکید دارد، در نشست خبری 22 اسفند 1400 در خصوص وضعیت بازار تاریخی اراک اظهار کرد: شورا برای حفظ بازار تاریخی اراک تلاش می کند، اما اداره کل میراث فرهنگی در سال 1400 موفق به جذب 4 میلیارد تومان اعتبار نشده است، از مقامات مسئول استان خواستاریم که با ورود به مسئله، این بازی را خاتمه بدهند.

وی پیرامون اینکه مرمت بازار اراک همچنان لنگ طرح جامع است، گفت: میراث فرهنگی پیمانکار جذب نمی کند و می گوید که باید شهرداری این کار را انجام دهد. هنوز طرح جامع بازار تاریخی اراک تدوین نشده است و برای نجات بازار تاریخی در کنار سه ضلع میراث فرهنگی، اوقاف و بازاریان، باید شهرداری به منظور حفظ هویت شهر ورود کند.

بازار در حال تخریب است

عباس خسروانی، سخنگوی شورای شهر پیرامون اینکه مرمت بازار اراک همچنان لنگ طرح جامع است، بیان کرد: بازار تاریخی اراک در حال تخریب است. سال گذشته 4 میلیارد تومان در این حوزه اختصاص یافت که یک ریال هم جذب نشد، نکته مهم ورود دستگاه های مرتبط از جمله میراث فرهنگی، اوقاف و ... به میدان است تا بتوان بازار را حفظ کرد.

این گفته ها مربوط به اواخر سال گذشته است و امروز با گذشت فصل بهار که در واقع فرصت مناسبی برای انجام کارهای عمرانی و مرمتی بود، کاری در بازار پیش نرفت، البته ارقامی مانند 4 میلیارد تومان نمی تواند کفاف مرمت آسیب ها و تخریب های وارده به بازار را بدهد، اما به هرحال در این شرایط 4 میلیارد تومان هم غنیمت است که متاسفانه و به گفته اعضای شورای شهر این رقم در سال گذشته جذب نشد و هنوز هم خبری از منابع مالی ویژه بازار نیست!

برای سال 1401 نیز همچنان ارقام دقیقی مشخص نیست، کار مرمتی صورت نگرفته است و قطعا با این روند لاکپشتی اگر پیگیر جذب منابع و پیمانکار باشیم به فصل سرد سال رسیده ایم و عملا مرمت بازار به مانند گذشته یک سال به تعویق می افتد، اما سوال اینجاست که گیر کار مرمت بازار کجاست؟

بازار زخمی از بی توجهی نسبت به مرمت های دوره ای

مسئول اجرایی هیات امنای بازار تاریخی اراک اظهار کرد: امروز با مجموعه ای مواجه هستیم که قدمتی 200 ساله دارد و در زمان ساخت، به شدت همگون و سازگار با شرایط بوده است، البته امروز هم با وجود حوادث، تخریب ها و کم مهری های سالهای گذشته، همچنان پابرجاست.

علیرضا عسگری بیان کرد: اگر امروز شاهد تخریب در برخی از نقاط بازار هستیم، به دلیل بی توجهی نسبت به انجام مرمت های دوره ای است، این مرمت های دوره ای یا باید توسط متولیان دولتی (میراث فرهنگی) یا توسط کسبه انجام گیرد که متاسفانه در هر دو بخش با مشکل روبرو هستیم.

برنامه ای برای مرمت وجود ندارد

وی با تاکید بر اینکه هیچ برنامه ای برای مرمت در دست نیست و چشم اندازی برای مرمت و اقدامات اصولی وجود ندارد، گفت: در سالهای اخیر بواسطه مرمت های غیرفنی و غیرعمرانی درگیر مشکلات فراوان شده ایم، به عنوان مثال، در مرمت بام بازار در سالهای قبل کار اصولی پیش نرفت و امروز شاهدیم که اکثر نقاط مرمت شده نیازمند مرمت مجدد هستند و حتی این نوع مرمت ناهمگون را در سراها نیز تجربه کردیم و عملا دچار دوباره کاری شده ایم.

عسگری پیرامون اینکه مرمت بازار اراک همچنان لنگ طرح جامع است، تصریح کرد: روی این طرح نیز حرف و حدیث های بسیاری وجود دارد، سالها از طرح موضوع تدوین این طرح میگذرد، اما هنوز نتواسته ایم به یک جمع بندی مشخص دست یابیم.

منابع جذب شده، پیمانکار نداریم

وی با تاکید بر اینکه نداشتن طرح جامع، مرمت های غیراصولی و در مجموع بی توجهی نسبت به وضعیت بازار باعث شده که از بین رفتن این مجموعه هویتی شهر اراک که تمامی زوایای معماری ایرانی اسلامی را در خود جای داده است را نظاره گر باشیم، گفت: میراث فرهنگی در نقاطی از بازار که نیازمند مرمت اضطراری است، داربست می زند تا حادثه رخ ندهد، اما این اقدامات موقتی است. بازار موفق شده است که از طریق فرمانداری، شورای شهر و ... منابع خوبی را جذب کند، اما هنوز در جذب پیمانکار به نتیجه نرسیده ایم و این مسئله باعث از دست رفتن زمان می شود و مسلما فرا رسیدن فصل سرد سال مانعی برای مرمت بازار است.

وی تاکید کرد: مبلغی که سال گذشته شورای شهر اراک جهت مرمت اختصاص داد، هنوز جذب نشده است و امسال نیز همچنان در حال از دست دادن زمان هستیم.

مرمت سراها ایراد دارد

عسگری در خصوص مرمت های صورت گرفته در برخی از سراها از جمله سرای نبی زاده تصریح کرد: میراث فرهنگی مدعی است که مرمت ها به شکل درست انجام می شود، اما هیات امنای بازار که در واقع از قدیمی های بازار و آشنا با بافت این مجموعه هستند، نسبت به مرمت ها ایرادات زیادی را وارد می دانند. نمیتوان به راحتی امور مرمتی را به دست هر پیمانکاری سپرد بلکه اهلیت و تخصص و کارآمدی پیمانکار بسیار اهمیت دارد و در کنار آن نظارت و گزارش دهی ها مهم است، بالاخره یک روزی این مجموعه تاریخی ثبت جهانی می شود و نباید به بافت اصلی آن آسیب وارد شود.

وی با اشاره به خطرسنجی انجام شده، گفت: بازار در یک بخشی نیازمند مرمت های روزانه است و از طرفی در بخشی از سراها مرمت صورت گرفته، اما مجددا نیازمند مرمت هستیم. در برخی از فضاها شاهد انحراف ایوان ها، آسیب سقف ها و ... هستیم که اگر بدون مرمت باقی بمانند خطرآفرین خواهند بود، همچنین در برخی از نقاط مانند سرای کرمانشاهی ها، سرای تقوایی و ... نیازمند مرمت اضطراری هستیم.

طرح جامع در شورای فنی تصویب شد

معاون میراث فرهنگی، اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان مرکزی در زمینه مرمت بازار گفت: پیش نیاز اولیه و لازم جهت مرمت مجموعه بازار، تهیه طرح جامع مرمت و احیای مجموعه است که در حال حاضر این طرح تهیه شده و به تصویب شورای فنی استان نیز رسیده است و در کارگروه ساماندهی بازار به ریاست معاون عمرانی استانداری نیز ارائه خواهد شد.

محسن کریمی بیان کرد: طرح مورد نظر شامل مستندسازی و برداشت نقشه های وضع موجود بازار، آسیب شناسی و ارائه طرح مرمت با جزئیات اجرایی است که توسط مشاور تهیه شده است.

مرمت سرای گلشن در سال جاری

کریمی با تاکید بر اینکه طرح جامع تهیه شده است و نقشه راه مرمت بازار پیش روی ماست، گفت: شهرداری اراک نیز در امر مرمت مشارکت دارد و در سال جاری مرمت سرای گلشن توسط شهرداری انجام خواهد شد.

وی اضافه کرد: اعتبار استانی بازار در سال 1400 بالغ بر 500 میلیون تومان و اعتبار ملی آن نیز یک میلیارد و 400 میلیون تومان بود که با استفاده از آن، مرمت بام و بام سازی گذر چهارسوق انجام شده به سمت حصار و نیز سرای صندوق سازها در دست اجرا قرار دارد.

امسال میتوان مرمت را بر روی رقم 30 میلیارد تومان بست

معاون میراث فرهنگی استان مرکزی بیان کرد: در طرح جامع تدوین شده، اعتبار مورد نیاز برای مرمت ابنیه بازار به جز مباحث ایمنی و تاسیسات، 50 میلیارد تومان برآورد شده که البته این برآورد مالی باید هر ساله به روز شود.

کریمی با اشاره به اینکه مسئله مرمت بازار تاریخی اراک در سفر ریاست جمهوری به استان مطرح می شود، افزود: برنامه ریزی شده که در این سفر 20 میلیارد تومان اعتبار به بازار اختصاص یابد، از منابع استانی نیز 4 میلیارد تومان تخصیص یافته و هشت میلیارد تومان هم از محل منابع ملی تامین خواهیم کرد. در واقع امسال میتوان برای حدود 30 میلیارد تومان در امر مرمت بازار برنامه ریزی کرد که البته در این بین نیازمند همکاری کسبه و بازاریان هستیم.

احتمالا یک میلیارد تومان به بازار اختصاص می دهیم

فرماندار اراک نیز در خصوص پیگیری وضعیت بازار گفت: سال گذشته فرمانداری مبلغ 500 میلیون تومان برای مرمت بازار اختصاص داد و در سال جاری طی روزهای آینده جلسه ای جهت اختصاص اعتبار برگزار می شود.

دکتر امیر هادی با اشاره به توافق صورت گرفته میان فرمانداری و میراث فرهنگی بیان کرد: طبق این توافق، به هر میزان که شهرستان اراک منابع مالی به مرمت بازار اختصاص دهد، میراث فرهنگی باید دو برابر این رقم را از محل اعتبارات ملی اخذ کند و احتمال می دهیم که حدود یک میلیارد تومان اختصاص دهیم، البته موضوع مرمت بازار در سفر ریاست جمهوری مطرح می شود تا اعتباری در این راستا تخصیص یابد.

سراها باید احیا و فعال شوند

وی تصریح کرد: در بازار تاریخی اراک، باید بخش عمومی توسط بخش دولتی و بخش خصوصی توسط کسبه و واحدهای صنفی ساماندهی شود، متاسفانه در حال حاضر اغلب سراهای بازار تقریبا خالی است و باید با کمک بازاریان تمهیداتی اندیشید که واحدهای صنفی در این سراها مستقر شوند تا آنها نیز فعال شوند.

مرحله دوم مناقصه برگزار می شود

شهردار بافت تاریخی اراک نیز در خصوص روند مرمت بازار از سوی شهرداری اراک و شهرداری بافت تاریخی اظهار کرد: شهرداری اراک امسال مبلغ سه میلیارد تومان را برای بازار پیش بینی کرده است، اما در وهله اول باید قرارداد با پیمانکاری منعقد شود.

شاه کرمی افزود: یک دوره مناقصه برگزار شد، اما به دلیل نقص مدارک در پرونده یک پیمانکار، مرحله دوم مناقصه برگزار می شود.

وی اضافه کرد: در بحث مرمت، شهرداری و پیمانکار تابع میراث فرهنگی هستند و هر نقطه و فضایی که بحرانی تر باشد در اولویت مرمت قرار میگیرد.

کندی فرآیندهای اداری و اجرایی گریبان هر اقدامی را در کشور و استان گرفته است و همه آنقدر تجربه گرفتار شدن در چنگال این چرخدنده های زنگار گرفته را برای کوچکترین امور داریم که دیگر نیازی به مثال و نمونه برای اثبات این مدعا نیست، اما یک اثر ارزشمند تاریخی منتظر برای ثبت جهانی را نمیتوان معطل این چرخه خسته کننده زجرآور کرد.

گرچه بازار اراک همچون دیگر بازارهای تاریخی ایران زنده و پویاست و هر روز گذر هزاران نفر را در گذرها و سراهایش شاهد است و بستر کسب روزی صدها خانواده است، اما تن رنجورش را خودش نمی تواند ترمیم کند و زخم هایی که از بهره برداران بی توجه برداشته هر روز عمیق تر می شود و سراهایی که خالی و متروک مانده در معرض فرسایشند، روحش را می آزارد.

ما هر روز فرصت را برای مرمت این پیر ارزشمند از دست می دهیم، گویی متاسفانه قلب کسی برای این مجموعه تاریخی نمی تپد و همگی منتظر نشسته ایم تا تخریب و بحرانی در بازار اتفاق بیفتد و سپس به صرافت بیفتیم که مرمتی دست و پا شکسته انجام شود و منتظر بمانیم تا تخریب بعدی و بعدی!

سال گذشته به گفته میراث فرهنگی حدود دو میلیارد تومان در بازار هزینه شد، قطعا برای بازاری با 20 سرا و تیمچه چنین رقمی اصلا بچشم نمی آید، از طرفی از آنجا که دائما از مشکلات مالی در کشور و استان سخن گفته می شود، این نگرانی وجود دارد که امسال هم آبی برای بازار تاریخی اراک گرم نشود و داستان اختصاص قطره چکانی منابع ادامه داشته باشد.

اینکه تصویب و اجرای یک طرح که نقشه راه مرمت بازار است، این چنین مشمول زمان شود، برای مجموعه ای که هر خشتش ثروت گرانبهایی است و هر لحظه در معرض خطر آسیب و در بخشهایی حتی در معرض خظر تخریب است، قدری عجیب به نظر می رسد.

در این شرایط تنها میتوان اینگونه برداشت کرد که بزرگترین و زنده ترین مجموعه تاریخی اراک در اولویت برنامه های مسئولان نیست، اما شاید این تذکر لازم باشد که بازار هویت و نماد تاریخ اراک است، هر سهل انگاری در قبال حفظ و مرمت این بنای منحصر بفرد که شاید به دلیل وجود برخی شاخصه ها نمونه ای در ایران نداشته باشد، خیانتی به آیندگان باشد.