ادامه حیات هنر جواهرسازی ترکمن ها به حمایت و آموزش ویژه نیاز دارد

ایرنا/ براساس آخرین خبر و گزارش های منتشر شده، ادامه حیات هنر جواهرسازی ترکمن ها به حمایت و آموزش ویژه نیاز دارد.

به گفته کارشناسان، ترکمن یا ترکمان نام قومی است ترک در آسیای مرکزی، این نام از قرن پنجم هجری نخست به شکل جمع فارسی ترکمانان توسط نویسندگان ایرانی مانند گردیزی و ابوالفضل بیهقی استفاده شده است.

محل سکوت اصلی ترکمن ها کشور ترکمنستان است اما در ایران بیشتر در جنوب شرقی دریای خزر و ترکمن صحرا و اطراف رودخانه اترک و گرگان رود سکونت دارند.

از لحاظ استانی سکونتگاه ترکمن ها در استانهای گلستان بیشتر بخش شمالی، خراسان رضوی روستاهایی در نوار مرزی شمال استان و خراسان شمالی منطقه راز و جرگلان شهرستان بجنورد پراکنده است و از شهرهای مهم ترکمن نشین در ایران میتوان بندر ترکمن، گنبد کاووس، کلاله، آق قلا، گمیشان، مراوه تپه و اینچه برون را نام برد.

صنایع دستی به مانند سایر اقوام ایرانی یکی از جذابیت های قوم ترکمن محسوب می شود که میتوان آن را در سه دسته محصولات دامی، چوبی و فلزی تقسیم کرد که شاخص ترین هنر دست آنان در محصولات فلزی زیورآلات است که بیشتر برای زیبایی بخشی به سر و صورت و لباس زنان کاربرد دارد.

البسه و زیورآلات ترکمن جلوه ای از شناخت زندگی قوم ترکمن است و با توجه به کوچ رو بودن این قوم بدون شک این نوع زندگی آنها نقش ویژه ای در تکامل فعلی نقوش البسه و زیورآلات زنان و مردانشان داشته است.

اوج هنر ساخت زیورآلات در میان قوم ترکمن

در کتاب گردآوری شده از مریم عزیز مرادی با عنوان "دایره سرخ" با موضوع زیورآلات ترکمن به این نکته اشاره شده است که هیچ یک از عشایر ایران به اندازه ترکمن ها، هنر جواهرسازی را به پایه کمال نرساندند و زنان ترکمن از زمان کودکی خود را به زیورآلات نقره مطلا با نقوش برجسته یا مشبک شده، مرصع به فیروزه نیمه گرانبها و شیشه های رنگین به تقلید از جواهر و گل میخ های مطلا می آرایند و در این زیورها به ظاهر طلا غلبه دارد اما ماده اصلی نقره است.

زیورآلات ترکمن را میتوان به بخشهای نیم تاج های سنتی، شقیقه بندها، سربندها، آویزهای تزئین گیسو، دستبندها، گوشواره، قلاب های تزئینی(گل یقه)، انگشترها، لوح های تزئین لباس، روکلاهی، قاب های قرآنی، طلسم ها، آویزهای سینه، آویزهای تزئینی پشت لباس بچه، مچ بند پای بچه و کمربندها تقسیم کرد.

نقوش بکار رفته در زیورآلات ترکمن بطور عمده برگرفته از طرح های گیاهی، حیوانی و تصاویری هندسی و انتزاعی است و غالبا این نقوش بار مفهومی دارد و برخی نقش ها از جمله ستاره هشت پر به وفور بچشم میخورد چرا که زن ترکمن ستاره هشت پر را نشانه بخت و اقبال میداند یا اشکال هندسی مثل دایره و مثلث، مربع و مستطیل که هر یک نمادی از جهان پیرامون اطرافشان است.

گلستان 25 هزار هنرمند فعال در حوزه صنایع دستی دارد که 176 نفر از آنان به صورت تخصصی در حوزه تولید زیورآلات در 9 شهرستان استان فعالیت می کنند که این روزها فعالیتشان به دلیل مشکلات اقتصادی مردم و یا تغییر ذائقه افراد به سمت استفاده از لوازم زینتی سبک های جدید، رونق گذشته را ندارد و نیازمند حمایت مسئولان در بحث پرداخت تسهیلات برای حفظ این هنر صنعت و انتقال آن به نسل های بعدی هستند.

زیبایی لباس زنان ترکمن با زیورآلات

اسلام بردی آق یکی از استادکاران زیورآلات ترکمن با سابقه بیش از 40 سال فعالیت بیان کرد: این نوع از زیورآلات بر پایه نقره و مقدار کمی طلا با استفاده از نگین های رنگی که در گذشته سنگ های گران قیمت بود و این روزها عقیق و شیشه است ساخته می شود.

وی گفت: عمده مشتریان زیورآلات سنتی از میان قوم ترکمن هستند که در جشن ها و مراسم مختلف از آنها استفاده می کنند و یکی از زیبایی های جشن های عروسی این قوم پوشش سر و صورت و لباس زنان با زیورآلات سنتی در طرح و اندازه های متفاوت است.

این هنرمند افزود: تا چند سال قبل زیورآلات ترکمن بازار فروش بسیار خوبی داشت و علاوه بر مردم منطقه از کشور ترکمنستان هم برای سفارش کار به ما مراجعه می کردند اما این روزها مشکلات اقتصادی در کنار علاقه نسل جوان به استفاده از زیورآلات از جنس طلا به سبک امروزی باعث کم رونقی این هنر صنعت شده است.

آق که در گذشته از چندین شاگرد برای ساخت سفارشات استفاده میکرد اما الان فقط خودش به تنهایی کار می کند از مسئولان استانی خواست برای رونق دوباره این هنر از استادکاران این حرفه با پرداخت تسهیلات ارزان قیمت حمایت کنند.

فاطمه جوان بخت یکی دیگر از فعالان این حرفه بیان کرد: زیورآلات ترکمنی یکی از زیورآلات قدیمی و بومی منطقه است که نقش و طراحی هر قطعه آن علاوه بر زیبایی و آراستگی که به پوشش می دهد بار مفهومی زیادی دارد و نمادی از محیط پیرامونی است.

وی تاکید کرد: تلاش فعالان این حرفه زنده نگه داشتن آن است و خیلی از استادکاران قدیمی زیورآلات سنتی ترکمن مانند "غلام آق" در قید حیات نیستند و می طلبد در این شرایط قدر هنرمندان زنده این رشته را دانست و برای حفظ این هنر برای نسل های بعدی از آنان حمایت کرد.

این هنرمند با موثر دانستن فعالیت سایت های فروش برخط و بازارچه ها، از مسئولان ادارات خواست در نشست ها و همایش های خود نوع هدیه اهدایی را از میان آثار صنایع دستی از جمله زیورآلات حاصل زحمت هنرمندان انتخاب کنند تا هم صنایع دستی منطقه معرفی و هم از سازندگان آنها حمایت شود.

جوان بخت ادامه داد: در چند سال اخیر با فرهنگ سازی های صورت گرفته نگاه مردم به صنایع دستی بهتر از قبل شده و نیاز است با برپایی دوره های آموزشی فعالان رشته های مختلف را به کاربردی تر کردن محصولاتشان سوق داد تا همچنان این بازار حفظ شود.

زیورآلات ترکمن تبلور هنر دست مردم گلستان

سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گلستان با اشاره به جایگاه ارزنده زیورآلات ترکمن در تبلور خلاقیت و هنر دست مردم استان، گفت: این نهاد به دنبال این است تا یکی از شهرهای فعال استان در زمینه زیورآلات ترکمن را به ثبت ملی برساند.

رحمان فرمانی اظهار داشت: هنرمندان این رشته با خلق آثار خود مفاهیم و هویت فرهنگی مردم منطقه را حفظ و به نسل های بعدی منتقل می کنند و امیدواریم برگزاری همایش های تخصصی با این رویکرد در کنار برنامه های حمایتی برای افزایش تعداد هنرمندان و رونق بیشتر این رشته ادامه داشته باشند.

وی از فعالیت 176 هنرمند در حوزه تولید زیورآلات در 9 شهرستان استان خبر داد و گفت: به دنبال این هستیم یکی از شهرهایی که هنرمندان فعال و شناخته شده تری دارد به عنوان شهر ملی زیورآلات ترکمن به ثبت برسانیم.

فرمانی ادامه داد: هنرمندان این رشته می توانند از تسهیلات پیش بینی شده در حوزه مشاغل خانگی، تبصره 18 و از محل صندوق توسعه ملی بنابر فراخور میزان کاری که انجام می دهند استفاده کنند.