صنایع دستی برای بقا به کاربردی شدن نیاز دارد

ایرنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده و گزارشات منتشر شده، صنایع دستی برای بقا به کاربردی شدن نیاز دارد.

صنایع دستی در مازندران پیشینه و پشتوانه ای غنی دارد. سبک زندگی بومیان این منطقه از شمال کشور در کنار ویژگی های اقلیمی آن سبب شد که تولیدات بومی کالاهای مورد نیاز زندگی در مازندران متنوع باشند اما صنایع دستی در این استان هنوز با جایگاهی که می تواند داشته باشد فاصله زیادی دارد.

کارشناسان دلایل متعددی را عامل عقب ماندن مازندران در بازار صنایع دستی ایران نسبت به سایر کشورها می دانند. به اعتقاد صاحب نظران عواملی اعم از کم توجهی و حتی بی توجهی دستگاه های مرتبط با رونق بازار این محصولات، ضعف در معرفی و بازاریابی صنایع دستی مازندران، انجام نشدن برندسازی، جای خالی سرمایه گذاری در بخش صنایع دستی مازندران و البته مهمتر از همه کم توجهی به روزآمدی محصولات صنایع دستی در مازندران برای کاربردی شدن این محصولات در کمتر دیده شدن صنایع دستی مازندران دخیل هستند.

اما در این بین برخی از هنرمندان صنایع دستی مازندران طی سالهای اخیر تلاش کرده اند که با وجود همه کاستی های مربوط به زیرساخت های عرضه محصول، چالش های تولید و ضعف های حمایتی، خودشان دست به کار شوند و دست کم در حلقه اصلی بازاریابی محصولات صنایع دستی یعنی به روزآوری تولیدات صنایع دستی گامهای مناسبی بردارند.

ریل گذاری جدید در حصیر بافی

پروانه زند، هنرمند اهل چالوس یکی از همین افراد است که طی چند سال اخیر توانسته با برخی نوآوری ها و ایده های خلاقانه هنر بومی حصیربافی را از ساختار سنتی و مسیر تولید محصولاتی مانند زنبیل و کلاه و زیرانداز خارج کرد و به صنعت مد و لباس گره زده است.

این هنرمند چالوسی در کارگاه خانگی حصیر را با همان محصولات بومی اولیه به محصولاتی مانند ظرف های کاربردی و بویژه کیف هایی با طرح های بروز و متنوع تبدیل می کند که این ایده های او در فضای مجازی و بازار آنلاین مورد توجه برخی کاربران قرار گرفته است.

زند از حدود یک دهه پیش به هنر حصیربافی علاقمند شد و پس از گذراندن دوره های آموزشی و فراگیری حصیربافی تصمیم گرفت فعالیت خود در این عرصه را با شیوه ای جدید ادامه دهد. به گفته خودش نخستین بار این ایده زمانی به ذهنش رسید که تلاش کرد آموخته های خود از بافت حصیر را برای شکل دادن به این بافته ها بیازماید. یک ظرف را الگوی تولید ظرفی حصیری قرار داد و توانست آن را به سرانجام برساند.

این هنرمند صنایع دستی پیرامون اینکه صنایع دستی برای بقا به کاربردی شدن نیاز دارد، میگوید: من از سر علاقه وارد رشته حصیربافی شدم. اما پس از مدتی حس کردم که در این رشته باید کاری متفاوت انجام دهم تا بتوانم محصولات متناسب با نیاز بازار ارائه دهم. به همین دلیل تصمیم گرفتم حصیربافی را به روز کنم و سراغ تولید محصولات جدید بروم. البته طبیعتا آزمون و خطا باید انجام میشد تا به یک مسیر مشخص می رسیدم. در نهایت روی تولید کیف های حصیری با طرح ها و ایده های جدید متمرکز شدم که خوشبختانه مورد توجه قرار گرفت.

کیف های حصیری که او در کارگاهش تولید می کند طرح های متعدد و متفاوتی دارند. برای هر کدام از طرح ها نیز نام مستقلی را انتخاب کرده است. این هنرمند چالوسی در این باره اظهار می کند: برای طراحی کیف ها از ایده های دخترم که دانش آموخته معماری است بهره میگیرم. در ایده پردازی هم تلاش می کنیم که صرفا به حصیری بودن کیف بسنده نکنیم. یعنی هدف ما این نیست که محصولی حصیری ارائه کنیم که چند وسیله در آن قرار بگیرد، اما کاربرد یک کیف مناسب در آن تعریف نشده باشد. به همین دلیل روی اجزای مختلف آن مانند تعبیه بندهای کوتاه و بلند، در نظر گرفتن جیب های مختلف، درست بسته شدن در کیف و فرم هندسی و ظاهر آن فکر می کنیم. پس از اتود زدن برای هر طرح به یک ایده نهایی می رسیم و آن را اجرایی می کنیم.

توجه به نیاز مصرف کننده

در کارگاه حصیربافی خانم زند کیف هایی دیده می شود که ساختاری تلفیقی دارند. کیف های تلفیقی از حصیر و پارچه یا حصیر و چرم را میتوان در آثار تولیدی این هنرمند یافت که به کار بردن سایر هنرهای سنتی در تولید این محصولات را نشان می دهد.

او درباره استفاده از مصنوعاتی مانند چرم، فلز و پارچه در تولید آثارش می گوید: وقتی قرار است هنر صنعتی مانند حصیربافی را به صنعت مد گره بزنیم باید اجزای مختلفی را در نظر بگیریم. استفاده از پارچه های مختلف با طرح های متعدد یا بعضی قسمت های چرمی به ما کمک می کند که محصولات حصیری متنوع تری تولید کنیم. ضمن اینکه به خریدار در استفاده از محصول با توجه به طرح ها و رنگ های پارچه ای که در محصول بکار گرفته می شود امکان بیشتری داده می شود. از طرفی هم پارچه ها به ما این امکان را می دهند که فضای ایجاد شده در کیف را کاربردی تر کنیم.

نکاتی که زند به عنوان بخشی از فرآیند طراحی محصولی برآمده از یک هنر سنتی بیان می کند در واقع پایش و رصد نیاز بازار است. یعنی همان نکاتی که در هنر صنعت صنایع دستی امروز مازندران و استانهای شمالی لازم است به شکلی جدی مورد توجه قرار بگیرد تا صنایع دستی این خطه از حالت ویترینی خارج شود و جایگاهی کاربردی در زندگی روزمره بیابد.

بازار مجازی، فروش واقعی

یکی از چالش های مهمی که هنرمندان صنایع دستی با آن معمولا مواجه هستند کمبود فضا برای عرضه محصولات است. همواره در بیان مشکلات مربوط به هنرمندان صنایع دستی این نکته بیان می شود که باید بازارچه های دائمی صنایع دستی برپا شوند. هرچند که این نکته امری مهم است و باید تحقق یابد، اما نمیتوان از این واقعیت چشم پوشید که امروز فضای مجازی و بستر اینترنت بزرگترین بازار برای محصولات اینچنینی است. فرصت و ظرفیتی که برخی هنرمندان صنایع دستی مانند زند به آن در کارشان توجه کرده اند و از آن بهره می گیرند.

محصولات حصیری تولید شده توسط زند عمدتا به صورت آنلاین عرضه می شود. او برای فروش محصولاتش بیشتر از این که به بازارچه ها و فروشگاه ها تکیه کند، روی فضای مجازی متمرکز شد و از این فرآیند نیز راضی به نظر می رسد.

این هنرمند صنایع دستی اظهار می کند: صفحه ای در اینستاگرام برای معرفی محصولات راه انداخته ایم که دخترم آن را مدیریت می کند. در این صفحه هم محصولات و ویژگی های آنها معرفی می شوند و هم بخش مهمی از کار فروش صورت می گیرد. در دو سال اخیر که کرونا آسیب بسیار زیادی به تولیدکنندگان صنایع دستی زد ما در این صفحه فعالیتمان را ادامه دادیم. خوشبختانه فروش مناسبی هم داشتیم. فضای مجازی یک بازار دائمی برای عرضه این محصولات است. ضمن اینکه گستردگی این بازار قابل قیاس با بازارچه ها و فروشگاه ها نیستند. به واسطه همین صفحه محصولات این کارگاه در استان های مختلف فروخته شده است. حتی به چند کشور هم تا کنون کیف های حصیری ما رسیده است. این فرصتی است که فضای مجازی به بازار محصولات می دهد.

روزآمدی روی پایه های سنت

هرچند که ظاهر محصولات حصیری تولید شده در این کارگاه مدرن و بروز هستند، اما ماهیت این محصولات و بسیاری از فرآیندهای تولید در آن تفاوت چندانی با هنر بومی حصیربافی ندارد. ماده اولیه تولید حصیر در این کارگاه امروزی مانند کارگاه های سنتی گیاه «گالی» است. گره ها هم همان گره های سنتی هستند که از دیرباز تا کنون برای تولید حصیر استفاده میشد. هم از گره های مرسوم در شمال استفاده می کند و هم از گره هایی که در سایر نقاط ایران برای بافت حصیر استفاده می شود. اما روش استفاده از بندهای تولید شده از گالی برای بافت و همچنین بهره گیری از حصیرهای تولید شده متفاوت است. در حقیقت تولیدات بروز حصیری در این کارگاه همچنان بر پایه سنت های حصیربافی استوار هستند.

در کارگاه حصیربافی او اکنون چهار نفر نیز مشغول بکار هستند که به او در تولید محصولات و تأمین سفارش ها کمک می کنند. به عبارتی دیگر او با ایده های نوآورانه مرتبط با صنایع دستی و هنری که در محدوده سنت ها مانده بود علاوه بر اینکه توانست هنر بومی حصیربافی را روی ریل جدیدی قرار دهد، در مسیر اشتغالزایی نیز گام برداشت.

بهره گیری از این نگرش های روزآمد در هنر-صنعت درآمدزای صنایع دستی می تواند سایر رشته های صنایع دستی مازندران را نیز توانمند و پررونق کند. صنایع دستی در بسیاری از مناطق مازندران همچنان در ساختار سنتی باقی مانده و به دلیل تغییر سبک زندگی و فاصله گرفتن محصولات از فضای زندگی روزمره، بسیاری از این تولیدات ارزشمند صرفا با نگاهی ویترینی مورد توجه قرار میگیرند.

تولید آگاهانه در صنایع دستی

کارشناسان و صاحب نظران این حوزه نیز معتقدند که صنایع دستی بویژه در استانی مانند مازندران باید برای خروج از بن بست کنونی راههای جدیدی در پیش بگیرد. دکتر علی ماهفروزی، پژوهشگر و مدرس مبانی گردشگری معتقد است که تولیدکنندگان محصولات صنایع دستی باید زندگی امروز مردم را در تولید محصولاتشان مد نظر قرار دهند.

وی می گوید: صنایع دستی به پایش و سنجش در همه بخش ها نیاز دارد. یعنی هنرمند صنایع دستی ما باید نیاز جامعه در مسائلی مانند پوشاک، مد و حتی معماری داخلی را بداند. مثلا یک تولیدکننده جاجیم یا گلیم امروز لازم است به تولید محصولاتی فکر کند که در طراحی های داخلی امروزی کاربرد داشته باشد. صنایع دستی تولید محصولی سنتی بدون توجه به نیاز مخاطب نیست. اتفاقا طراحی و تولید محصولی مبتنی بر اصول بومی تولید آن محصول برای استفاده شدن در زندگی مخاطب امروزی است.

دکترای مدیریت گردشگری می گوید: آنچه که تولیدکنندگان صنایع دستی باید توجه ویژه ای به آن داشته باشند تولید آگاهانه محصول است. اگر قرار است و می خواهیم صنایع دستی را رونق دهیم یک بخش مهم از کار باید توسط هنرمندان و تولیدکنندگان صنایع دستی رقم بخورد. در غیر این صورت محصول تولید شده به مرور از دایره توجه مخاطب حذف می شود.

صنایع دستی در مازندران هنوز راه زیادی تا رسیدن به نقطه مطلوب دارد اما در کنار لزوم رفع مشکلات و کمبودهای ناشی از ضعف در سیاست گذاری و برنامه ریزی برای رونق صنایع دستی این استان که باید توسط مسئولان مرتبط برطرف شوند، خود هنرمندان صنایع دستی هم باید در مسیری جدید دست به تولید محصولاتی کاربردی بزنند. مسیری که در آن باید پا را فراتر از چرخه کاملا سنتی طراحی، تولید و عرضه محصول بگذارند و با تکیه بر اصول اولیه تولید محصولات صنایع دستی، محصولاتی کاربردی و باب سلیقه و نیاز زندگی مصرف کننده هزاره سوم تولید کنند. محصولاتی که در همه فرآیندها از طراحی تا عرضه معیارهای بروزتری داشته باشند.