در همایش روز پاسداشت زبان فارسی چه گذشت؟

ایسنا/ بدنبال آخرین خبرهای بدست آمده، این سوال مطرح می شود که در همایش روز پاسداشت زبان فارسی چه گذشت؟

مراسم روز بزرگداشت زبان فارسی با حضور محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، سجاد آیدنلو، پژوهشگر و مدرس زبان و ادبیات فارسی، دریا اّرس، سفیر ترکیه در ایران، مظفر محمدی، معاون سفیر تاجیکستان در ایران، علی اشرف صادقی، رئیس گروه فرهنگ نویسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، جمعی از اعضای فرهنگستان زبان و دیگر فارسی دوستان توسط فرهنگستان زبان و ادب فارسی و با مشارکت وزارت فرهنگ و ارشاد و همچنین بنیاد رودکی در تالار وحدت برگزار شد.

قند فارسی کام مردم را شیرین کرده است

غلامعلی حداد عادل پیرامون اینکه در همایش روز پاسداشت زبان فارسی چه گذشت؟ اظهار کرد: این زبان فارسی که امروز مایه هویت ملی ما ایرانیان و دیگر کشورهای فارسی زبان است، افتخار و سرمایه ما، زبانی کهن است، با سابقه ای چند هزار ساله؛ از فارسی باستان و فارسی میانه تا فارسی امروز به دست ما رسید. در کنار این دیرینگی، گستردگی حیرت آوری داشت. از بنگال و بنارس و کلکته در شبه قاره هند تا چین، آسیای صغیر، بوسنی و هرزگوین تا مصر و بخشهایی از آفریقا، این زبان در طول قرنها رواج داشته و قند فارسی کام مردم را شیرین کرده است.

او سپس وجود صدها هزار نسخه خطی فارسی در کتابخانه های سراسر جهان را گواه حضور زبان فارسی در این بخش از جهان دانست و پس از این گفت: تنها گفتنی است که پیش از آنکه فردوسی بزرگ شاهنامه خود را با نزدیک به 60 هزار بیت بسراید، طبیب نامدار اخوینی، هدایة المتعالمین را در علم طب به زبان فارسی نگاشته است.

رئیس فرهنگستان زبان پیرامون اینکه در همایش روز پاسداشت زبان فارسی چه گذشت؟ اظهار کرد: شاهنامه گواه آن است که زبان فارسی در هزار سال پیش به درجه ای از رشد و تکامل رسیده بوده که وقتی فردوسی در غزنه شاهنامه را به نظم درآورده بوده، امروز مردم در سراسر آفاق فارسی زبان حتی در روستاها و قهوه خانه ها مردم عادی و عامی سخن فردوسی را می شنوند و می فهمند. این زبان با دستور زبانی استوار همیشه به هم خانواده با زبانهای هندواروپایی از همه امکانات زبانهای هندواروپایی برای گسترش برخوردار است. ما که نزدیک به 30سال است در فرهنگستان زبان و ادب فارسی واژه گزینی می کنیم، باورمان این است که امکانات زبان فارسی برای اینکه زبان علم بشود، هیچ کمتر از زبانهای اروپایی نیست.

حداد عادل در ادامه با اشاره به اینکه این زبان بویژه در یکصد سال اخیر تحول مبارکی یافته، گفت: از بعد از انقلاب مشروطه و با تحول اجتماعی و سیاسی که در ایران پدید آمد، مردم در صحنه سیاسی حضور بیشتر پیدا کردند و قلم و نثر فارسی از زندان منشیانی که به فارسی مطنطن در دوره قاجاری سخن می گفتند آزاد و زبان سبک بال و مردمی و روشن شد. ما سیر تحول یک صد زبان فارسی را سیر به سمت سادگی و همه فهمی می دانیم.

صاحب نظران معتقدند که دوران یک صد سال اخیر برای زبان فارسی، دوران درخشانی بوده است. این زبان با استفاده از آن ریشه محکم و ژرف خود در فضای تحولات اجتماعی و ادبی یک صد سال اخیر بالیده و آثار مهمی پدید آورده است. بسیاری از آثار ادبی جهان به زبان فارسی ترجمه شده است. زبان فارسی قابلیت خود را نشان داده و رشد کرد. امروزه در جمهوری اسلامی ایران سالانه یک صد هزار عنوان کتاب به زبان فارسی منتشر می شود که این نشان دهنده قدرت و گستره زبان فارسی است.

او پیرامون اینکه در همایش روز پاسداشت زبان فارسی چه گذشت؟ افزود: در جمهوری اسلامی ایران به حکم قانون اساسی، خط و زبان رسمی، خط و زبان فارسی است. فارسی، زبان مشترک همه ایرانیان است. با هر زبان مادری، با هر زبان قومی که داشته باشند. در جمهوری اسلامی ایران، همه زبانهای مادری، قومی و محلی محترمند. زبانهای مادری، محلی و قومی سرمایه های این کشورند اما ایرانیان از دیرباز با همه تنوع زبانی، زبان فارسی را به عنوان زبان مشترک میان خود انتخاب کرده اند و امروز نیز چنین است.

رئیس فرهنگستان زبان همچنین بیان کرد: فرهنگستان زبان و ادب فارسی توانسته است در سالهای گذشته، بیش از 60 هزار معادل فارسی برای لغات و اصطلاحات بیگانه در رشته های علوم و فنون تصویب کند و این معادل ها وارد زبان فارسی شده اند و تابعیت اقلیم زبان فارسی پیدا کرده اند.

غلامعلی حداد عادل در بخشی دیگر از سخنان خود کار واژه گزینی را لازمه قانون اساسی دانست و به تالیف فرهنگ جامع زبان فارسی زیر نظر علی اشرف صادقی اشاره کرد.

او همچنین در ارائه گزارشی از فعالیت های فرهنگستان به تالیف دانشنامه زبان فارسی اشاره و از اسماعیل سعادت برای تالیف این اثر یاد کرد.

رئیس فرهنگستان زبان سپس از شادروانان احمد آرام، سیدمحمد نوری طباطبایی، محمدتقی دانش پژوه، جواد ادیبی، حسن حبیبی، ابوالحسن نجفی، اسماعیل سعادت، بدرالزمان قریب، یدالله ثمره و... یاد و از زحمات احمد سمیعی گیلانی، محمدعلی موحد، فتح الله مجتبایی، حسن انوری، مهدی محقق، محمد دبیر مقدم، علی رواقی، بهاءالدین خرمشاهی تقدیر کرد.

حداد عادل که ریاست بنیاد سعدی را هم برعهده دارد، در بخشی دیگر از سخنان خود به ارائه گزارشی از فعالیت های بنیاد سعدی در زمینه زبان فارسی پرداخت و گفت: هر کس در هر جای جهان بخواهد زبان فارسی بیاموزد می تواند به بنیاد سعدی از حیث آموزش زبان فارسی اعتماد کند.

به گفته او، در هند بیش از یک صد دانشگاه دانشجوی زبان فارسی دارند که این تعداد از تعدادی که در ایران در این رشته درس می خوانند، بیشتر است.

غلامعلی حداد عادل به تهدیدهای زبان فارسی هم پرداخت و بیان کرد: در جمهوری اسلامی ایران همه تصمیم گیرندگان متاسفانه از جایگاه بلند و اهمیت زبان و ادب فارسی، آن چنان که درخور آن است، آگاه نیستند و همین، احیانا سبب بی توجهی نسبت به موسساتی می شود که وظیفه شان پاسداری از زبان فارسی است. انتظار ما این است که با زبان فارسی درخور زبان فارسی رفتار شود. تهدید دوم، این است که احساس می کنیم درس فارسی در مدرسه ها در مقایسه با بعضی درسهای دیگر، فرودست تر انگاشته می شود و آن توجهی که لازم است به تدریس زبان فارسی بشود و به تربیت معلم شایسته برای تدریس زبان فارسی وجود ندارد.

ما آموزش و پرورش را اساس آموزش زبان می دانیم و اگر نسل آینده با زبان و ادبیات فارسی در مدرسه آشنا نشود، دیگر جبران این عقب ماندگی اگر محال نباشد بسی دشوار خواهد بود. گاهی به شعر فارسی کم لطفی می شود چون تاکید بر حافظه و حافظه محوری در درس های علمی به حق نکوهش می شود گمان می شود که از حافظه در حفظ کردن شعر فارسی هم نباید استفاده کرد. درحالیکه حافظه باید به کمک شعر فارسی بیاید. باید هر ایرانی که از مدرسه بیرون می آید ذهنش سرشار از گوهرهای درخشان شعر فارسی باشد. به درسهایی مانند املاء، انشاء و نگارش توجه لازم نمی شود.

گاهی این درس به دست معلمانی سپرده می شود که متخصص زبان و ادبیات فارسی نیستند. البته این سخن به معنای نادیده گرفتن تلاش ها و کوشش هایی که برای بهبود کتابهای درسی و تربیت معلم در جریان است نیست اما ما نگرانی داریم. ما نگران ورود بی سامان لغات بیگانه به زبان فارسی هستیم، ما نمی خواهیم زبان فارسی ملغمه ای از واژگان زبانهای ناهمخوان با هم شود. متاسفانه در کشور شاهد استفاده بی جا و فراوان از الفاظ و خط بیگانه هستیم.

او از انتخاب نام «کوییک» برای یک خودرو ایرانی انتقاد کرد و گفت که اقدامات فرهنگستان در این باره تاکنون بجایی نرسیده است.

رئیس فرهنگستان زبان سپس گفت: از صداوسیما که دائما با زبان سروکار دارد و با فرهنگستان البته همکاری دارد، درخواست می کنم به استفاده از لغات بیگانه در آگهی های تبلیغاتی خود که خلاف قانون است خاتمه بدهد. این تناقض است که همه را به پاسداری از زبان فارسی دعوت کند اما خود به آنچه دیگران را بدان فرا می خواند عمل نکند. لجام گسیختگی خط و زبان در فضای مجازی، پدیده ای جدید و متاسفانه رو به رشد است و آسیبی است که زبان فارسی را تهدید می کند. ما در فرهنگستان باید برای آن چاره اندیشی کنیم، کارهایی کرده ایم که اعتراف می کنم کافی نیست.

رفع شبهاتی درخصوص شاهنامه

سخنران بعدی این همایش، سجاد آیدنلو نیز در سخنانی با موضوع «چرا شاهنامه حماسه ملی همه ایرانیان است؟» گفت: شاهنامه همیشه حماسه ملی همه ایرانیان است، بوده و خواهد بود. شاهنامه به زبان ملی فارسی نوشته است. به نادرست می گویند فارسی زبان «رسمی» ایرانیان است نه ملی. صفت «رسمی» یک صفت قانونی برای فارسی است، فراتر از رسمی، فارسی، زبان ملی همه ایرانیان است چون همه ایرانیان در همه نواحی استان ها با هر زبان مادری و گویشی مهم ترین و اصلی ترین آثار ادبی و فکری و فکری خودشان را به فارسی آفریده اند و این نشان دهنده این است که وجه ملی برای زبان فارسی از عملکرد و رویکرد همه ایرانیان در طول تاریخ اخذ شده است. یک مسئله دستوری یا قانونی نیست.

او در عین حال بیان کرد: شاهنامه، گزارش منسجم، متوالی و وحدتمند تاریخ ملی یا داستانی ایران و در بخشی دیگر تاریخ واقعی ایران است. و در این تاریخ ملی یا روایی یا واقعی همه ایرانیان با هر لهجه و منطقه ای مشترک هستند. شما در طول تاریخ اهالی کدام شهرها را می توانید بیابید که رستم در نظر او نمونه اعلای جهان پهلوانی نبوده است یا در سوگ سیاوش نگریسته باشد.

آیدنلو سپس با بیان اینکه جغرافیا و سرزمینی با حدود مشخص به نام ایران محور داستانهای شاهنامه است، گفت: لذا همه ایرانیان در هرکجای دنیا که بوده باشند و هستند، شاهنامه را به نوعی ایران نامه می بینند. از بسیاری از شهرها، روستاها و نواحی ایران در شاهنامه نام برده است و برخی از این نواحی نقش تعیین کننده ای در داستانها داشتند.

او در بخش دیگری از سخنان خود بیان کرد: بخشی از آداب و آیین ها و به اصطلاح اجتماعیات ایران پیش از اسلام که برخی از آنها امروز هم بین ایرانیان محترم است و اجرا می شود مثلا جشن نوروز در شاهنامه به یادگار مانده. همچنین درخصوص تاثیر بسیاربسیار گسترده شاهنامه در استان های و نواحی مختلف ایران خارج از خراسان است، آن هم در بین قشری خاص، بلکه اصناف مختلف مردم.

سجاد آیدنلو همچنین ضمن بیان این که در باورها و روایت های عامیانه نواحی مختلف شخصیت های شاهنامه حضور دارند، گفت: اگر بنا بر مدعا، چنان که عده ای می گویند ایرانیان دیگر، غیر از آنهایی که زبانشان هم پارسی ست، حماسه های دیگری دارند، قاعدتا باید بتوانند یک هزارم تاثیر کمی و کیفی مواردی را که عرض کردم در منطقه خودشان نشان دهند؛ چنین چیزی نداریم.

او سخنان خود را با خواندن شعری از اسکندر ختلانی، شاعر فقید اهل تاجیکستان به پایان برد.

اولین فرهنگ فارسی که به صورت رایانه ای تدوین شد

پس از این، علی اشرف صادقی پیش از ارائه مطالبی درخصوص فرهنگ جامع زبان فارسی بیان کرد: زبان فارسی با نام فارسی باستان یا پهلوی 2500 سال است که زبان ملی و رسمی ایرانیان بوده است. این زبان در دوره اسلامی به مناطق دیگری که زبانهای دیگر ایرانی آنجا تکلم میشد مهاجرت کرده و زبان رسمی آنجا هم شده است.

او همچنین گفت: فردوسی یکی از تقویت کنندگان بزرگ و گسترش دهندگان زبان فارسی است. بزرگان دیگری مثل مولانا و نظامی را هم می توانیم جز گسترش دهندگان زبان فارسی بدانیم. فرهنگستان کوشش کرده است که یک سند دیگر را برای تقویت زبان فارسی ارائه بدهد و آن فرهنگ جامع زبان فارسی است.

رئیس گروه فرهنگ نویسی فرهنگستان در ادامه اظهار کرد: فرهنگ نویسی امروز در غرب رشد پیدا کرده و و از یک فن تبدیل به یک علم شده است. بطوریکه دست نامه های متعددی به زبان انگلیسی و سایر زبان های ملل غربی درباره فرهنگ نویسی داریم. در کشور ما متاسفانه در طول تاریخ به فرهنگ نویسی برای زبان فارسی هیچ توجهی نشده است.

او سپس به بیان علت این مسئله پرداخت و همچنین گفت: اولین فرهنگ فارسی، در قیاس با زبان عربی فرهنگ کوچکی است؛ فرهنگ لغت اسدی توسی است.

صادقی در بخش دیگری از سخنان خود بیان کرد: دهخدا تصور میکرد که زبان فارسی کلاسیک فقط تا قرن هشتم رواج داشته و پس از آن دچار انحطاط شده است. این یک نظر شخصی است، برای همین به متون بعد از قرن هشتم نپرداخته تا اینکه جانشینان او در موسسه لغت نامه دهخدا، مرحوم دکتر معین و مرحوم جعفر شهیدی و دکتر سیدمحمد دبیر سیاقی تعدادی از متون قرن هشتم را اضافه کردند. ولی لغت نامه دهخدا لغات علمی امروز را ندارد در حالی که زبان پویا است. در نتیجه زبان همیشه به جلو می رود و صاحب واژگان جدیدی می شود.

او همچنین ضرورت تالیف فرهنگ جامع را تالیف فرهنگی با روش های جدید دانست و گفت: فرهنگستان بعد از تصویب گروه فرهنگ نویسی بنده حقیر را مامور کرد تا سرپرستی این کار را به عهده بگیرم و بنده به کمک همکاران دانشمندم طی جلسات متعددی تصمیم گرفتیم تمام متون فارسی را از قرن 4 تا 14 و امروز واژه گزینی و وارد رایانه کنیم و این اولین باری است که یک فرهنگ فارسی به صورت رایانه ای تدوین می شود. قریب 1200 متن را برای این فرهنگ انتخاب کردیم.

پس از پایان سخنان علی اشرف صادقی از جلد سوم فرهنگ جامع نیز رونمایی شد.

پس از این، محمدمهدی اسماعیلی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در سخنانی از پیگیری هایی که در زمینه صیانت از زبان فارسی در بخش های مختلف انجام می شود، گفت.

تاثیر عناصر منفی عصر دیجیتال بر زبان فارسی

سخنران بعدی همایش روز «بزرگداشت زبان فارسی» سفیر ترکیه در ایران بود. دریا اّرس گفت: موفقیت شگفت انگیز زبان فارسی بویژه در بیان موضوعات و مفاهیم حماسی، غنایی، فلسفی، علمی و... باعث شهرت جهانی یافتن شاعران و نویسندگان بسیاری شده است.

او همچنین با بیان این که ایران با شعر و ادبیات در سراسر جهان شناخته شده، اظهار کرد: بی شک زبان فارسی نیز مانند هر زبان دیگری در طول زمان دستخوش تغییرات مهم و اساسی شده است، این تغییر که به خصوص پس از مشروطه آغاز شده، امروز نیز مطابق با نیازهای زمانه و روزگار ما در حال ادامه است.

سفیر ترکیه سپس بیان کرد: با کمال تاسف می خواهم بگویم زبان فارسی نیز همانند بسیاری از زبان های بزرگ دنیا عمیقا تحت تاثیر عناصر منفی عصر دیجیتال، شبکه های اجتماعی و... قرار گرفته است. هجوم فرهنگی، سرازیر شدن واژگان بیگانه در زبان های ما خطر بسیار بزرگی برای آینده زبانها است. ما باید بسیار مواظب باشیم در این مسائل. فقط با قوانین و نهادها نمیتوان از یک زبان پاسداشت و صیانت کرد. پاسداشت یک زبان تنها با توجه و احترام خاصی که گویندگان آن زبان نشان می دهند امکان پذیر است و این فقط آموزش می خواهد.

او در پایان یاد و خاطره تمامی هنروران، سخنوران و دانشمندانی را که تا امروز در پاسداشت زبان و ادب فارسی سهم بسزایی داشتند، گرامی داشت و در نهایت غزلی را از قیصر امین پور خواند. مظفر محمدی نیز در بخش دیگری از این همایش یادداشتی را درخصوص شاهنامه خواند.