مسجد امام خمینی (ره) یا همان مسجد شاه دومین مسجد تاریخی و از معتبرترین مساجد شهر تهران است. ساخت مسجد به دستور فتحعلی شاه قاجار آغاز و توسط ناصرالدین شاه به پایان رسید. براساس مقاله معرفی شماری از دیدنی ترین مسجدهای پایتخت باید بدانید که این مکان مهم مذهبی جدا از آن که سالیان متمادی در دو سلسله قاجاریه و پهلوی محل برگزاری نماز جمعه رسمی تهران بود، رویدادهای مهمی را از جمله مجالس ترحیم آیت الله میرزای شیرازی، آیت الله بروجردی، آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی، آیت الله محمد فیض قمی، رئیس علی دلواری، قرائت فتوای میرزای شیرازی در تحریم تنباکو و ... را نیز در تاریخ خود جای داده است.
مسجد جامع تهران
مسجد جامع تهران از آثار متعلق به دوران آل بویه در دیواره شبستان شاه آبادی گرفته تا آثار دوران سلجوقیان در لایه های زیرین شبستان عتیق و الحاقاتی که دوره های بعدی در بنا انجام شده، پیدا است که آنچه اکنون از بنای مسجد میبینیم به تدریج و در طول زمان شکل گرفته است. براساس مقاله معرفی شماری از دیدنی ترین مسجدهای پایتخت باید بدانید که این مسجد پنج شبستان دارد.
در این مسیر میتوان از گذرها و کوچه های بازار تهران هم یاد کنیم که از اسم های جذابشان معلوم است که هر کدام خرده روایت های شیرینی دارند که از دل چند دهه جریان زندگی برای ما روایت می کنند. گذز زنبورکخانه، لوطی صالح، عباس آباد، باشی، قاطرچی، حمام چال، کوچه های ارامنه، غریبان، اسماعیل خان و گوچه باغ ایلچی مشهورترین ها هستند.
گذر لوطی صالح که نخستین سفارتخامه انگلیس را در خود را جای داده بود و پس از ترک انگلیسی ها محل تجمع لوطی ها و مطرب های تهران شد. گذر ایلچی گذری که یک روز صبح جمعیت تهرانی ها خشمگین دوان دوان از چهارسوق بزرگ به طرف کوچه هفت تن و سه راه چال زنبورکخانه می رفتند تا وارد کوچه شوند که سمت راست به میدانچه ای می رسید که محل اقامت وزیر مختار روس یا همان ایلچی 35 ساله بود که با 2 مأموریت ضد ملی به دارالخلافه آمده بود: نخست امضای شاه را پای عهدنامه ترکمنچای بگیرد و دوم بر سر تحویل باقیمانده غرامت جنگ به توافق برسد.
مسجد ارگ
مسجد ارگ تهران که قدمت آن به اوایل دهه 1330باز می گردد، یکی از مهمترین مساجد کنونی شهر تهران و از جمله موثرترین مساجد در سیر انقلاب اسلامی بشمار می آید. بویژه به دلیل مجاورت مسجد با بازار تهران حوزه تاثیرگذاری آن، فراتر از محدوده جغرافیایی است. مسجد کنونی در واقع بر بقایای مسجدی بنا شد که ساخت آن به دوران سلطنت محمدشاه قاجار باز می گردد.
ساخت این مسجد توسط محمد قاسم خان ظهیرالدوله، صورت پذیرفت. مسجد در دوره ناصری به دستور پادشاه تجدید بنا شد. این بنا که همراه با توسعه ارگ سلطنتی بود، باعث شد شبهاتی مبنی بر غصبی بودن زمین آن به وجود بیاید. از این رو برای رفع شبهه مقرر شد تا مبلغی به عنوان اجاره اراضی ارگ به آیت الله شیخ عبدالحسین تهرانی جهت مصرف در امور مسلمین پرداخت شود.
در دوره پهلوی اول، تخریب دیواره ارگ سلطنتی در دستور کار قرار گرفت، متعاقب این اقدام بخش هایی از مسجد مادر شاه نیز تخریب شد و تنها بقایای کوچک و متروکه ای از آن باقی ماند. بخشهای تخریب شده طی توافقنامه ای به وزارت فرهنگ و پیشه واگذار شد. بدین ترتیب تنها بقایایی از مسجد باقی ماند که آن هم در طرح توسعه وزارت اقتصاد ملی لجاظ کرده بودند.
مسجد و مدرسه معیرالممالک
خاندان معیرالممالک در دوره قاجار ریاست ضرابخانه را برعهده داشتند و باغ بزرگی در محله سنگلج داشتند که بعدها در طرح توسعه تهران تکه تکه و فروخته شد. این مدرسه و مسجد در جنوب شرقی باف توسط دوستعلی خان معیرالممالک ساخته شد او ناظر دو بنای دیگر قاجاری شمس العماره و تکیه دولت هم بود. مسجد و مدرسه معیرالممالک ضمن اینکه بیانگر شیوه معماری غنی و رایج زمان خود است، یادآور ذهنیت های مردم و خاطرات پیشینیان نیز است.
در محدوده خانه باغ قوام، یکی از سه مسجد موجود در محدوده خیابان سی تیر است. این مسجد در سالهای پس از انقلاب اسلامی در پهنه شمال شرقی محوطه موزه آبگینه و سفالینه های ایران بنا شد. در مسجد از داخل موزه آبگینه مسدود شده بود در دیگر هم در تقاطع کوچه رستم جهاد و نوبهار ایجاد شد. زمین مسجد در واقع بخشی از محوطه شمالی باغ است که در دوران پهلوی دوم برای اجرای نمایش روباز اعم از نمایشی و عروسکی در نظر گرفته شده بود.
مسجد و مدرسه عالی سپهسالار
مسجد و مدرسه شهید بهشتی یکی از مهمترین و پیشروترین مساجد و مدارس علوم دینی در تاریخ تهران است. این مجموعه ارزشمند توسط محمدحسین خان سپهسالار صدراعظم ناصرالدین شاه قاجار در محمدوده باغ بهارستان بنا شد و به همین دلیل تا پیش از انقلاب آن را با عنوان مسجد و مدرسه عالی سپهسالار می شناختند.
مسجد و مدرسه حاج قنبرعلی خان (مسجد و مدرسه سعدیه) در سال 1250 خورشیدی توسط سعدالدوله حاج قنبرعلی کردمافی بنا شد. قنبرعلی خان فردی خیر بوده که تمامی املاک دور مسجد نیز برای وی بوده که در حال حاضر وقف مسجد است. سردر و مناره های کاشی کاری شده مسجد یکی از نمونه های ارزشمند هنر معماری و کاشی کاری دوره قاجار است. مناره های مسجد علاوه بر کارکرد عمومی آن همزمان به عنوان بادگیر استفاده میشدند. در آن دوران از این مناره ها برای رصد ستارگان در تعیین اوقات شرعی بویژه در ماه مبارک رمضان استفاده میشد.
مسجد آیت الله بهبهانی
مسجد آیت الله بهبهانی که در قدیم به آن مسجد سرپولک هم می گفتند یکی از قدیمی ترین مساجد بافت تاریخی شهر تهران در خیابان پانزدهم خرداد قرار دارد؛ این مسجد در رخدادهای مرتبط با جنبش مشروطه نقش مهمی داشته است. زمین مسجد در نزدیکی خانه آیت الله بهبهانی سالیان طولانی مکانی برای برگزاری نمازهای جمعه در محله بود. این مسجد همان مکانی است که سید جمال الدین واعظ در مخالفت با استبداد عین الدوله سخنرانی های تندی می کند و در جمع روحانیون متحصن بعد از پایان مهاجرت صغری به دستور آیت الله بهبهانی، ناظم الاسلام سخنرانی تاریخی خود را در لزوم ایجاد دارالشورا ایراد می کند.
مسجد افضلیه
روبروی بقعه بی بی زبیده در خیابان فداییان اسلام در شهرری مسجدی کوچک با گلدسته های زیبا و رنگ و لعاب مساجد تاریخی دارای معماری سنتی بچشم می خورد که با وجوه اهمیت چندگانه جزئی از هویت، پیشینه و میراث فرهنگی محله ابن بابویه و شهر ری محسوب می شود. مسجد افضلیه از نوع پلان دو ایوانی با تزیینات کاشیکاری، تلفیق کاشی و آجر و کتیبه های کاشی است. اسم این مسجد برگرفته از نام بانی آن یعنی مرحوم حاج علی اکبر افضلی است که در سال 1350 درگذشته و او را در یکی از حجره های جنوبی مسجد دفن کرده اند.
این مسجد زیبا از آثار معماری سنتی ایران، استاد حسین لرزاده است و دارای کتیبه های فراوانی در نمای داخلی صحن و نیز سردر ورودی است. ورودی در مسجد هم شیوه معماری پر از رسمی سازی، مقرنس، کاسه سازی و گره سازی استاد لرزاده خودنمایی می کند. فضای داخل مسجد هم از هنر او بی بهره نیست و در کاشی کاری ها و ساخت قسمتهای مختلف بنا ظرایف استادانه ای بکار رفته است.
مسجد و مدرسه خان مروی
مسجد و مدرسه خان مروی را حاج محمد حسین خان ملقب به فخرالدوله والی مرو در زمان سلطنت فتحعلی شاه بنیاد نهاد. از آن رو این مدرسه را خان مروی نامیده اند که در خیابان ناصر خسرو کوچه مروی واقع است و به مدرسه فخریه هم مشهور است. این مجموعه شامل مسجد با صحن بزرگ، حجره ها و طاق نماهای اطراف صحن است. در سمت شمال صحن، ایوان بزرگ و مدرسه قرار دارد. بنا دارای تزئینات کاشی کاری و کتیبه هایی حاوی اشعار عالمانه است و نام فتحعلی شاه و فخرالدوله بر آنها آمده است. تاریخ بنا در کتیبه سال 1231 هـجری قمری را نشان می دهد.
فخرالدوله همچنین کتابخانه ای برای مدرسه فراهم کرد که هم اکنون نیز پابرجاست و بیش از 2 هزار جلد کتاب خطی دارد. در میان کتاب های این کتابخانه مدرسه خان مروی نسخه های نفیس و نادر بسیار از جمله نسخه ای از خمسه نظامی که مجالسی از نقاشی اثر قلم استاد کمال الدین بهزاد وجود دارد.
ورود به همگردی