چرا وزیر میراث فرهنگی به گردشگری خوراک اهمیت می دهد؟

ایرنا/ بدنبال آخرین اخبار بدست رسیده، این پرسش مطرح می گردد که چرا وزیر میراث فرهنگی به گردشگری خوراک اهمیت می دهد؟

6 ماه است که سکان جوان ترین وزارتخانه کشور به سید عزت الله ضرغامی سپرده شده است، وزارتخانه ای با حوزه های گسترده از میراث فرهنگی، از عمق معماری تاریخی و باستانی گرفته تا سفر و اقامت گردشگران در هتل ها و بومگردی ها؛ از موزه و موزه داری تا صنایع دستی با تنوع 300 رشته ای با جامعه حدود 2.5 میلیون هنرمند و صنعتگر، از اشتغال و تولید و تفریح و خدمات تا حفاظت و مرمت بناهای تاریخی تا گردشگری سلامت و گردشگری خوراک.

حدود 180 روز از حضور مدیر سابق ساختمان جام جم در ارگ آزادی می گذرد؛ چند کلید واژه در این مدت در رفتار مدیریتی او به وضوح دیده و عموما در سخنرانی هایش هم شنیده می شود. بلافاصله هم در یادداشت هایش در فضای مجازی با هشتگ منتشر می شود. از وقتی که یادداشت های ضرغامی از «یک استکان چای با...» به «دیدارهای من ...» و «دوستان من...» تبدیل شده، معمولا ادبیات مدیریتی او با «زیر میز زدن»، «رویکرد تحولی»، «مدیریت داشته ها»، «جبران عقب ماندگی» و «تفویض اختیار»، ... هشتگ و پایان بندی می شود.

وزیر میراث فرهنگی در هر سفری چه ستادی و چه همراه با دولت به فراخور مقصد سفر، ویژگی گردشگری آن منطقه را در هر گونه ای از گردشگری فرهنگی و مذهبی و طبیعی تا گردشگری دریایی و ماجراجویانه معرفی می کند، اما توجه به گردشگری خوراک در برنامه های سفر ضرغامی جایگاه ویژه ای دارد. او فضای مجازی و شبکه اجتماعی و ظرفیت مخاطب را به خوبی می شناسد، ابایی هم ندارد فیلمی را که در قم گلاب پاش خالی تعارفش می کنند یا در اصفهان که در کنار زاینده رود سراغ چای و بلال می گیرد و به جوان اصفهانی گیتارنواز آهنگ درخواستی سفارش می دهد، منتشر کند.

ضرغامی در قم سری به قهوه دالاس هم می زند، در سفرش به یزد سراغ پشمک حاج خلیفه را می گیرد، معنی شلغم را به انگلیسی از مرمت کار یزدی جویا می شود، همه اینها را فیلم می گیرد و بدون هاشور در فضای مجازی منتشر می کند. در زنجان پای دیزی سنگ بازار توضیح می دهد که «هزار نوع غذای فرنگی مانند پیتزا و لازانیا هم جای آبگوشت را نمی گیرد حداقل برای ما که جز میراث فرهنگی هستیم». او در دفتر کاری خود از کباب بناب رونمایی کرد تا نشان دهد به موضوع خوراک بسیار اهمیت می دهد.

وزیر میراث فرهنگی خوراک را صنعتی فرهنگی، مردمی و اقتصادی می داند، اگر چه می گوید در دوران مدیریتش در صداوسیما ایده راه اندازی شبکه تلویزیونی خوراک را داشت اما افسوس می خورد که عمر این دوران به تحقق آن کفاف نداده است. «شبکه خوراک و خوردنی بسیار مهم است، امروز بسیاری از شبکه های ماهواره ای شبکه مستقل خوراک هستند، یک از اولویت های من در رسانه ملی در کنار این 20 و چند شبکه که ایجاد شد، شبکه تلویزیونی خوراک بود، عمر مدیریتی کفاف نداد و نشد، خوراک هم فرهنگ، هم هنر هم اقتصاد است و با زندگی مردم رابطه مستقیم دارد.»

براساس مقاله چرا وزیر میراث فرهنگی به گردشگری خوراک اهمیت می دهد؟ باید بدانید که ضرغامی وقتی از کباب بناب رونمایی میکرد، به روش خاص خود خواست بگوید ساده ترین ویژگی یک منطقه یا شهر می تواند جذاب ترین مشخصه برای برندسازی باشد. برندسازی یک غذای سنتی محلی که در کشور ما بیشمار هم وجود دارد، به اندازه معرفی یک محصول هنری یا صنایع دستی فاخر و فرهنگی موثر است و البته ارزش اقتصادی هم دارد. انوع کباب ها، آش ها، دیزی ها و اقسام نان ها و شیرینی ها و نوشیدنی های سنتی و محلی ایران به اندازه صنایع دستی و تنوع اقلیم طبیعت ایران می تواند در کنار گردشگری فرهنگی و طبیعی در قالب گردشگری خوراک جذاب باشد.

ضرغامی را که پیش از آمدن به وزارت میراث فرهنگی علاوه بر مدیر رسانه، رجل سیاسی و مذهبی هم می شناسند، برای اهمیت خوراک به مستندات قرآنی و حدیث هم اشاره می کند:

«در قرآن آمده است « فَلْیَنْظُرِ الْإِنْسانُ إِلی طَعامِهِ / انسان باید به غدای خود بنگرد» (آیه 24 سوره عبس) شهید مطهری تفسیر می کند که این آیه هم به طعام مادی و هم به طعام معنوی تاکید دارد. بسیاری از غذاهای ما غذاهای روحانی و معنوی است که انسان را می سازد. امام حسن مجتبی (ع) می فرمایند «عَـجِبْتُ لِمَنْ یَتَفَکَّـرُ فی مَـأْکُولِهِ کَیْـفَ لا یَتَفَـکَّـرُ فی مَعْـقُـولِهِ، فَیُجَنِّبُ بَطْنَهُ ما یُؤْذیهِ، وَ یُودِعُ صَدْرَهُ ما یُرْدِیهِ / عجب دارم از آنها که به غذای جسم خود می‏ اندیشند، اما در غذای‏ روح‏ دقت نمی‏ کنند، پرهیز می‏ کند از آنچه شکمش را اذیت می کند، اما قلب و روح خود را از پست ‏ ترین چیزها پر می ‏کند.»

وزیر میراث فرهنگی معتقد است که «انسان در مورد رنگ، بو، طعم، کیفیت و قیمت غذا دقت و اندیشه می کند، اما در مورد خوراکی های معنوی مانند علم و دانش و فضل هیچ دقت و تکاپویی نمی کند؛ دقت نمی کند چه چیز را، از چه کسی می گیرد. هنر هم در همین گروه معنویات قرار دارد سینه به سینه و دست به دست میان انسان مبادله می شود.»

کباب بناب چیزی از مک دونالد کم ندارد

ضرغامی می داند که همان فیلم رونمایی از کباب بناب خیلی در فضای مجازی پخش شد مورد شوخی و نقد زیادی قرار گرفت، اما دوباره و این بار در آیین اختتامیه جشنواره صنایع دستی فجر در مورد همان موضوع صحبت کرد «اگر به شهر بناب سفر کنید هم در جاده و هم در شهر کبابی های مختلف کنار هم کباب بناب می پزند و می فروشند، ارزان و با کیفیت است. در تهران و برخی شهرهای دیگر هم ایجاد شده است. کباب بناب، برند خودش است؛ اما اگر قصد داشتید آن را به عنوان یک برند خوراک معرفی کنید، باید بتوانید ویژگی های آن را حفظ و تعمیم دهیم، بطوریکه هرکس در هر جای ایران کباب بناب را خورد قیمت، مزه و طعم و کیفیت آن هیچ تفاوتی با فروشگاه دیگر آن نداشته باشد. مقایسه کنید متوجه می شوید کباب بناب چیزی از مک دونالد کم ندارد.»

وزیر میراث فرهنگی توضیح می دهد: در برخی از کشورها همبرگر مک دونالد با ذبح حلال و گوشت حلال هست، در جاهای دیگر که نیست میتوان ساندویچ ماهی مک دونالد را خورد. یک همبرگر مک دونالد در کشورهای مختلف از سه تا هفت دلار و میانیگین پنج دلار قیمت دارد. هیچکس هم با یک همبرگر آن سیرنمی شود، باید دو ساندویچ بخورد. ساندویچ ها و فست فودها در ایران در حد یک دلار است و حجمش هم دو برابر مک دونالد، مزه و طعم آن به مراتب از مک دونالد هم بهتر است.

براساس مقاله چرا وزیر میراث فرهنگی به گردشگری خوراک اهمیت می دهد؟ باید بدانید که ضرغامی گریزی هم به قدرت نرم و نفوذ فرهنگی آمریکا در جهان می زند و پشت پرده برندهای خوراکی آمریکایی را کالبدشکافی می کند «مک دونالد، کوکاکولا، پپسی به ابزار سیاسی تبدیل شده تا آمریکا استثمار و استعمار خود را حاکم کنند. آنها شوروری سابق و کشورهای شرقی را با همین ابزارها ساقط کردند، وقتی اولین فروشگاه مک دونالد در مسکو باز شد صف های کیلومتری ایجاد شد که مثلا می خواهند مک دونالد بخورند؛ چرا؟ زیرا برندسازی کرده بودند. ما هم محصولات خوراکی خود را باید برندسازی کنیم و می توانیم...

برندسازی گردشگری خوراک

برندسازی گردشگری خوراک، کار عجیب و شگفت انگیزی نیاز ندارد. همین که خوراک های ایرانی به عنوان میراث فرهنگی ناملموس شناسایی و ثبت ملی شده و پرونده های آن برای ثبت جهانی در یونسکو آماده و رایزنی های فرهنگی و سیاسی انجام و پرونده ثبت شهرهای خلاق گردشگری خوراک برای عضویت در شبکه شهرهای خلاق یونسکو تدوین شود، اولین و مهمترین گام برداشته شده است.

گردشگری خوراک بنا به تعریف سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) شامل مجموعه فعالیت های مرتبط با خوردن و نوشیدن در زمان سفر است؛ این فعالیت ها می تواند کلاس ها و دورهای آشپزی یا حضور و بازدید از بازارها و بازارچه های مواد غذایی، کشاورزی، خوراکی ها و حتی بازدید از کارگاه و کارخانه های صنایع تولیدی و فرآوری غذایی و یا غذا خوردن در یک رستوران باشد.

گردشگری خوراک و نوشیدنی در ایران، آسیا و آمریکای شمالی با عبارت انگلیسی Food Tourism و در آمریکای لاتین و اروپای جنوبی بیشتر با Gastronomy Tourism می شناسند، هیچ تفاوتی هم ندارد. البته عبارت Culinary Tourism در معنای کلی به مفهوم گردشگری خوراک، بیشتر و دقیق تر به آشپزی ارتباط پیدا می کند؛ برنامه های آشپزی تلویزیونی هم که خوراک و نوشیدنی سالم و هویت و فرهنگ غذاهای محلی را ترویج می کنند به نوعی در این مفهوم، پایه ای برای عنوان گردشگری خوراک محسوب می شود.

عبارت Gourmet گوشه بازاری از گردشگری است که بطور مشخص رستوران های لوکس و مد نظر گردشگر را شامل می شود که در جهان درصدکمی از سهم گردشگری خوراک را به خود اختصاص می دهند ولی بازار خاص خود را دارد. این نوع از گردشگری خوراک در ایران به مفهوم شکم گردی و از حالت لوکس فرانسوی خارج شده و افراد برای خوراکی های مورد علاقه ساندویچ و غذاها و مزه ها به رستوران و شعب غذاهای حاضری (Fast Food) می روند و معنای اصلی آن تحریف شده است.

برای برندسازی گردشگری خوراک به توسعه و دیپلماسی خوراک نیازمندیم

حسین دهقان منشادی، رئیس هیات مدیره انجمن گردشگری خوراک و نوشیدنی دونار معتقد است: همه فعالیت های گردشگری خوراک بر مبنای درگیر کردن حواس پنجگانه گردشگر و خاطره سازی است تا گردشگر طعم تازه ای از غذا را تجربه و با فرهنگ جدیدی از یک جامعه محلی آشنا شود، به نحوی که هرگز فراموش نکند این برای بخش گردشگری خوراک، بهترین تبلیغ است.ما همچنان با معضل توسعه و برندسازی درگیریم؛ برای ثبت و معرفی کباب و چلوکباب دیر اقدام کردیم، ترکیه و جمهوری آذربایجان این غذا را به نام خودشان ثبت کرده اند و دیگر همه به نام آنها می شناسند؛ برای برندسازی خوراک ها به توسعه و دیپلماسی خوراک نیازمندیم.

وی افزود: ترکیه اول شعب کباب ترکی (Doner Kebab) و قهوه ترک (Turkish Coffee) را در خارج از مرزهای خود به ویژه در آمریکا راه اندازی و ذائقه همه را درگیر کرد و طعم این خوراک ها را به همه چشاند، بعد هر استان خود را با یک غذا معرفی کرد، سپس بستنی و قهوه ترک را در همه کشور توسعه داد، و حالا با توان بالا از آن بهره برداری اقتصادی می کند.

راهنمای گردشگری فرهنگی و خوراک یادآور شد: جمهوری آذربایجان سال 2012 با محوریت سازمان جهانی گردشگری همایش طعم جاده ابریشم را برگزار کرد، گردشگری روستایی را توسعه داد و محصولات غذایی خود را برندسازی کرد. نان لواش را به عنوان میراث فرهنگی ناملموس 5 کشور که ایران هم جز آنهاست در یونسکو ثبت کرد.

برای توسعه گردشگری خوراک باید آثار ناملموس خوراکی ثبت ملی و جهانی شود که به پشتوانه سیاسی و دیپلماسی فرهنگی نیاز دارد؛ برای برندسازی گردشگری خوراک ایران، باید درباره خوراک ایرانی و فرهنگ آن در شبکه های تلویزیونی جهانی محتوای تبلیغاتی تولید و پخش و همزمان باید صنعت خوراک و صنعت گردشگری در داخل توسعه داده شود؛ البته برای اجرای این سیاست ها رشد و رونق اقتصادی لازم است.

اطلس گردشگری خوراک ایران تدوین شود

گردشگری خوراک یکی از گونه های گردشگری است که می تواند علاوه بر تنوع بخشیدن به سبد محصولات گردشگری، سبب شناسایی، احیا و معرفی دامنه گسترده ای از انواع و اقسام خوراک ها و غذاهای محلی و نوشیدنی ها به عنوان محصولی جذاب به گردشگران داخلی و خارجی می شود.

هر منطقه از ایران بنا به اقلیم و فرهنگ سفره غذایی خاص خود را دارد؛ طعم و رنگ غذاهای بومی و سنتی ایرانی و شیوه طبخ آنها برآمده از تنوع و تفاوت فضای فرهنگی، جغرافیایی و تاریخی در این مناطق است، خوراک همانند دیگر محصولات فرهنگی، بیانگر هویت قومی، نژادی و ملی مردم آن منطقه هم بشمار می آید؛ همچنین شیوه آماده سازی و پذیرایی خوراک ها به عنوان میراث ناملموس فرهنگی، حافظ تنوع فرهنگی و ضامن توسعه پایدار است و این ظرفیت را دارد در کنار میراث فرهنگی ملموس، یکی از مهمترین جاذبه های گردشگری هر منطقه کشور باشد.

البته عدم توجه به موضوع خوراک به عنوان یک مولفه فرهنگی و یکی از جاذبه های گردشگری باعث شده بسیاری از غذاهای محلی ایران در آستانه فراموشی قرار گیرد، که تدوین اطلس خوراک ایران به عنوان یکی از مهم ترین نیازها و ضروت های گردشگری خوراک، می تواند علاوه بر کمک به ثبت تفاوت ها و تنوع های غذایی نقاط مختلف به شناسایی و سپس تجاری سازی و برندسازی خوراک ایرانی به عنوان یک فرهنگ جامع از انواع خوراکی ها و نوشیدنی های مناطق مختلف ایران، پیشینه، تنوع و روش های تهیه، خواص و فواید غذاها و خوراک ها را سازگار با جغرافیای پهناور ایران معرفی کند.

از سوی دیگر انجام مطالعه در مورد گردشگری خوراک در ایران و کشورهای دیگر به ویژه کشورهای با اشتراکات فرهنگی، نشست و مشاوره با اتحادیه ها و سازمان های داخلی و خارجی مرتبط با حوزه غذا و صنایع خوراکی، مشارکت فعال جامعه دفاتر خدمات سفر و تورگردانان برای ایجاد بسته های سفر تخصصی گردشگری خوراک و هماهنگی و برنامه ریزی جامعه بومگردی برای برگزاری رویدادهای غذا و آیین های مرتبط می تواند بستر توسعه گردشگری خوراک را فراهم سازد.

2500 غذای محلی داریم، اما فقط 800 غذا شناسنامه دارند

روشن بابایی همتی، مدرس دانشگاه و عضو هیات علمی دانشگاه گیلان و پژوهشگر خوراک می گوید: باید بر روی همه 2500 غذای سنتی و محلی در ایران کار شود، درصورتیکه تا الان حدود 800 مورد غذای ایرانی شناسنامه دارد؛ دانشگاه ها و مراکز پژوهشی باید بقیه این غذاها را کشف کنند روی آنها مطالعه و پژوهش کنند حتی رستوران ها این غذا ها را در منوی خود درج کنند.

مجری طرح عضویت شهر رشت در شبکه شهرهای خلاق گردشگری خوراک توضیح می دهد: قبل از ثبت رشت به عنوان شهر خلاق گردشگری خوراک شناسی 413 رستوران در این شهر فعالیت می کرد، اما الان بیش از 700 رستوران وجود دارد، البته از نظر کمی رشد داشته اند اما باید ببینیم که چه تعداد از غذاهای محلی کمتر شناخته شده استان را در این مدت در فهرست غذاهای خود افزایش داده اند.

بابایی با بیان اینکه برای توسعه گردشگری خوراک، کشورشناسی، جامعه شناسی و مردم شناسی ضروری است، خاطرنشان کرد: وجود آکادمی های خوراک در استان ها هم می تواند به رشد و توسعه گردشگری خوراک کمک کند، تبادل دانشجو و استاد میان این مراکز در کشور و حتی شهرهای خلاق جهان که مرکز خوراک شناسی هستند می تواند موجب انتقال دانش و تجربه شود.

وی گفت: در قزوین در سال 1397 برای اجرای طرح شهر گردشگری خلاق پیشنهاد کردم بجز خوشنویسی روی باقلوا کار شود؛ کارگاه گردشگری خلاق باقلوا برگزار شد و گردشگر خارجی آمد؛ در رشت هم تور آشپزی پنج گانه برای 22 گردشگر آلمانی بالای 54 سال برگزار کردیم.

مدرس دانشگاه و عضو هیات علمی دانشگاه گیلان گفت: هر کدام از شهرهای خلاق گردشگری خوراک جهان تعهداتی به یونسکو داده اند، شهر غازی عنتب ترکیه که جشنواره جهانی شیر را سه روز برگزار می کند، یک پارک را از پوست بدون استفاده پسته انرژی تجدید پذیر تولید می کنند.