اروپاییان و مردم عمان خریدار پارچه های سنتی ثبت ملی ایران هستند

ایلنا/ براساس اخبار بدست رسیده، اروپاییان و مردم عمان خریدار پارچه های سنتی ثبت ملی ایران هستند.

سیده فاطمه خادمیان از فعالان صنایع دستی مهدی شهر است که توانسته دست بافته های سنتی مهدی شهر را احیا کند و تاکنون سه اثر در رشته های شال شماره دوزی سنگسری (مکنه)، لباس زنان ایل سنگسر (کژین) و رومیزی ناهارخوری او نشان ملی اصالت را کسب کرده اند و اثر این هنرمند صنایع دستی با عنوان «شال شماره دوزی» در «رشته رودوزی سنتی» در برنامه داوری نشان بین المللی صنایع دستی 2016 موفق به دریافت مهر اصالت یونسکو شد.

او پیرامون اینکه اروپاییان و مردم عمان خریدار پارچه های سنتی ثبت ملی ایران هستند، می گوید: از کودکی علاقه بسیاری زیادی به هنرهای سنگسر داشتم و به آن می پرداختم. تقریبا 15 سال داشتم که موفق شدم قالی نقش برجسته ببافتم. در آن زمان کسی قالی نقش برجسته را نمی شناخت و سنگسری ها فکر می کردند در حال بافت مخمل هستم. این امر سبب شده بود تا خانه ما تبدیل به نمایشگاه شود و هر روز تعداد زیادی از مردم سنگسر برای تماشا بیایند. از همان زمان احیای هنرهای سنتی و بومی را شروع کردم و موفق شدم صفر تا صد دستبافته های سنتی از جاجیم گرفته تا تن پوش های مختلف، پشمی، ابریشمی را احیا کنم.

ابتدا بافت کژین را احیا کرد و سپس به سراغ احیای جاجیم رفت و در ادامه کار را با احیای بافت سگیرا (سرگیرای سنگسری چادری رنگی و چهارخانه یا شطرنجی شکل) ادامه داد.

شال شماره دوزی شما در رشته رودوزی سنتی، در برنامه داوری نشان بین المللی صنایع دستی 2016 موفق به دریافت مهر اصالت یونسکو شد. شماره دوزی و سوزن دوزی را چگونه آموختید؟

مردم مهدیشهر از عشایر ایل سنگسر هستند، میراث فرهنگی غنی و کهنی را از نیاکان خود به ارث برده و در طول سالیان متمادی آن را حفظ کرده اند. ایل وندان سنگسری پوشاک مخصوص خود را داشتند. ما شال سر مخصوصی داریم که به آن مکنه می گوییم و از جنس ابریشم دوم (کژ) است که روی پارچه به صورت کامل سوزن دوزی می شود. سوزن دوزی یا ساخته هایی که انجام می شود بسیار کار سخت و ظریفی است که با نقش مایه خاصی همراه است که نتیجه ذوق، سلیقه و هنر زنان سنگسری است.

شماره دوزی را به صورت موروثی از مادر و مادربزرگم آموختم و می توانم بگویم میراثی است که در خانواده از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود. بسیاری از نقش های بکار رفته در هنر سوزن دوزی ایل سنگسر برگرفته از باورهای مذهبی پیشینیان است که برای ما به یادگار مانده و بر روی پارچه های ساده و تک رنگ نقش می شود. البته نشان یونسکو برای این هنر سبب شد تا به نوعی تبدیل به برند برای محصول ما شود و ارزش آن را افزون کرده است.

بسیاری از پارچه های گذشتگان را احیا کرده اید آیا احیای این پارچه ها به صورت خودآموخته بود یا آموزش خاصی در این باره دیدید؟ احیای پارچه های سنتی را از کجا شروع کردید و به کجا رسید؟

احیای تمام این پارچه ها خودآموخته نبود. برخی آموزش ها را از بزرگان سنگسر و مادر خود گرفتم. حتی دوستان مادر و مادربزرگم در این راه مرا کمک می کردند. بارها شاهد آن بودم که پیشکسوتان بدون آنکه هنر خود را به نسل دیگر منتقل کنند فوت می کنند و هنر آنها با جسمشان به خاک سپرده می شود. من دوست داشتم این هنرها را یاد بگیرم و به نسل های بعد یاد بدهم. به دنبال یادگیری هنرهای اصیل رفتم و اگر تعریف از خود نباشد باید بگویم، آنچنان که من برای احیای پارچه های سنتی و بافت های سنتی وقت گذاشتم هیچکس چنین نکرده است. اکنون نیز موفق شدم بیشتر پارچه های سنتی را احیا کنم و براساس سلیقه و خواسته مشتریان، آن را تولید می کنم.

زمانی که به شماره دوزی پرداختم به این فکر افتادم که چرا بافت پارچه های سنتی را احیا نکنم؟ بنابراین به سراغ احیای پارچه های سنتی هم رفتم و نخستین پارچه ای که بافتم کژین بود. کژین شوی، لباس نسبتاً بلند ابریشمی است که عموماً به رنگ قرمز بافته می شد اما اکنون به رنگهای دیگر هم می بافیم. ویژگی بارز آن هم هنر سوزن دوزی است که در قسمت پایینی دامن و لبه های آستین انجام می شود. درواقع برای بافت کژین از ابریشم دوم و مانده پرتی ابریشم استفاده می کنیم و مواد اولیه آن از طبیعت گرفته می شود و ضدحساسیت است.

از آنجا که رونق حوزه صنایع دستی با ورود و حضور گردشگران گره خورد، بسته شدن مرزها از یک سو مانعی برای ورود گردشگران و از دیگر سو مانعی برای صادرات صنایع دستی شد، درحال حاضر وضعیت تولیدات شما چگونه است و میزان فروش ماهانه شما چقدر است؟

کرونا آسیب های زیادی به فعالان صنایع دستی زد. بسیاری از کسب و کارها تعطیل شدند اما ما سعی کردیم کار را گسترش دهیم. بسیاری از افرادی که برای من کار می کنند سرپرست خانوار هستند، آنها را بیمه کرده ام و از آنجا که میتوان برای بافت پارچه در خانه کار کرد، اشتغال خانگی ایجاد کرده ام. 6 نوع پارچه تولید می کنیم. آموزش ها به صورت استاد شاگردی انجام می شود و از متری 25 تا 60 و 70 هزار تومان پارچه می بافیم.

از آنجا که فروش های من به صورت بومی و محلی حتی در فروشگاه ها به صورت زنجیره ای و در سایت ها و شبکه های مجازی به صورت اینترنتی انجام می شود و درواقع فروش سنتی و مدرن را در کنار یکدیگر انجام می دهیم، میتوان گفت ماهانه حدود 70 تا 100 میلیون تومان فروش داریم.

صنایع دستی از جمله محصولاتی است که صادرات چمدانی بیشترین بخش از صادرات آن را دربرمی گیرد. سوزن دوزی و محصولات شما خریداران خارجی هم دارند و از کدام کشورها؟

فروش چمدانی و حتی تجاری برای محصولات ما به خارجی ها رونق دارد. البته فروش مجازی را نیز فعال کرده ایم و حضور در نمایشگاه های صنایع دستی و گردشگری ملی و بین المللی در این امر بسیار موثر بود چنانکه تاکنون در بیش از 50 نمایشگاه حضور داشتیم. کارهای ما را اروپایی ها می پسندند همچنین مشتریانی از عمان و سوئد داریم، چرا که سوئد کشوری سردسیر است و خواهان پارچه های پشمی ما هستند.

تهیه مواد اولیه برای تولید صنایع دستی یکی از دغدغه های همیشگی فعالان و تولیدکنندگان صنایع دستی است. آیا شما نیز در تهیه مواد اولیه با مشکل روبرو هستید؟

در سالهای گذشته برای تهیه مواد اولیه خیلی مشکل داشتیم اما الان با توجه به آنکه محل های تهیه مواد اولیه را یاد گرفته ایم و با آنها آشنا شده ایم و تولیدکننده اصلی را پیدا کرده ایم، تقریبا این مشکلات برایمان رفع شده است. حتی می توانم با قیمت مناسب مواد اولیه را تهیه کنم و خرید راحت تر شده است. تمام مواد اولیه محصولات ما در داخل کشور تولید می شوند و تولیدات ما وابسته به ارز نیست و میتوان گفت تمام محصولات تولیدی ما خودکفا هستند. با مواد خارجی کار نداریم و ابریشم و نخ مورد نیازمان در داخل تولید می شود.

بطور مستقیم و غیر مستقیم برای چند نفر شغل ایجاد کرده اید؟

به صورت مستقیم برای 20 نفر و غیرمستقیم برای 35 نفر شغل ایجاد کرده ایم.

فروش محصولات شما در داخل کشور بیشتر است یا تعداد خریداران خارجی بیشتر هستند؟

در حال حاضر بیشتر فروش داخلی داریم و در شهرهای مختلف ایران از جمله شمال کشور، تهران، سمنان، دماوند فروشگاه هایی را برای فروش افتتاح کرده ایم. همچنین مجوز پارک علم و فناوری را دارم و زیر نظر شهرک صنعتی ها نیز فعالیت می کنم و مورد حمایت آنها هستم.

دغدغه اصلی شما در حوزه تولید پارچه های سنتی و سوزن دوزی سنگسری چیست؟

یکی از دغدغه های من آن است که بتوانم تولیدکننده ای را پیدا کنم که یکی از تولیدات ما را به خطر تولید انبوه برساند و بتوانم تولید عمده برای کشورهای خارجی داشته باشم. در این میان سوزن دوزی و تولید پارچه ابریشمی مدنظرم هستند. تمام این محصولات با دست تولید می شوند و تنها دستگاهی که در این محصولات مورد استفاده قرار می گیرند چرخی است که برای دوخت پارچه ها مورد استفاده است در غیر این صورت صفر تا صد کار به صورت سنتی و با دست انجام می شود.

قیمت پارچه های سنتی و سوزن دوزی های شما چقدر است؟

سعی کردیم برای متعادل کردن قیمت از چند نوع پارچه برای سوزن دوزی استفاده کنیم. از آنجا که پارچه های دستبافت گران تمام می شوند از این رو پارچه های صنعتی و بازاری را در کارهایمان دخیل کرده ایم و روی آنها سوزن دوزی انجام می دهیم تا قیمت ها برای خریدار مقرون بصرفه شوند. درواقع سعی کردیم تا با ترفندهایی قیمت را بشکنیم. برخی سوزن دوزی ها روی پارچه های سنتی و برخی سوزن دوزی ها روی پارچه های بازاری انجام می شوند.

یک شال سر کم کار که سوزن دوزی آن روی پارچه بازاری کار شده باشد از 250 هزار تومان شروع می شود که اگر بخواهیم همین سوزن دوزی کم کار را بر روی پارچه دستبافت داشته باشیم قیمت آن به یک تا یک میلیون و 500 هزار تومان می رسد. اگر خریدار بخواهد تمام شال در حدود 40 سانت در 2 متر سوزن دوزی شود، حدود 4 میلیون می شود. سوزن دوزی این شال حدود دو تا سه ماه طول می کشد.

تقریبا در بیشتر شهرهای کشور از شمال گرفته تا جنوب و جنوب شرق سوزن دوزی های مختلفی داریم. شاید در این میان سوزن دوزی سیستان و بلوچستان شناخته شده تر از سایرین باشد. ویژگی های سوزن دوزی سنگسر چیست؟

در میان سوزن دوزی های کشور، سوزن دوزی های بلوچ بسیار شناخته شده و معروف هستند. درواقع میتوان گفت سوزن دوزی سنگسر در کشور خیلی معروف نیست. سعی ما آن است تا صرف آنکه توانستیم سوزن دوزی سنگسر را ثبت ملی کنیم، بتوانیم آن را به خریداران معرفی کرده و بشناسانیم. هنر سوزن دوزی بلوچ بسیار معروف است و ما سعی می کنیم در این خصوص حسودی نکنیم اما سعی آن است تا معرفی درست از سوزن دوزی سنگسر داشته باشیم. سوزن دوزی در هر منطقه مختلف است؛ برخی ممکن است یک راه بدوزند مانند کوبلن و برخی دیگر دو راه می دوزند. سوزن دوزی سنگسر دو راه به صورت ضربدری است و مانند کوک می شود و پس نمی رود و به نوعی مادر سوزن دوزی که همان شماره دوزی است، از آن ماست.

سوزن دوزی های سنگسر با استفاده از چه نخ هایی صورت می گیرد؟

ابریشم، کژ، نخ دمسه، کاموا و… استفاده از تمام این نخ ها بستگی به سفارش دارد و قطعا قیمت آنها نیز متفاوت خواهد بود. سوزن دوزی با ابریشم از همه گرانتر و کاموا از همه ارزانتر است.