قره کلیسا اولین کلیسای جامع جهان مسیحیت است

ایسنا/ براساس آخرین خبرهای بدست آمده و گزارشات منتشر شده، قره کلیسا اولین کلیسای جامع جهان مسیحیت است.

روزنامه ایران نوشت: زمین پوشیده از برف است و آرامگاه ساندخت در نور تند صبح زمستان می درخشد. این جاده همان جاده ای است که یهودا یا تادئوس، حواری عیسی مسیح (ع) در سال 66 میلادی برای بشارت دین نوظهور در آن پای نهاد و پس از مرگ، نخستین کلیسای جامع جهان مسیحیت بر سر آرامگاهش بنا شد. درست در ابتدای جاده می ایستم و دیوار یادمان شهدای ارمنی منطقه را تماشا می کنم؛ شهید سرگون آکویانس، شهید هرمز باباخانی، شهید قایچاق داوتیان، شهید آلبرت قوستا و شهید فریدون عیوضی. چند دقیقه بعد نزدیک روستا، برج کلیسای تادئوس را می بینم و صومعه زاکاریای مقدس که در دل کوه روبرو به زحمت پیداست. تا یادم نرفته بگویم تادئوس را که به او برادر مسیح نیز می گویند، نباید با یهودای اسخریوطی اشتباه گرفت.

شاهزاده ساندخت، دختر ساناتروک پادشاه ارمنستان و از نخستین گروندگان به دین مسیحیت بود که به دستور پدر، زندانی و با جمعی از پیروان کشته شد و بدین ترتیب نخستین شهید مسیحیت لقب گرفت. دو قرن بعد در سال 301 میلادی و در زمان تیرداد سوم، مسیحیت به رهبری گریگور روشنگر، دین رسمی ارمنستان شد. گریگور از دودمان سورن پارتی یا خراسانی بود که با زبان ها و ادیان مختلفی آشنایی داشت و به مسیحیت گرویده و به مدارج بالایی رسیده بود.

اینجا در روستای قره کلیسا، بسیاری از خط کشی های ذهنی فرو می ریزد. اهالی یکسره کرد جلالی و شافعی مذهبند اما محرم که از راه می رسد، برای عزاداری به روستاهای شیعه نشین دور و بر می روند و مرداد که شد، کلیسا و دور و برش را برای مراسم بادراک یا عشای ربانی ارامنه جهان آماده می کنند.

روستا در آرامش صبحگاهی، زیر آسمان آبی آبی آبی، شلوغی و دود و ترافیک تهران را به یادم می آورد. من در قره کلیسا شبیه مسافر زمانم. بوی دود هیزم و نان تازه و موسیقی ترکی آذربایجانی و گفت وگوی کردی کرمانجی می آید. کردهای کرمانج آذربایجان غربی با سه گویش شِکاکی، هرکی و جلالی صحبت می کنند و روستای قره کلیسا مثل اغلب کردهای قره ضیاء الدین، ماکو، پلدشت، چالدران و همینطور کردهای نخجوان از طایفه جلالی اند.

ارسلان و اسماعیل دم در کلیسا منتظرند. هر دو مثل بقیه کارکنان محلی میراث فرهنگی اهل همین روستا هستند. وقتی از اسماعیل درباره کار و زندگی می پرسم، می گوید همه چیز خوب است اما امسال پسردایی اش را که همکار خودش بوده و همین جا در قره کلیسا کار می کرده، از بیماری کرونا از دست داده و ناراحت است. قطب الدین صبح اول وقت به کلیسا آمده و مشغول پاروکردن برف است. می گوید همه جا را تمیز کرده و می خواهد برود خانه صبحانه بخورد و برگردد. تعارف می کند که من هم بروم خانه اش یا برایم صبحانه بیاورد. خیالش را راحت می کنم که آفتاب نزده در ماکو حسابی صبحانه خورده ام و حالا می خواهم کلیسا را خوب تماشا کنم.

یاد گزارش مارک تواین از شب آتن و آکروپلیس می افتم. وقتی کشتی در ساحل، لنگر انداخته بود اما شهر قرنطینه بود و تواین باید شبانه وارد تاکستان های اطراف می شد و سراسیمه به سمت آکروپلیس می دوید و آفتاب نزده خودش را به کشتی می رساند. وجب به وجب در و دیوار کلیسای تادئوس پر از نقش و نگاری است که مجبورم مثل تواین با عجله ببینم و برگردم، ظهر باید در چالدران باشم.

کلیسا با دو برج مخروطی، کارکرد یک قلعه نظامی نیز دارد و حجم پردازی ها و نقش ها و شمایل مختلف آن به اعتقاد بسیاری، از کم نظیرترین اشکال هنرهای تجسمی است. دو حیاط شرقی و غربی و اتاق های راهبان و دخمه و زیرزمین و آسیاب و غذاخوری و ... هر کدام بخشی از این بنای باشکوه و اسرارآمیز است. بنایی که حدود دو هزار سال حوادث مختلفی از جنگ و خونریزی تا زلزله و حوادث طبیعی را به چشم دیده و بارها و بارها بازسازی و مرمت شده و هر بار یادگاری از آن زمانه را در خود جای داده است؛

از یورش چنگیز و تیمور تا تخریب توسط ارتش عثمانی در زمان شاه اسماعیل، بازسازی به دستور شاه عباس، مرمت دوباره و افزودن تزئینات توسط عباس میرزا فرزند و ولیعهد فتحعلی شاه و تخریب دوباره برخی حکاکی ها و تزئینات توسط ارتش عثمانی در جنگ جهانی و ... می گویند زاکاریای مقدس نیز که آرامگاه او کمی آن طرف تر و مشرف به دره است، در واقع یک اسقف نیکوکار مسیحی است که در سال 1329 میلادی کلیسا را پس از زلزله ای مهیب، بازسازی کرده و هر صلیب کوچک خاچکار یا چلیپایی که بر در و دیوار کلیسا می بینیم، نشانه و یادگاری است از یک خیر مسیحی که در طول تاریخ در حفظ و مرمت بنا کوشیده است.

ارسلان پیرامون اینکه قره کلیسا اولین کلیسای جامع جهان مسیحیت است، می گوید: اگر دقت کنید یک طرف کلیسا سیاه و یک طرفش سفید است. اصل کلیسا از سنگ سیاه بوده و برای همین در ترکی آذربایجانی به قره کلیسا معروف شده ولی بعد با سنگ سفید مرمت و بازسازی شده است. اگر چه برخی نیز اعتقاد دارند نام قدیمی کلیسا «کارا» بوده که واژه ای پهلوی به معنای بزرگ است و بعدها با «قره» یا «قارا» به معنی سیاه در ترکی اشتباه گرفته شده است.

آخرین کسی که برای مرمت مقبره ساندخت به روستای قره کلیسا آمده، معماری ارمنستانی است که یادگار او را در آبدارخانه کوچک حیاط کلیسا می بینم؛ یک ورق سفید که با خودکار قرمز به زبان فارسی، انگلیسی و ارمنی روی آن نوشته سیگار کشیدن ممنوع! می گویند کرونا داشت و پسردایی اسماعیل هم از او گرفت و به رحمت خدا رفت. اوضاع خودش هم خوب نبود اما به موقع بستری شد و کار را تمام کرد و به کشورش برگشت.

پژوهش های مختلف در زمینه معماری کلیساهای ایران نشان می دهد این بناها از اسلوب معماری ساسانی پیروی می کنند که در مواجهه با مفاهیم دینی مسیحی دگرگون شده و همین اتفاق برای نمادهای ایرانی بویژه نماد آفتاب، سرو، نیلوفر و ... نیز افتاده است؛ پدیده ای که در قره کلیسا یا کلیسای تادئوس هم به خوبی پیداست. آنچنان که وقتی زیر گنبد مرمری و روبروی محراب بلند آن می ایستی، خود را در ایران باستان و توصیفات رنگین تاریخ نگاران احساس می کنی.

ارسلان می گوید: هر ساله هفته اول مرداد، کلیسا را به ارامنه تحویل می دهیم و آنها را برای برگزاری مراسم تنها می گذاریم: ارامنه از همه جای جهان به قره کلیسا می آیند و مراسم غسل تعمید و نامگذاری بچه ها و دعا و نیایش دارند. به هر حال این کلیسا اولین کلیسای جامع جهان مسیحیت است.

علاوه بر ارامنه، گاه آسوریان نیز به این مراسم می آیند. جالب است بدانید ارامنه در ایران پراکنده اند اما آسوری ها یا آشوری ها اغلب در آذربایجان غربی ساکن هستند و جمعیت آنها در ارومیه بیش از ارمنی های این شهر است. آسوری ها نیز همچون ارمنی ها از مذاهب مختلف کاتولیک، ارتدوکس و پروتستان پیروی می کنند و هر کدام از آنها در آذربایجان غربی و ارومیه کلیسای خاص خود را دارند.

روستا را با تمام آرامش رؤیایی ترک می کنم. در انتهای جاده دوباره کنار دیوار یادبود شهدای ارمنی می ایستم و فاتحه می خوانم. زمین پوشیده از برف است و آرامگاه ساندخت نخستین شهید مسیحیت در نور تند صبح زمستان می درخشد.