کارکرد اصناف در ادوار مختلف تاریخ

ایلنا/ این خبر پیرامون کارکرد اصناف در ادوار مختلف تاریخ برای شما مخاطبان گرامی نگارش شده است.

زهره شیرین بخش (پژوهشگر بنیاد ایرانشناسی) در خصوص کتابی که بتازگی تحت عنوان «چالش های اصناف در دوره پهلوی اول (براساس عرایض ارسالی به مجلس شورای ملی دوره های ششم تا دوازدهم)» منتشر کرده است، گفت: اصناف به عنوان یکی از گروه های مهم اقتصادی- اجتماعی در بازارها، همواره از عناصر کلیدی و مهم اجتماعی شهری محسوب میشدند. در طول سده های متمادی در تاریخ ایران، اصناف کارکردهای مختلفی داشتند که از جمله آن میتوان به ساماندهی تولید، نظم بخشیدن به روابط کسب و کار و مقررات مربوط به داد و ستد کالا، نظارت عمومی بر اصحاب حرف و نظایر آن اشاره کرد. همچنین نمایندگان اصناف به نوعی نمایندگی حرفه ها و مشاغل بازار در مقابل نهادهای حکومت را برعهده داشتند و در این زمینه در مواردی چون تعیین مقدار و پرداخت مالیات، به عنوان نوعی واسطه میان اصناف بازار و نمایندگان حکومت عمل میکردند.

او پیرامون کارکرد اصناف در ادوار مختلف تاریخ ادامه داد: در روند نوسازی دوره پهلوی اول، در نتیجه روی کار آمدن حکومت جدید و تحولات سیاسی و اجتماعی، حیات اصناف به عنوان یکی از گروه های اجتماعی شهری، دستخوش تغییراتی شد. فهم این تغییرات از آن جهت حائز اهمیت است که سهم مطالعه مربوط به اصناف و معضلات پیش روی آنان به عنوان یکی از عناصر مهم بازار، در مطالعات این دوره ناچیز است. کتاب «چالش های اصناف در دوره پهلوی اول (براساس عرایض ارسالی به مجلس شورای ملی دوره های ششم تا دوازدهم)» پژوهشی است که بعضی از جنبه های این موضوع، از خلال بررسی محتوای اسناد عرایض در دوره های ششم تا دوازدهم مجلس شورای ملی و منابع مرتبط مورد توجه قرار گرفته است.

از مجموعه یافته های، چند محور اصلی از جمله ارتباط و تقابل میان اصناف با بلدیه و وظایف این نهاد در زمینه های گوناگون؛ اصلاح و تغییر نظام مالیاتی و دشواری های اصناف در رقابت با محصولات خارجی، تاثیر قوانین انحصار دخانیات و همچنین ورود اتومبیل بر امرار معاش اصناف خرده پا و ضعیف، مورد بررسی قرار گرفته است.

شیرین بخش همچنین به مقاله ای اشاره کرد که درخصوص «رابطه مالیاتی دولت و اصناف در دوره پهلوی اول: نارضایتی از مالیات صنفی» نوشته و در این خصوص گفت: یکی از پایه های رابطه دولت و مردم در طول تاریخ، بحث مالیات بود. این بحث بسیار گسترده است و در دوره های مختلف متفاوت است. اصناف در دوره های مختلف به دولت مالیات می دادند و برخی از پژوهشگران معتقدند که بحث بوجود آمدن اصناف بخصوص در ایران آن بود که دولت بتواند از آنها مالیات بگیرد. در دوره های مختلف بخصوص دوره قاجار و پهلوی، دریافت مالیات ها به صورت پراکنده بود و لیست بلندی از مالیات ها داریم که حتی در همان زمان هم نمی دانستند که چه هست و چرا دریافت می شود.

در واقع پراکندی و نامنظم بودن دریافت مالیات ها در آن دوره چشمگیر است البته در دوره هایی دیوانسالاری ایرانی فکری برای آن می کند و ه تا حدودی ساماندهی می شود اما در دوره قاجار و پهلوی به دلیل پراکندگی موجود از مستشارهای خارجی برای ساماندهی این حوزه استفاده می کنند.

این پژوهشگر ادامه داد: در آن دوره، مالیات هایی به برخی از اصناف داشتیم که دیگر منسوخ شده بودند. بطور مثال با ورود اتومبیل و گسترش آن در جامعه صنف نعلچی از بین رفت. اما آشفتگی سیستم مالیاتی به اندازه ای بود که همچنان از آنها مالیات می گرفت. در سالهای بعد دولت به این فکر می افتد که برای انجام پروژه های مد نظر، مالیات را ساماندهی کند و در این راستا در صدد مشخص کردن امور بر آمد. اما این روند همچنان سامان لازم را نیافت و اگر نگاهی به امور تاریخی داشته باشیم متوجه می شویم که بحث های طولانی در خصوص ساماندهی مالیات رخ می دهد.

یکی از مهمترین این تحولات به القای رسمی قانون مالیات صنفی در آذر سال 1305ش مربوط می شود که در واکنش به ناتوانی اصناف در پرداخت این نوع مالیات صورت گرفت که منجر به حذف تعداد زیادی از مشاغل منسوخ شده شد. البته از سال 1312 به بعد، دولت مبحث مالیات بر درآمد را تعریف کرد که آنهم در دوره های مختلف تاریخی با فراز و نشیب های فراوان همراه بود.

او یادآور شد: حتی اکنون هم در حوزه مالیات بر درآمد شاهد کشمکش های فراوان بین اصناف و دولت هستیم. پیشینه و شروع این امر به دوره رضاشاه باز می گردد و تاکنون ادامه یافت.

شیرین بخش که جدیدا در دومین همایش ایران شناسی استان ها مقاله ای درباره «موقعیت تجاری کرمانشاه در دوره قاجار (از ابتدا تا پیش از انقلاب مشروطه)» ارائه داده در این خصوص نیز گفت: دوره قاجار به عنوان یکی از ادوار تأثیرگذار و تعیین کننده در بررسی اقتصادی و اجتماعی تاریخ نگارانه ایران مطرح است؛ کرمانشاه با دارا بودن موقعیت جغرافیایی ویژه و مبادلات تجاری فراوان ازجمله مناطق مهم در حوزه اقتصاد تجاری عصر قاجار است و همواره از نقاط با اهمیت در عبور و مروربازرگانی مناطق غرب و جنوب غربی محسوب می شود، چنانکه نزدیکی آن با عثمانی، موقعیت تجاری آن را افزون ساخته بود.

پژوهش حاضر در نظر دارد تا با تکیه بر مهم ترین منابع دست اول تاریخی از جمله سفرنامه ها و تحقیقات تاریخ نگارانه به بررسی وجوه مختلف موقعیت تجاری این شهر در دوره قاجار بپردازد. این پژوهش با تکیه بر بررسی فرآیند موضوع در متن تاریخی زمان مورد نظر، از روش جمع آوری داده ها به شکل کتابخانه ای بهره برده است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که کرمانشاه در این دوره با توجه به موقعیت جغرافیایی و ترانزیتی ازجمله وجود راه زیارتی عتبات عالیات، برخورداری از زمینه های زیرساختی تجارت مانند وجود بازار که در نتیجة اقدامات عمرانی خاندان حکومتگر دولتشاه تکوین یافت؛ به عنوان یکی از شریان های مهم تجارت به ویژه در عرصه تجارت خارجی، مطرح بوده است.

به گفته او، موقعیت شهرها در ادوار مختلف با توجه به منطقه ای که در آن قرار داشتند و تاثیر آنها در حوزه های اجتماعی و اقتصادی متفاوت است. بطور مثال شهرهای جنوبی کشور عموما تحت تاثیر خلیج فارس و ورود بریتانیا هستند. شهرهای شمالی نیز تحت تاثیر روسیه و اعمال نفوذ آن بودند. شهرهای شرقی تحت تاثیر تحرکات انگلستان است، چرا که به نوعی دروازه ورود به هندوستان بحساب می آیند. در این میان در ادوار مختلف تاریخی میتوان گفت نفوذ روسیه و انگستان در دوره قاجار بیشتر بود و در دوره صفویه شاهد نفوذ پرتغالی ها هستیم. در این میان بیشترین شهرهایی که در ادوار تاریخ تحت تاثیر قدرت های جهانی هستند، شهرهای شمالی و جنوبی کشور هستند. با این وجود حکم کلی در این خصوص وجود ندارد.