گلین چیخدی آیین مردم اردبیل برای روانه کردن عروس و داماد به خانه بخت است

میراث آریا/ براساس اخبار بدست رسیده، گلین چیخدی آیین مردم اردبیل برای روانه کردن عروس و داماد به خانه بخت است.

ازدواج آیین بسیار مقدسی است که در بین اقوام و ادیان مختلف به طرق مختلف اجرا می شود، از زیبایی های سرزمین ایران، تنوع فرهنگی آن است و از جلوه های باشکوهی که این مقوله را صدچندان به رخ می کشد، برگزاری آیین مقدس ازدواج است.

در آذربایجان که ریشه های فرهنگی و اجتماعی بس دیرینه ای دارد، آداب و رسوم بسیار ویژه و جذابی در زمینه ازدواج جریان دارد که این آداب و رسوم و نحوه اجرای آنها از سال های بسیار دور تاکنون ادامه داشته است.

در آذربایجان مراسم ازدواج عموما به یک شکل برگزار می شود، در این دیار زیبا در ماه های مقدس محرم، صفر و رمضان مراسم ازدواج انجام نمی شود.

در بعضی از مناطق آذربایجان و به ویژه در روستاها و قصبات، ازدواج با مراسم خواستگاری آغاز شده و نوعروسان بدین ترتیب انتخاب می شوند، این بخش که در زبان ترکی الچیلیک نامیده شده و در مراسم ازدواج از اهمیت فراوانی برخوردار است، معمولا به وسیله مادر و خواهران داماد انجام می شود.

در این مراسم نزدیکان داماد ترانه هایی نیز می خوانند و عروس را به نوعی خواستگاری می کنند. به عنوان مثال:

ال آلمایا گلمیشم
شال آلمایا گلمیشم
گوزل گؤز بی اوغلانا
یار آلمایا گلمیشم

در بعضی از مناطق آذربایجان خواستگاران با ضیافتی که محور آن را غذاهای لذیذی همانند خورشت و پلو تشکیل می دهد، پذیرایی می شوند و سپس بزرگان و سالمندان هر دو طرف گرد هم آمده و در مورد شرایط عقد و روز آن به توافق می رسند.

در آذربایجان به این مراسم روز نشان گفته و در آن بزرگان خانواده داماد آینده به خانه نوعروس دعوت می شوند تا در مورد مهریه به بحث و تبادل نظر بپردازند، در بعضی از خانواده های کوچ نشین آذربایجان هنوز سنت اخذ شیر بها اجرا می شود.

بعد از دریافت پاسخ مثبت، کله قندی که از طرف خانواده داماد آورده شده شکسته شده و نوک کله قند نیز به مادر عروس داده می شود و بعد از مراسم روز نشان، نوبت به خرید زیورآلات، پارچه ها و هدایایی می رسد که در روز عقد بین طرفین رد و بدل می شود.

عقد یا نکاح مابین عروس و داماد در روزی که معنای خوبی داشته و از طرف خانواده ها مورد قبول قرار گیرد، بسته می شود، این مراسم معمولا در حضور نزدیکان و خویشاوندان داماد و عروس و با وساطت ماموری رسمی در خانه نوعروس برگزار می شود، به هنگام قرائت خطبه عقد، پارچه ای سفید رنگ بر روی سر داماد و عروس قرار گرفته و دو تکه قند برای آغاز زندگی شیرین و ادامه آن به همین شکل به یکدیگر سابیده می شوند.

در گذشته دختران و پسرانی که از همدیگر خوششان می آمد، برای دیدار یکدیگر شب ها به خارج خانه می آمدند، نامزدها و عاشق ها برای همدیگر ترانه و بیاتی خوانده و بدین شکل شب را سحر می کردند، در شب های چهارشنبه سوری نیز داماد پشت بام خانه ها رفته و از آنجا شال یا دستمالی را به داخل خانه محبوبشان می انداختند.

شهریار شاعر بزرگ آذربایجان در این مورد چنین می سراید:

بایرامدی، گئجه گوشو اوخوردو

آداخلی قیز بیگ جورابینی توخوردو

آی نه گؤزل قایدادیر شال ساللاماخ

بیگ شالینا بایرام سنین باغلاماخ

نوعروس در هر عیدی که در خانه داماد آینده بگذراند، هدایای فراوانی دریافت می کند، در آذربایجان بعد از مراسم عقد، خانواده ها همدیگر را برای اولین بار به خانه همدیگر دعوت می کنند که به آن ایاق آچما (پاگشا) می گویند، در واقع با این مراسم خانواده ها با همدیگر بیشتر آشنا شده و رفت و آمدشان تسهیل می شود.

قبل از برگزاری مراسم عروسی خصوصیت قابل توجه دیگری وجود دارد بدین ترتیب که باید از خانواده های خویشاوندی که عزادار هستند، اجازه گرفته شود و بعد از این امر خانواده ها دور هم جمع شده و عروسی با شادی آغاز می شود و در خانه داماد گوسفندی قربانی شده و با گوشت آن از میهمانان پذیرایی می شود.

در بخش دیگری از مراسم عروسی، در میان دوستان نزدیک داماد دو نفر به عنوان ساقدوش و سولدوش انتخاب شده و از طرف پدر داماد به آنها هدیه داده می شود و در این میان در خانواده های داماد و عروس جشن و پایکوبی همچنان ادامه می یابد.

قبل از حرکت نوعروس به خانه داماد، پدر عروس در نزد خویشاوندانش در گوش دخترش چنین می گوید: «صاحب دختران و پسران بسیاری شویی، ثروتمند و خوشبخت باشی، به حرف پدر شوهر و مادر شوهرت گوش بدهی، روزهای خوشی داشته باشی…انشاالله» که به این رسم خیردعا گفته می شود.

نوعروس بعد از ورود به خانه بر روی صندلی نشسته و بر روی سرش کاسه ای کوچک به نام دوواخ می گذارند که معمولا ساقدوش آن را گرفته و فرار می کند، برای اخذ مجدد این کاسه یا دوواخ باید به ساقدوش نیز هدایایی داده شود.

بسیاری از این مراسم و آداب و رسوم زیبای آذربایجان امروزه در نتیجه شرایط اقتصادی و اجتماعی و با توجه با بالا رفتن هزینه ها، گسست فرهنگی و احساسی بین مردم، عدم توجه به آیین ها و تقلید از آداب غرب، رنگ و روی خود را از دست داده و به شدت متغییر شده و بیشتر در مناطق روستایی قابل مشاهده است.

مراسم سنتی ازدواج به دلیل ذات و نوع برگزاری آن، موجب افزایش پیوندهای اجتماعی بین افراد و خانواده ها شده و به دلیل همیاری و همکاری بسیار در این نوع ازدواج ها، کاهش فشار مالی را در ادامه خواهد داشت.

با توجه به اینکه ثبت و مستندنگاری این آیین ها، در حفظ آن بسیار موثر خواهد بود، مراسم گلین چیخدی در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسید که در کنار این اقدام برگزاری برنامه هایی نظیر انجام خودجوش مراسم ازدواج سنتی در بین مردم آذربایجان، جشنواره ازدواج عشایر و تحقیقات میدانی و انتشار نتایج این تحقیقات می تواند در احیای این آیین تاثیرگذار باشد.