نگاهی به برج مقابر صفوی در روستای تمتمان ارومیه

میراث آریا/ این خبر پیرامون نگاهی به برج مقابر صفوی در روستای تمتمان ارومیه برای شما نوشته شده است.

در داخل قبرستان روستای تمتمان چهار برج مقبره ای تاریخی واقع شده اند که در نوع خود الگوهای تاریخی ارزشمندی از برج مقابر صفویه در این خطه از کشور محسوب می شوند. یکی از آنها به کلی ویران شده و تنها بخش هایی از دیوار غربی آن بر جای مانده است. این برج های مقبره ای همگی به شماره 1651/3 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده اند.

برج مقبره ای جنوبی

این بنا که در بخش جنوبی قبرستان واقع شده و بزرگتر از بقیه ساخته شده، ساختمانی منفرد و چهارگوش تقریباً مربع شکل با ابعاد هر ضلع 6/60 متر است.

نماهای خارجی آن به وسیله سنگهای لاشه ای ساخته شده و در میان سنگهای لاشه ای بعضا قطعات سنگهای تراش خورده نیز بکار رفته، ورودی این مقبره در ضلع شرقی و پهنای آن 1/20 متر است.

بخشهایی از این ورودی تخریب شده است، فضای داخلی نیز به صورت چهارضلعی است که هر ضلع آن به وسیله طاق نمایی پهن با طاق جناغی آذین شده است.

در اضلاع جنوبی و غربی درون این طاق نماها سه طاقچه کوچک با طاق جناغی ایجاد شده و در ضلع شمالی نیز دو طاقچه ساخته شده که ما بین آنها تورفتگی کوچک محراب مانند با قوس جناغی ایجاد شده است.

در دو ضلع ورودی نیز دو طاقچه کوچک با طاق جناغی ایجاد شده است، با استفاده از طاق نماهای پهن اضلاع درونی که هر کدام به داخل بنا اندکی حالت پیش آمدگی دارند مقطع مربع را به دایره تبدیل کرده و گنبد یک پوش آجری نوک تیزی به روی آن سوار کرده اند.

افزون بر این، در منطقه پایه گنبد آثار تورفتگی الوار دیده می شود که به احتمال بسیار از این الوار به عنوان مهارکننده کشش استفاده شده و از رانش گنبد جلوگیری میکرده است که این الوار از بین رفته است.

برج مقبره میانی

این اثر که از لحاظ ساخت پرکارترین و در عین حال زیباترین بنا در بین سه برج مقبره ای بوده، ساختمانی است چهارگوش مربع شکل با ابعاد هر ضلع 6/20 متر که تمام نماهای خارجی آن به وسیله سنگهای یک دست سفیدرنگ و چهارگوش تراش خورده، ساخته شده است.

سوار کردن و تراش دادن سنگ ها به شیوه ماهرانه و چشم نوازی انجام شده و این خود نشان دهنده مهارت استاد سنگ تراش است.

ورودی اصلی در ضلع شرقی تعبیه شده و به روی آن قوس رومی زیبایی ایجاد شده است، همچنین دو سر ستون به سبک دوریک با اندکی پیش آمدگی به سمت بیرون، آذین بخش ورودی است.

فضای داخلی کاملاً مدور است و در جهات غرب و جنوب دو نورگیر با قوس جناغی و در جهت شمالی نیز فضای محراب مانند کوچکی ساخته شده است. گنبد مخروطی (رک) بنا یک دست به وسیله سنگهای لاشه ای و رسوبی به شیوه ماهرانه ایجاد شده است.

افزون بر این، در داخل این بنا سنگ قبری وجود داشته که کتیبه ای به خط کوفی به روی آن حک شده بود، متن کتیبه بدین شرح است: «فی الشهر ربیع الثانی سنه 1110 در ایام شاه سلطان حسین سردار عباس قلی خان زیاد اوغلی بر مناقشه شیخ سلیمان» (صدرائی، 1373) خوشبختانه این کتبیه در سال 1392 به همت همکاران معاونت میراث فرهنگی استان به موزه سنگ ارومیه در محل بنای سه گنبد منتقل و از گزند حوادث سالم باقی مانده است.

برج مقبره ای شمالی

این بنا که در ضلع شمالی قبرستان و با فاصله اندکی از بنای میانی و کوچکتر از دو بنای دیگر ساخته شده، شامل ساختمانی منفرد و چهارگوش مربع شکل با ابعاد هر ضلع 5/20 متر است.

ورودی اصلی در ضلع شمالی است، بنا به وسیله سنگ های لاشه ای که ما بین آنها بعضاً سنگهای تراش خورده سفیدرنگ نیز دیده می شود ساخته شده، ورودی بسیار کم ارتفاع است بطوریکه برای ورود به بنا باید به حالت خم شده وارد شد.

بر بالای ورودی نیز قوس رومی ایجاد شده است، فضای داخلی همچون برج میانی کاملاً مدور است و تزیین خاصی در آن بچشم نمی خورد. گنبد بنا مخروطی است و به وسیله سنگهای لاشه ای ساخته شده است.

در این قبرستان علاوه بر بناهای یاد شده، سنگ قبرهای صندوقی چدنی وجود دارد که بر بالای آنها استل های سنگی افراشته ای کار گذاشته اند که ارتفاع بلندترین آنها از 2 متر متجاوز است.

سطوح خارجی این سنگ قبرهای صندوقی با حجاری ها و نقوش هندسی و نباتی تزیین شده و به سنگ قبرهای مسیحی شباهت بسیار دارند، نمونه های این سنگ قبرهای افراشته در مناطق شمال غرب دیده شده است.

این مجموعه در جای خود از بناهای حائز اهمیت دوره صفویه هستند، بناهای ذکر شده به احتمال بسیار با عنوان برج های مقبره ای برای دفن عده ای از امرا و قربانیان ناآرامی ها ساخته شده اند.

این بناهای ارزشمند تاریخی خوشبختانه در سالهای اخیر از سوی اداره کل میراث فرهنگی استان مورد مرمت اساسی قرار گرفته و همه ساله به ویژه در ایام تعطیلات پذیرای خیل زیادی از گردشگران و علاقمندان به میراث فرهنگی است.